نعیمه دوستدار – اینترنت این روزها هوای تنفس بسیاری از اهالی کره زمین است. ارتباط با جهان پیرامون، کسب خبر، رابطه با دیگران، تفریح و سرگرمی همه در این فضای بی‌انتهای مجازی شکل می‌گیرد. اینترنت اکنون جای بسیاری از شیوه‌های ارتباطی را به خوبی پر کرده؛ تلفن و رادیو و تلویزیون همزمان از راه اینترنت در دسترس‌اند و تصور زندگی به دور از اینترنت، برای کاربران آن آسان نیست. در این روزگار، سانسور اینترنت، مهم‌ترین شکل سانسور است.
برای ایرانیان و مردمی که در کشورهای بسته و حکومت‌های دیکتاتوری زندگی می‌کنند، اینترنت ارزش‌های افزوده دیگری هم دارد. درهایی را که حکومت بسته است، اینترنت باز می‌کند. اخباری که سانسور شده در اینترنت بدون سانسور پیدا می‌شود، تفریح‌های ممنوع در اینترنت در اختیار است و آنهایی که نمی‌توانند به کشورشان برگردند، در اینترنت با خانواده خود دیدار می‌کنند. اما حکومت‌های دیکتاتوری، این در را هم می‌بندند. ایران در سال‌های گذشته همواره به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دشمنان اینترنت معرفی شده است.
قطع ارتباط با VPN ها
در روزهای گذشته، یک بار دیگر میلیون‌ها کاربر ایرانی در ورود به سایت‌های پربازدید مانند گوگل، یاهو و فیس‌بوک دچار مشکل شده‌اند و حتی دسترسی به ای‌میل‌های خود را از دست داده‌اند. در شش ماه گذشته، این دومین بار است که اینترنت ایران به این شدت دچار اختلال شده است. مهرماه گذشته نیز در واکنش به انتشار فیلمی توهین‌آمیز درباره پیامبر اسلام، سرویس جی‌میل کاملا از دسترس کاربران خارج شد که پس از یک هفته در نهایت این سرویس به ایران برگشت.
اکنون، رئیس کمیته ارتباطات و فناوری اطلاعات مجلس ایران خبر داده که بررسی قطع و اختلال در دسترسی برخی سایت‌های اینترنتی پربازدید مانند یاهو و گوگل در دستور کار کمیته ارتباطات مجلس قرار گرفته است.
رمضانعلی سبحانی‌فرد، با اشاره به اختلال در دسترسی کاربران ایرانی به برخی سایت‌های اینترنتی، اعلام کرد که بررسی دلایل بروز این مشکلات و سیاست‌های مدنظر در این زمینه، در دستور کار کمیته ارتباطات و فناوری اطلاعات مجلس قرار گرفته و ظرف روزهای آینده اطلاع‌رسانی می‌شود. سبحانی فرد گفته: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید در این زمینه پاسخگو بوده و اطلاع‌رسانی لازم را برای بیش از ۳۵ میلیون کاربر اینترنت ارائه دهد.»
رئیس کمیته ارتباطات و فناوری اطلاعات مجلس ایران اعلام کرده: «ظرف چند روز گذشته، پورت‌های VPN غیرقانونی در کشور مسدود شده و براساس اعلام قبلی مسئولان، از این پس تنها VPN های قانونی و ثبت نام شده، قابل استفاده خواهند بود و در این راستا این احتمال وجود دارد که قطع ورودی VPNها مشکلات فنی در دسترسی کاربران به سایر سایت‌های اینترنتی به همراه داشته است که البته در این زمینه باید بررسی‌های بیشتری انجام شود.»
ورود به اینترنت، دغدغه هر روزه کاربران
اکنون بسیاری از سایت‌های اینترنتی در ایران فیلتر هستند و تنها راه ورود به آنها استفاده از فیلترشکن است. در سال‌های اخیر، استفاده از نرم‌افزارهای VPNیکی از مهم‌ترین روش‌های کاربران ایرانی برای دسترسی به سایت‌های فیلتر شده بود و اکنون با قطع ناگهانی آنها، بسیاری از کاربران امکان دسترسی به سایت‌های مورد نظر خود را از دست داده‌اند و دنبال راه‌های جایگزین می‌گردند.
در سال‌های اخیر، استفاده از نرم‌افزارهای VPNیکی از مهم‌ترین روش‌های کاربران ایرانی برای دسترسی به سایت‌های فیلتر شده بود و اکنون با قطع ناگهانی آنها، بسیاری از کاربران امکان دسترسی به سایت‌های مورد نظر خود را از دست داده‌اند و دنبال راه‌های جایگزین می‌گردند.
همزمان، در حالی که کاربران در تلاش برای ورود به اینترنت دچار مشکل‌اند، پیدا کردن راه‌های جایگزین یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های آنهاست و در این راه دستیابی به جدیدترین نرم‌افزارهای مقابله با فیلترینگ به یک تلاش روزانه تبدیل شده است. یکی از کاربران ایرانی درباره وضعیت این روزهای اینترنت به زمانه می‌گوید: «فیلترینگ همچنان ادامه دارد و محدود به فیس‌بوک و سایت‌های خبری نیست. حتی سایت‌های علمی هم در دسترس نیستند. الان هم چند روز است كه VPNها قطع شده، یعنی آنها را بسته‌اند. در چند روز گذشته خیلی‌ها حتی موفق نشدند یاهو و گوگل باز كنند یا ایمیل‌هایشان را چك كنند. البته مردم هم از راه‌های دیگر وارد می‌شوند. از نرم افزارهای جدید و پروكسی‌ها استفاده می‌کنند که البته آنها هم كند هستند و مرتب قطع می‌شوند. بعضی‌ها هم از مرورگرهای جدید مثل وب فریر و اسپات فلاكس استفاده می‌كنند.»
این شهروند درباره اثر این اختلال در محیط‌های کاری می‌گوید: «در محل كار تعداد کاربرها بیشتر است و كلا سرعت نت هم كندتر می‌شود و وقتی سراغ پروكسی و این چیزها هم می‌روی، كندتر هم می‌شود.»
او معتقد است که هرچند رییس كمیته ارتباطات مجلس قول داده تا چند روز آینده دلیل این اختلال اعلام شود، اما تجربه نشان داده که: «مسئولان می‌زنند به جاده خاكی و دلایل الكی می‌آورند تا به گردن یکدیگر بیندازند و آخرش هم كسی مسئولیت قبول نمی‌كند. ماجرای VPN مجاز دولتی هم معلوم نیست چه داستان تازه‌ای است.»
تلاش گروه‌های مدافع آزادی اینترنت دنیا با کمک کشورهای دیگر برای یافتن روش‌های دستیابی حکومت ایران به سیستم‌های فنی فیلترینگ و مقابله با این سیستم‌ها، استفاده از برتری تکنولوژیکی کشورهای آزاد در پیدا کردن راه‌های جایگزین و از بین بردن انحصار حکومت در ورود و خروج داده‌ها به کشور مانند استفاده از اینترنت ماهواره‌ای، شیوه‌هایی هستند که برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند باید در مقابل سانسور گسترده اینترنت در ایران، در پیش گرفت.
حکومت دلال اینترنت
اما سانسور تنها دلیل این اختلال‌ها نیست. چندی پیش، مهدی اخوان بهابادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی، اعلام کرد که قرار است VPN قانونی به مردم و سازمان‌ها داده شود و پورت‌های VPN غیرقانونی کشور بسته شود.
پس از آن نیز سایت vpn.ir راه افتاد که در آن نوشته شده بود: «شبکه‌های اختصاصی و امن برای انتقال اطلاعات سازمان‌ها روی بستر شبکه عمومی اینترنت به عنوان بخشی از کسب و کار سازمان‌های بزرگ، موضوعی است که امروزه قابل صرف نظر نمی‌باشد و اخلال در سرویس‌های مبتنی بر این نوع شبکه‌ها، هزینه‌های زیادی را برای سازمان‌ها در پی خواهد داشت. از سوی دیگر استفاده از سرویس دهنده‌های غیر مطمئن می‌تواند هزینه‌های سنگینی را بابت نشت اطلاعات به سازمان‌ها تحمیل نماید. لذا مقرر گردیده است در راستای ساماندهی به سرویس VPN مورد نیاز سازمان‌ها و شرکت‌ها و حمایت از حقوق استفاده‌کنندگان و نیز جلوگیری از ایجاد اخلال در سرویس کاربران قانونی این تکنولوژی‌ها، طرح ارائه VPN رسمی و قانونی اجرایی گردد.»
بر مبنای اعلام این سایت، در مرحله اول همه متقاضیان حقوقی اعم از سازمان‌ها، موسسات، دانشگاه‌ها، نمایندگی‌های خارجی و شرکت‌ها باید درخواست خود را در این سایت ثبت کنند و بعد از بررسی و تایید درخواست متقاضیان و تعیین تکنولوژی‌های مختلف مورد نیاز این بخش‌ها، مجوز دریافت سرویس از تامین‌کنندگان تایید صلاحیت شده برای آنها صادر خواهد شد.
به نظر می‌رسد هدف حکومت در واقع کنترل و انحصاری کردن VPN و سود بیشتر است که همزمان امکان دسترسی به اطلاعات مردم و شرکت‌ها و نهادهای متقاضی این نوع VPN را هم برای آنها فراهم می‌آورد.
یک روی سکه قطع شدن VPNها و وعده فروش VPN قانونی، تلاش برای دستیابی دولت به اطلاعات فعالان مجازی و کنترل آنهاست و روی دیگر آن به گفته برخی از فعالان فضای اینترنت، ایجاد نوعی دلالی دولتی در این زمینه است. یکی از فعالان مجازی در ایران، با بررسی این موضوع به نتایج جالبی رسیده است.
بر اساس اطلاعات به دست آمده از دامنه vpn.ir، مشخص شده است که این دامنه به اسم خود مهدی اخوان بهابادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی، ثبت شده و سرور آن آمریکایی است. در تنظیمات دامنه vpn.ir ، دامنه us. قابل مشاهده است. این دامنه با نام دامنه bpms.us، متعلق به محمد جواد برقعی و www.asanhost.com است که کار فروش هاستینگ را در ایران انجام می‌دهد. در حالی که سیاست‌گذاران اینترنت در ایران، صحبت از اینترنت ملی و شبکه‌ملی اطلاعات می‌کردند و می‌خواستند کاری کنند که تمام دیتاها در ایران باشد و به خارج کشور نرود، به نظر می‌رسد که هدف آنها در واقع کنترل و انحصاری کردن VPN و سود بیشتر است که همزمان امکان دسترسی به اطلاعات مردم و شرکت‌ها و نهادهای متقاضی این نوع VPN را هم برای آنها فراهم می‌آورد.
اینترنت، دشمن دیکتاتوری
حساسیت حکومت ایران در زمینه دسترسی آزاد کاربران به فضای مجازی و تبادل آزاد اطلاعات با کنترل شدید سایت‌ها و فیلتر کردن آنها صورت می‌گیرد. «کمیته تعیین مصادیق فیلترینگ» به ریاست غلام‌حسین محسنی‌اژه‌ای، دادستان کل کشور، درباره فیلتر کردن وب‌سایت‌ها تصمیم می‌گیرد و بر مبنای تصمیم آن، بیشتر سیاست‌های خبری و تحلیلی خارج از کشور و شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توئیتر فیلتر هستند و از مصادیق «جنگ نرم» به حساب می‌آیند. جنگ نرم، اصطلاحی است که رهبر ایران، از آن در توصیف فعالیت‌های معترضان، اصلاح‌طلبان و مخالفان استفاده کرده و اکنون به یکی از محورهای اصلی اقدامات دفاعی حکومت ایران در برابر مخالفانش تبدیل شده است. در این راستا، تشکیل ارتش سایبری به معنای گروهی از فعالان در فضای مجازی که به رصد و مقابله با مخالفان از راه حمله‌های اینترنتی، تشکیل سایت‌های تبلیغی و موازی می‌پردازند، یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های میزان حساسیت حکومت به اینترنت بوده است.
جلوگیری از دسترسی به سایت‌های خبری و اطلاع‌رسانی شاید اولین قدم در راه سانسور اینترنت در ایران بود که در ابتدا در پوشش ایجاد محدودیت برای سایت‌های پرونوگرافی و مستهجن انجام شد و بنا بر شرایط اجتماعی وسیاسی روزبه روز گسترده‌تر شد. هرچند در کشورهای زیادی در جهان سانسور اینترنت رواج دارد، اما در ایران، دامنه این سانسور تا به حدی بوده که برخی از شهروندان وب‌نگار، به مجازات مرگ محکوم شده‌اند.
٨ بهمن ١٣٩٠، خبرگزاری فارس نزدیک به سپاه پاسداران، خبر تائید حکم اعدام سعید ملک‌پور، طراح و برنامه‌نویس مقیم کانادا را از سوی دیوان عالی منتشر کرد. سعید ملک‌پور، وحید اصغری، احمدرضا هاشم‌پور و مهدی علیزاده چهار وب‌نگار ٢٥ تا ٤٠ ساله ایرانی بودند که قربانی پرونده‌سازی «مرکز بررسی جرایم سازمان یافته» شدند، نهادی که سپاه پاسداران ایران در فروردین ١٣٨٨ تاسیس کرده است. در همین تاریخ، این مرکز با انتشار اطلاعیه‌ای، انهدام شبکه ارائه محتوای مستهجن ضددينی و ضد انقلابی را اعلام کرد و از دستگیری تعدادی از مدیران و مسئولان این سایت‌ها خبر داد. چند روز بعد، اعترافات آنها از تلویزیون ایران پخش شد و مشخصات و عکس‌های آنها در سایت گرداب به نمایش درآمد. در این اعترافات، بازداشت شدگان موارد اتهام علیه خود از جمله «اغفال جوانان ایران از طریق سایت‌های پورنوگرافی و ضد دینی» و «دریافت پول از امریکا و اسرائیل» را پذیرفته بودند.
برخورد با وبلاگ‌نویسان در پرونده موسوم به «وبلاگ‌نویسان» و ماجرای کشته شدن «ستار بهشتی» در بازداشت که چندماه پیش اتفاق افتاده، نمونه‌های دیگری از شدت هراس حکومت ایران از اینترنت و شدت برخورد آن با فعالان اینترنتی است.
سخت‌گیرانه‌تر کردن قوانین جرایم ریانه‌ای با بخش‌نامه‌ها و دستورعمل‌ها، دشمن‌سازی از اینترنت با منتسب کردن آنها به خارج و ابزاری جنگ نرم، استفاده از روش‌های تازه در مسدود کردن و کنترل نامه‌های الکترونیکی، قطع کامل ارتباط اینترنت و کم کردن سرعت آن در موقعیت‌های خاص، از روش‌هایی است که تاکنون توسط حکومت ایران استفاده شده است. همچنین حکومت کوشیده با مسدود کردن پروتکل‌های امنیتی HTTPS و استفاده از کمک برخی کمپانی‌های خارجی امکانات فیلترینگ و شنود تهیه کند و اینترنت ملی راه بیندازد و ارتباط با اینترنت جهانی را کاملا قطع کند.
اکنون، در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، برخی گمانه‌زنی‌ها از این حکایت دارند که ایجاد این اختلال‌ها در دسترسی کاربران اینترنتی در ایران به وب سایت های دلخواهشان، تلاش برای کنترل بیشتر احتمال هرگونه اعتراض، اطلاع‌رسانی و کسب اطلاع از سوی شهروندان است، روندی که باز هم ایران را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دشمنان اینترنت و جریان آزاد اطلاعات معرفی خواهد کرد.