درست در روز ۱۲آذر مصادف با روز جهانی معلولان و در آیین گرامی‌داشت روز جهانی معلولان بود که علیرضا زاکانی شهردار تهران پس از حرافی بسیار در باب خدمت‌رسانی، نوکری، عدالت و رسالت جمهوری اسلامی در تحقق این مفهوم، خصوصاً برای معلولان، ادعا کرد که بودجه‌ای که امسال تنظیم شده است، ۶۰۰ کیلومتر را در تهران مناسب‌سازی می‌کند و وعده‌ی تحقق آن را با تملق‌های بسیار به افراد حاضر در این آیین گرامی‌داشت داد.
پس از دو ماه و در روزهای منتهی به ۲۲بهمن و پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷ بود که در کنار بنرها و ادعاهای مرسومِ دست‌آوردسازی برای انقلاب اسلامی، بیلبوردهایی در سطح تهران منتشر شد با عنوانِ کلیِ «برای ایران» که یکی از آنها تصویرِ مرد جوان و خندانی نشسته بر ویلچر را داشت و ادعای مناسب‌سازی ۲۰۰کیلومتر از شهر تهران برای معلولان بر آن نقش‌بسته بود. حال که به روزهای پایانی سال نزدیک هستیم، مشخص نیست که تکلیف ۴۰۰ کیلومتر باقی‌مانده از صحبت‌های شهردار تهران چیست و آیا این فضای ادعایی هم مناسب‌سازی شده است یا خیر.
این ادعاها با اعداد عجیب و غریب و به‌ظاهر بزرگ در حالی است که غلامرضا رضایی‌فر رئیس دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری مناسب‌سازی کشور در مصاحبه با خبرگزاری ایکنا درباره این بنر و معابر سطح شهر تهران می‌گوید:
اگر فرض کنیم که این ۲۰۰ کیلومتر به‌صورت استاندارد و درست مناسب‌سازی شده است، باز هم سطح تهران ۱۲ هزار کیلومتر معابر دارد. محاسبه کرده‌ام که اگر یک سوم این معابر، معابر اصلی باشند که چون تردد در آنها زیاد است در اولویت مناسب‌سازی قرار دارند، چهار هزار کیلومتر می‌شود. حال محاسبه کنید اگر با این سرعتی که شهرداری اعلام می‌کند، دست به مناسب‌سازی بزند حدود ۲۰ سال طول می‌کشد که در صورتی که معابر ثابت باشند و گسترش پیدا نکنند، فقط یک سوم آنها مناسب‌سازی شوند.
اعداد و ارقام دولتی در ادعاهایشان در مورد خدمت‌رسانی مهم نیستند. این فضای عینی و ملموس است که برای معلولان اهمیت دارد. این که از این عدد بزرگ چقدر واقعا سهم آنها بوده است؟ چگونه می‌توان از مکان‌های مناسب‌سازی‌شده اطلاع یافت؟
بهروز مروتی مدیر کمپین معلولان در مصاحبه‌ای با سایت خبری خبرآنلاین درباره ابهامات این طرح پرسروصدا از همین مشکلات سخن گفته است. مروتی عنوان می‌کند که
این یک تکلیف قانونی است که نقشه‌ی راه‌ها طبق تبصره ۲۷ لایحه‌ی بودجه ۱۴۰۱ باید در سایت شهرداری تهران مشخص شود و در دسترس همگان قرار بگیرد. ما طبق این می‌گوییم که این اتفاقِ ۲۰۰ کیلومتر دور از ذهن است. با توجه به شعارهایی که می‌دهند، ممکن است معابر را بهسازی کرده و اسم آن را مناسب‌سازی ویژه معلولان گذاشتند. اما مطمئن هستیم با استانداردها و روابط و مقررات شهرداری و قانون حمایت از معلولان استانداردسازی نشده است.
ناصر امانی از اعضای شورای شهر تهران نیز بیان کرده است که از این مناطق مناسب‌سازی‌شده و نقشه‌ی آن حتی اعضای شورای شهر تهران نیز اطلاعات و خبری نداشته‌اند.
این وضعیت گنگ و مبهم درحالی است که طبق اعلام زهرا نژادبهرام عضو سابق شورای شهر تهران و نماینده شورا در کمیته مناسب‌سازی، در دوره قبلی شهرداری تهران که ۳۰۰ کیلومتر از این شهر مناسب‌سازی شده بود، نقشه‌ی آن طی انجام عملیات مناسب‌سازی به‌صورت آنلاین منتشر و بهروز می‌شده است. نقشه مناسب‌سازی تهران خود مشکلات عمده‌ای دارد. این نقشه در اپلیکیشن تهران من فقط برای سیستم عامل اندروید وجود دارد. نسخه‌ی وب و نسخه ios برای این اپ وجود ندارد و اگر فردی دسترسی به گوشی موبایل اندروید نداشته باشد، از همین خدمتِ کوچک هم محروم خواهد بود. این مشکل فقط برای قسمتی از معلولان است، مشخص نیست معلولان نابینا −که تعدادشان فقط در شهر تهران نزدیک به ۱۹هزار نفر است- چگونه باید از محل‌های مناسب‌سازی‌شده برای نابینایان اطلاع پیدا کنند.
اعداد و ارقام دولتی در ادعاهایشان در مورد خدمت‌رسانی مهم نیستند. این فضای عینی و ملموس است که برای معلولان اهمیت دارد. این که از این عدد بزرگ چقدر واقعا سهم آنها بوده است؟ چگونه می‌توان از مکان‌های مناسب‌سازی‌شده اطلاع یافت؟
خودشان هم ادعاهایشان را باور نمی‌کنند، اما…
باوجود انتقادها و تشکیک‌های بسیار زیادی که در همین مسئله اخیر مناسب‌سازی به‌وجود آمده است و حتی صدای سایت‌های خبری داخلی مانند خبرآنلاین و شرق، مسئولین و فعالین مرتبط با مسائل معلولان مانند غلامرضا رضایی‌فر رئیس دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری مناسب‌سازی کشور و محمود کاری رئیس انجمن ندای معلولان و حتی اعضای شورای شهر تهران را درآورده است، مسئولین شهرداری همچنان ادعاهای خود را تایید و حتی ادعاهای بزرگ‌تری را مطرح می‌کنند.
حمیدرضا صارمی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران به شبکه شرق گفته است «اینکه ما امسال معادل ۱۴ سال کار انجام دادیم به این دلیل است که بودجه گذاشته‌ایم و اعتبار این حوزه را به ۴۰۰ میلیارد تومان افزایش دادیم». وی در ادامه نیز ادعا کرده است که «مناسب‌سازی معابر پایتخت ۱۶ سال زمان می‌برد. در عین حال، مدیریت دوره ششم شهرداری تهران قصد دارد در مدت زمان چهار ساله تمام معابر شهر را مناسب‌سازی کند».
مشخص نیست که صارمی با چه معیار سخن از مناسب‌سازی کامل معابر طی چهار سال می‌راند. چنان که رضایی‌فر همین سرعت ۲۰۰کیلومتری را ۲۰سال فقط برای یک‌سوم معابر سطح تهران می‌گوید و حتی اگر وعده ۶۰۰کیلومتری را درنظر بگیریم، خود شش سال و نیم برای همان یک‌سومِ معابر زمان نیاز دارد.
چگونه معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران چنین بلوف بزرگی را از تریبون شهرداری بزرگ‌ترین شهر ایران می‌زند و نه بازخواست می‌شود و نه صدایی از کسی درمی‌آید؟ این سنگ بزرگ ادعایی از مسئولین شهر تهران درصورتی است که برای فعالیت‌هایی که ادعا می‌کنند انجام شده است سندی منتشر نمی‌شود، حال برای وعده‌های سال‌های بعد، معلولان چگونه باید روی چنین حرف‌هایی حساب باز کرده و امید ببندند؟
حذف تبصره مناسب‌سازی (۲۷) در لایحه بودجه ۱۴۰۲ شهرداری تهران
معاون شهرسازی و معماری شهرداری ادعا دارد که بودجه معلولان را افزایش داده‌اند و کار ۱۶ساله را در چهار سال انجام خواهند داد. بااین‌حال، مشخص نیست چگونه چنین حرفی از دهان مسئولی بیرون می‌آید و پس از آن مشخص می‌شود که تبصره مناسب‌سازی (۲۷) در لایحه بودجه ۱۴۰۲ شهرداری تهران حذف شده است.
مسئولین شهرداری حتی بودجه‌ی خرید ون‌های مناسب معلولان و جانبازان را هم کاهش داده‌اند. و باز چگونه چنین ادعایی مطرح می‌شود ولی دو سال است که ردیف بودجه‌ی معلولان افزایش نیافته‌است اما کل بودجه ۵۶درصد افزایش یافته است. حال اگر پیگیری‌های فعالین حوزه معلولان و خود معلولان نبود که تبصره مناسب‌سازی را به بودجه سال ۱۴۰۲ برگردانند، چه‌کسی پاسخگوی این صحبت‌ها و ادعاهای ضدونقیض بود؟
«تعریف شهرداری از مناسب سازی چیست؟»
فارغ از ادعاهای مربوط به مناسب‌سازی که آیا انجام شده است یا انجام نشده است، شک بزرگی نیز در نوع مناسب‌سازی ادعایی توسط شهرداری تهران _ و حتی کل شهرداری‌های کشور _ نیز وجود دارد. در همین رابطه محمود کاری، رئیس انجمن ندای معلولان در مصاحبه‌ای با شرق بیان کرده است که:
معلوم نیست تعریف شهرداری از مناسب سازی چیست؟ آیا با استاندارها مطابقت دارد یا نه. باید دوستان اول تعریفشان را از مناسب‌سازی بگویند که ببینیم آیا با شاخص‌ها تطابق دارد یا خیر. مناسب‌سازی یک سری استانداردهایی خاص دارد و باید طبق این شاخص‌ها و استانداردها مناسب سازی انجام شود.
او همچنین از عددسازی‌ها برای دریافت بودجه توسط شهرداری‌ها می‌گوید که نه فقط شهرداری تهران، بلکه شهرداری‌های کل کشور تنها برای بودجه گرفتن از شورای شهر عدد می‌دهند و این عددها با چیزی که در واقعیت است فرسنگ‌ها فاصله دارد. او در ادامه نیز از ساختمان‌های نوساز و بلندمرتبه‌ای می‌گوید که شهرداری به آنها مجوز و پایان‌کار می‌دهد درصورتی که هیچ مناسب‌سازی درستی ندارند و حتی ورودی آنها ناهنجار است.
خاموش کردن صدای منتقدان
در سال‌های اخیر هرچند که صدای معلولان و فعالین حقوق معلولان در کشور به‌سبب افزایش استفاده از اینترنت و موبایل‌های هوشمند بلندتر و رساتر شده است، اما حقوق آنها همچنان نادیده انگاشته می‌شود و حتی وضعیت بدتر از قبل می‌شود. رئیس انجمن ندای معلولان از خاموش شدن صدای منتقدین جدی در محافل رسمی پرده برداشته است. او می‌گوید که در گذشته به‌عنوان نماینده در کمیته مناسب‌سازی معاونت معماری و شهرسازی تهران شرکت می‌کرده است اما اکنون دو سال است که دیگر دعوت نمی‌شود و دلیل این دعوت نشدن را انتقادهای مطرح‌شده از سمت خود می‌داند. کاری درباره این وضعیت می‌گوید:
کسانی که انتقادهای جدی داشتند را دیگر دعوت نمی‌کنند. افرادی را به عنوان مشاور شهردار روی کار گذشته‌اند که دیگر زبان انتقاد ندارند. آدم‌هایی هم که در سطح مناطق و شهرداری هستند، می‌دانند اگر زیاد انتقاد کنند، جوابشان می‌کنند. ما انتظار داریم شهردار تهران از انجمن‌های ملی که با اصول بین‌المللی و شاخص‌های آن آشنا هستند، دعوت کند و صدای معلولان را بشنود.
در دیگر شهرها
وضعیت برای دیگر شهرهای کشور نیز اگر بدتر از شهر تهران نباشد، بهتر نیست. در سال ۱۳۹۸ ابراهیم کاظمی مومن‌سرایی، رئیس وقت دبیرخانه ستاد هماهنگی مناسب‌سازی بهزیستی اعلام کرده است که ۴۰درصد از معابر عمومی و فضاهای شهری ایران برای تردد معلولان مناسب‌سازی شده است اما او هم به‌سیاق دیگر مسئولین این حوزه سند و نقشه‌ای ارائه نداده است.
طبق گفته‌ها −و نه آمار رسمی، چرا که آمار و اطلاعات کامل و درستی وجود ندارد− شهرهایی که بهتر از دیگر شهرهای ایران مناسب‌سازی شده‌اند، اصفهان و مشهد هستند که البته این فقط برای مناطق اصلی شهر است و نه کل شهر. در دیگر شهرهای ایران عملا نه خبر خاصی از فعالیت‌های مناسب‌سازی منتشر می‌شود − چه برسد که بگوییم نقشه‌ی آن را منتشر کنید− و نه تصویر ملموسی از آن وجود دارد و تنها بودجه‌هایی است که اختصاص داده می‌شود و گزارشی از میزان مناسب‌سازیِ انجام‌شده وجود ندارد.
حق همگانی بر شهر
ده الی ۱۵ درصد از جمعیت ایران را معلولان تشکیل می‌دهند و این خود دلیل کافی برای پیگیری حقوق این اقلیت بزرگ کشور −اگر نگوییم دلیلی برای اولویت بودنِ آنها− است.
شهرهای ایران برای همه انسان‌ها و شهروندان آن است و این وظیفه‌ی مسئولین کشوری و شهری است که شهر را برای فعالیت همه‌ی شهروندان آماده کنند. نکته این‌جاست که بارها اعلام شده است معلولان نیاز به نوکری و ادعاهای ترحم‌برانگیز ندارند −چنان که شهردار تهران ادعای نوکری برای آنها و دیگر شهروندان می‌کند− و صرفا حقی از شهر و زندگی دارند که نهادهای مربوطه موظف به اِعمال آن و رسیدگی به آن هستند. آنها نه خواست بیشتری از احقاق حقوق خود دارند و نیازی به آن.