دقیقا ۷ روز دیگر نشست سه‌ماهه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین آغاز خواهد شد. نشست روز ۶ مارچ ۲۰۲۳ و نشست بعدی که روز ۵ ژوئن برگزار خواهد شد تا حدود زیادی موضوع اختلافات پادمانی و شاید برجام را روشن کند.
حسین امیرعبداللهیان در روز ۷ اسفند در حالی چمدان‌هایش را برای سفر به ژنو می‌بست که قیمت ارز در بازار ایران به صورت لحظه‌ای افزایش می‌‌یافت. دلار مرز ۶۰ هزار تومان را هم تجربه کرد و اینک اقتصاد ایران خود را برای قیمت‌هایی به مراتب بالاتر در ماه‌های آینده آماده می‌کند. بحران اقتصادی در جمهوری اسلامی که از هدایای جانبی برنامه لجوجانه هسته‌ای علی خامنه‌ای است به نقطه‌ای رسیده که دیگر مهارش از دست دولت خارج است. بازار تنها به علائم سیاسی بین‌المللی پاسخ می‌دهد و برنامه‌های اقتصادی دولت برای حل بحران تنها به عمیق‌تر کردن چاه بحران منتج می‌شود.
حسین امیرعبداللهیان پیش از آن که تهران را ترک کند با العالم، رسانه عربی صداوسیمای جمهوری اسلامی مصاحبه کرد. او مانند چند ماه گذشته مدعی شد که آمریکایی‌ها به تهران پیام فرستاده‌اند که آماده توافقند.
امیرعبداللهیان به شبکه تلویزیونی العالم گفت که پیام آمریکا برای برداشتن گام‌های نهایی توافق هسته‌ای را از طریق همتای عراقی خود فواد حسین دریافت کرده است.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی احتمالا آگاه از اینکه برای چندمین بار از این کارت استفاده کرده و در مقابل آمریکایی‌ها ارسال پیام را انکار می‌کنند، به العالم گفت: «اگر آمریکایی‌ها براساس پیامی که به ایران داده‌اند عمل‌گرا باشند و از اظهارنظرهای ریاکارانه گذشته در رسانه‌ها خودداری کنند، توافق دور از دسترس نخواهد بود.»
او همچنین گفت که آمریکا همواره پیام‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای متناقضی ارسال کرده و این یک مشکل است.
از شهریور ماه گذشته که عملا مذاکرات برجام به بن‌بست رسیده است، کارت آمادگی آمریکا و اروپا برای توافق با ایران چندین نوبت از سوی تهران استفاده شده است. در روزهای اوج‌گیری تظاهرات سراسری پس از کشته شدن مهسا امینی در بازداشتگاه گشت ارشاد و در روزهایی که ارزش ریال با شتاب بیشتری در حال کاهش بود. هر بار که جمهوری اسلامی از این کارت استفاده کرد، اروپا و آمریکا تاکید کردند که مذاکره برجامی با تهران دیگر در اولویتشان نیست و پیامی هم برای تهران نفرستاده‌اند.
خبر بر اساس توییت تحلیلی
اما این تنها جنبه از تلاش جمهوری اسلامی برای نمایش گشایش بین‌المللی برای کنترل بحران اقتصادی نبود. توییت لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال که در آن بر اساس سوابق پیشین تحلیل کرده بود که احتمالا رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از جلسه شورای حکام به تهران سفر خواهد کرد با بسامد بسیار در رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی بازتاب یافت.
نور‌نیوز، رسانه وابسته به علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی براساس همین توییت نوشت که مذاکرات برای سفر مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران ادامه دارد و « تحولات سازنده و روبه‌جلو ضمن آنکه آشکارساز نیتها است، می‌تواند بستر سازنده‌ای برای سفر گروسی به تهران فراهم کند».
خبری به همین اندازه مبهم. مانور خبری تهران در مورد سفر گروسی به اندازه‌ای بزرگ بود که لارنس نورمن که منبع اولیه این خبرسازی بود در توییتی نوشت که او خبر تایید‌شده‌ای در این مورد نداشته و فقط تحلیل خودش را نوشته است.
روابط تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وضعیت پرتنشی است. مقام‌های تهران در ماه‌های گذشته بارها آژانس و مدیرکل آن را به «سیاسی‌کاری» و حتی تبعیت از برنامه‌های اسرائیل متهم کرده‌اند. روزنامه کیهان که عموما نظر دفتر علی خامنه‌ای را بازتاب می‌دهد در روزهای گذشته و در مقابل گزارش بازرسان آژانس در مورد یافت شدن اورانیوم غنی‌شده ۸۴ درصدی در یکی از تاسیسات هسته‌ای نوشت که بازرسان آژانس جاسوس‌های غربی هستند.
آیا گاوداری و انبار ضایعات مکانیسم ماشه را فعال می‌کنند؟
ایران در آخرین دور مذاکرات برجام و در پاسخ به پیش‌نویس جوزپ بورل خواستار بسته شدن پرونده سؤالات پادمانی آژانس در مورد سه مکانی شد که در آن آثار اورانیوم با منشأ انسانی کشف شده است. مکان‌هایی که جمهوری اسلامی آن‌ها را اعلام نکرده بودند. اسرائیل در سال ۲۰۱۸ اسناد مربوط به این سه مکان را فاش کرد و بعدتر بازرسان آژانس از آن نقاط نمونه‌برداری کردند و وجود فعالیت هسته‌ای در آن نقاط تأیید شد.
جمهوری اسلامی در ابتدا این اسناد را ساختگی خواند و نام «تورقوزآباد» که یکی از این سه مکان است را دستمایه طنز و تحقیر اسرائیل و نخست‌وزیرش کرد. اما پس از انتشار گزارش بازرسان آژانس و تأیید وجود اورانیوم در تورقوزآباد و دو مکان دیگر لحن آن‌ها عوض شد. حال چند ماهی است که محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی می‌گوید این سه نقطه «گاوداری» و «انبار ضایعات» بوده و آن‌ها نمی‌دانند چرا آلوده شده است. البته او ادعای دیگری هم مطرح کرده و می‌گوید ممکن است یک کشور خارجی در آلوده کردن این سه نقطه دست داشته باشد.
بن‌بستی که از ماه سپتامبر در مذاکرات هسته‌ای ایجاد شده، جمهوری اسلامی را به این صرافت انداخته که تا می‌تواند برنامه هسته‌ای را به نقطه غیرقابل بازگشت تولید بمب هسته‌ای نزدیک کند. غنی‌سازی ۶۰ درصدی گام اول بوده است. اما به جز درصد غنای مواد تولیدی، جمهوری اسلامی در زمینه سرعت تولید هم گام‌هایی برداشته و ماشین‌های غنی‌سازی نسل جدیدتر را در نطنز و فردو به کار گرفته است.
آماده شدن ایران برای غنی‌سازی ۶۰ درصدی آن هم در حالی که پرونده پادمانی همچنان گشوده است، بهانه لازم برای غرب خواهد بود تا به مرگ برجام بیاندیشد. موضوع بر سر این است که مرگ برجام یعنی آغاز دوره‌ای پرابهام که گزینه‌های مهار جمهوری اسلامی را تا حد زیادی به حمله نظامی و یا امید به برافتادنش با اعتراضات مردمی محدود خواهد کرد.
اما آمریکا و اروپا هنوز در مورد اعلام مرگ برجام عجله‌ای ندارند. دست‌کم تا اکتبر سال آینده آن‌ها زمان دارند. در اکتبر ۲۰۲۳ اگر برجام زنده باشد – حتی به صورت پیکر در کما فرورفته فعلی- محدودیت‌های موشکی و فناوری‌های مرتبط اعمال شده بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به پایان می‌رسد. اما اگر تغییری در وضع برجام در ماه‌های آینده رخ ندهد، بعید است اروپا و آمریکا اجازه دهند ایران از این مزیت ۲۲۳۱ استفاده کند.
سه کشور اروپایی عضو برجام هنوز این توان را دارند که با فعال کردن مکانیسم ماشه و بدون آنکه نیازی به رأی روسیه و چین داشته باشند، قطعنامه ۲۲۳۱ را ملغی کنند. اگر چنین شود، تمام تحریم‌های سازمان ملل از جمله قطعنامه ۱۹۲۹ که راه را برای محاصره زمینی، هوایی و دریایی ایران باز می‌گذارد دوباره فعال می‌شوند.
مقام‌های جمهوری اسلامی اکنون اینچنین تحلیل می‌کنند که با تهدید به خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) و غنی‌سازی ۹۰ درصدی و ساخت اورانیوم فلزی می‌توانند اروپا را در اجرای این گزینه فلج کنند.