براساس آخرین گزارش‌های صبح جمعه ۲۱ بهمن / ۱۰ فوریه شمار کل قربانیان زلزله ترکیه و سوریه به ۲۱ هزار و ۷۱۹ نفر افزایش یافت. فقط در طول یک شب ۶۶۸ نفر بر شمار کشته‌شدگان افزوده شد. این تعداد کشته در تنها پنج روز نشان‌دهنده عمق فاجعه انسانی است و انتظار می‌رود شمار کشته‌شدگان همچنان افزایش یابد.
تعداد قربانیان زلزله در ترکیه تا صبح جمعه ۱۸ هزار و ۳۴۲ نفر گزارش شد. بر اساس آخرین گزارش‌ها از سوریه، تا لحظه تنظیم گزارش، در این کشور سه هزار و ۳۷۷ نفر جان باخته‌اند.
در سوریه سه کودک مدفون در روستایی در غرب شهر ادلب از زیر آوار نجات یافتند. در ترکیه نیز نیروهای امدادگر یک دختر و پدرش را در شهر آنتالیا از زیر آوار بیرون کشیدند و در بامداد جمعه نیز یک زن در دیاربکر ترکیه نجات یافت.
وضعیت در سوریه به‌شدت بحرانی است. استان‌های حلب و ادلب توسط شبه‌نظامیان شورشی و اسلام‌گرایان اداره می‌شوند و پس از زلزله، اوضاع به‌ویژه در این دو استان بحرانی گزارش شده است.
وضعیت در سوریه دلخراش است
جنگ داخلی، کمبود تجهیزات و انزوای سیاسی سوریه، عملیات نجات را دشوار می‌کند. روز گذشته برای نخستین بار کاروان کمک‌رسانی به شمال غرب سوریه که تحت کنترل شورشیان است، رسید. با این حال، محموله وسایل امدادی بود که قرار بود قبل از زلزله برسد و نه تجهیزات نجات. وزارت امور خارجه آمریکا از دولت سوریه خواست فوراً تمام گذرگاه‌های مرزی را برای ارسال کمک باز کند.
در شمال غرب سوریه، منطقه فاجعه، مردم بیهوده منتظر کمک‌های مفید هستند و اجساد از طریق تنها گذرگاه مرزی باز منتقل می‌شوند.
سارا قاسم، روزنامه‌نگار سوری به‌سختی می‌تواند آن‌چه را که در باب‌الهوا، واقع در مرز ترکیه رخ می‌دهد باور کند. او می‌گوید:
«تعدادی ون از طریق تنها گذرگاه مرزی باز، زلزله‌زدگان سوری را از ترکیه به شمال غرب سوریه می‌آورند. آن‌ها کشته‌شدگان را نزد بستگان خود می‌آورند، اما هیچ کمکی برای نجات کسانی که ممکن است هنوز در زیر آوار زنده باشند نمی‌کنند و این دلخراش است.»
گفته می‌شود که اجساد صدها سوری از مرز ترکیه به سوریه انتقال یافته‌اند. برای افرادی که در زیر آوار خانه‌های فروریخته در منطقه زلزله‌زده سوریه مدفون شده‌اند، بخت زنده ماندن ساعت به ساعت کاهش می‌یابد. مهم‌تر از همه، امدادگران از کمبود شدید فن‌آوری پاک‌سازی شکایت دارند.
در حالی‌که عملیات امداد و نجات در آن سوی مرز، در بسیاری از نقاط زلزله‌زده ترکیه با کمک تیم‌های جست‌وجوگر و مجهز بین‌المللی در حال انجام است، مردم شمال غرب سوریه تقریباً به حال خود رها شده‌اند.
امدادگران بدون تجهیزات لازم با بیل یا با دست خالی عملیات نجات را انجام می‌دهند یا قربانیان را از زیر آوار خارج می‌کنند.
بر اساس گزارش‌های خبرگزاری‌ها، وسایل حمل‌ونقل و کمک‌های اولیه سازمان ملل از طریق گذرگاه مرزی باب‌الهوا برای زلزله‌زدگان وارد شده است. با این حال، شاهدان عینی می‌گویند آن‌چه تا کنون دیده‌ایم «وانت‌هایی با مصالح ساختمانی بوده‌اند» در حالی‌که مردم اکنون به‌شدت به غذا، آب آشامیدنی، لباس زمستانی، دارو، پتو، چادر، مواد گرمایشی نیاز دارند.
امدادگران نیز این ارزیابی را تأیید می‌کنند. آن‌ها روزی تنها یک وعده غذای گرم، پتو و چادر برای خانواده‌های بی‌خانمان فراهم می‌کنند. کمبودها و نیازها زیاد است.
افراد بی‌شماری پس از زلزله مجبور شده‌اند در سرمای سرد زیر آسمان باز یا در اردوگاه‌های اضطراری به‌شکل موقت چادر بزنند. مردم از آن بیم دارند که بار دیگر زمین بلرزد.
کمبود تجهیزات و دارو شدید است و شمار زیادی مجروح در این منطقه وجود دارد.
در چنین اوضاعی امید کمی به نجات کسانی می‌رود که زیر آوار مانده‌اند.
هنوز مشخص نیست که آیا بشار اسد، حاکم سوریه اجازه کمک‌های بشردوستانه کافی به منطقه ادلب را می‌دهد یا خیر. تاکنون اسد در برابر خواسته‌های بین‌المللی برای بازکردن گذرگاه‌های مرزی بیشتر در منطقه مقاومت کرده است.
دولت سوریه از اتحادیه اروپا خواسته است تا تحریم‌های خود علیه دمشق را برای کمک‌رسانی لغو کند، در حالی‌که اروپا می‌گوید تحریم‌های این اتحادیه مشمول رهبران سیاسی این کشور می‌شود و کمک‌های انسانی را در بر نمی‌گیرد و پیش از زلزله نیز بیشترین کمک‌های انسانی به سوریه از سوی اتحادیه اروپا صورت می‌گرفت. با این حال تحریم‌های آمریکا علیه سوریه گسترده‌تر است و می‌تواند بر روند کمک‌رسانی تأثیر بگذارد.
از سوی دیگر براساس آمار سازمان شفافیت بین‌الملل، سوریه فاسدترین کشور منطقه محسوب می‌شود و همین مسئله نگرانی‌هایی را در مورد چگونگی کمک‌رسانی‌ها ایجاد کرده است.
خبرگزاری رویترز صبح جمعه گزارش داد که بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه برای اولین بار از مناطق زلزله‌زده این کشور در حلب بازدید کرد.
در اوایل این هفته، پس از آن‌که بسام صباغ، سفیر سوریه در سازمان ملل گفت کشورش باید مسئول ارسال همه کمک‌ها به مناطق زلزله‌زده سوریه، از جمله مناطقی که تحت کنترل دولت نیستند، باشد، رژیم او متهم شد که کمک‌های انسانی را به ابزار سیاسی تبدیل کرده است.
کارشناسان ترکیه: می‌شد فاجعه را محدودتر کرد
در ترکیه کارشناسان اتفاق نظر دارند که خسارت‌های ناشی از زلزله ویرانگر در این کشور می‌توانست محدود باشد. آن‌ها عملکرد دولت رجب طیب اردوغان در ساخت‌وسازهای غیرقانونی دو دهه اخیر را مورد انتقاد قرار می‌دهند.
ویرانگرترین زلزله ترکیه در سال ۱۹۹۹ رخ داد که حدود ۱۸ هزار نفر در آن کشته شدند. در آن زمان تصور می‌شد که چنین فاجعه‌ای هرگز تکرار نخواهد شد زیرا کشور واکنش نشان داد و مقررات ساخت‌وسازها سخت‌گیرانه شد اما اکنون انتقادهای فزاینده‌ای از دولت در این زمینه می‌شود.
جمال گوکچه که مدت‌ها رئیس اتاق مهندسان عمران ترکیه بود به شبکه تلویزیونی «ای.آر.دی» آلمان گفت:
«ساختمان‌هایی که طبق مقررات ساخته می‌شوند، فرو نمی‌ریزند. ما مهندس‌ها می‌گوییم: ساختمان ممکن است آسیب ببیند، اما نباید فرو بریزد.»
گوکچه با بیان این‌که نباید به این میزان مرگ‌ومیر وجود داشته باشد، تأکید کرد که «ساختمان‌هایی که قربانی نمی‌گیرند، براساس مقررات ساخته می‌شوند و کنترل‌شده هستند».
به‌گفته گوکچه براساس مقرارت، مهندسان ویژه ساختمان‌های تازه‌ساخت را از نظر ایمنی لرزه‌ای بررسی می‌کنند و سپس برای آن‌ها مجوز رسمی صادر می‌شود. با این حال بررسی ایمنی در برابر زلزله هزینه‌هایی دارد که برخی از پیمانکاران ساختمان نمی‌خواهند در این‌باره هزینه کنند.
اویا اوزاَرسلان از سازمان شفافیت بین‌الملل ترکیه که با مسئله فساد سروکار دارد، مشکلات مشابهی را بیان می‌کند. به‌عنوان مثال، کارشناسان پیش از ساخت فرودگاه هاتای هشدار داده بودند که این مکان مناسب نیست. اوزاَرسلان می‌گوید:
«فرودگاه هاتای در مکانی ساخته شد که قبلاً یک دریاچه بود. آن‌ها دریاچه را خشک کردند و فرودگاه را در این محل ساختند. این اقدام از ابتدا اشتباه بود و اکنون عملاً این اشتباه اثبات شد.»
هاتای یکی از مناطقی است که زلزله فعلی خسارت‌های زیادی از جمله به فرودگاه آن وارد کرده و این فرودگاه دیگر قابل استفاده نیست. وضعیت در بیمارستانی که در آن‌جا وجود دارد نیز چنین است. اوزاَرسلان با اشاره به نظر کارشناسی می‌گوید به‌هیچ‌وجه نباید این کار انجام می‌شد. در حال حاضر چیز زیادی از این ساختمان باقی نمانده است.
جمال گوکچه از یکی دیگر از روش‌های مشکل‌ساز رایج می‌گوید:
«یک مشکل اساسی در ترکیه این است که بدون توجه به مقررات، طبقه‌های غیرقانونی بر روی ساختمان‌هایی که طبق مقررات ساخته شده‌اند، قرار می‌دهند. این طبقه‌ها با وزن زیاد خود بر سازه‌ها فشار می‌آوردند و حتی بدون زلزله نیز فرو می‌ریزند.»
این مهندس یک خانه پنج طبقه‌ای را مثال می‌زند که سه طبقه آن به‌طور غیرقانونی به آن اضافه شده بود. ۲۱ نفر در زیر آوار این ساختمان جان خود را از دست دادند. در مورد چنین ساخت‌وسازهای غیرقانونی، سازندگان از یک طرف به این متکی هستند که هیچ کس این مسائل را بررسی نمی‌کند و از طرف دیگر دولت چشم خود را می‌بندد و مجوز صادر می‌کند. این اتفاق بارها و بارها در گذشته رخ داده است.
به‌گفته گوکچه این مشکلات تازه نیستند، و در دوران رجب طیب اردوغان نیز ظاهر نشده‌اند:
«در گذشته نیز وجود داشته، اما اکنون به یک هنجار تبدیل شده است. ما در زمانی زندگی می‌کنیم که در آن بی‌نظمی‌ها و بی‌قانونی‌ها تبدیل به امری عادی شده است.»
پس از آخرین زلزله بزرگ در سال ۱۹۹۹، دولت وقت «مالیات زلزله» وضع کرد. گوکچه می‌گوید:
«با استفاده از پول مالیاتِ جمع‌آوری‌شده، قرار بود ساختمان‌هایی که ضد زلزله نبودند مقاوم‌سازی، بازسازی و یا تخریب شوند. پول زیادی نیز جمع‌آوری شد. اما آن‌ها (دولتی‌ها) با این پول جاده‌‌سازی کردند و این بودجه برای ساختمان‌ها مصرف نشد.»
او می‌گوید ترکیه دانش ساخت ساختمان‌های ضد زلزله را دارد. او معتقد است که به‌عنوان اولین پیامد فاجعه کنونی، مهندسان آموزش‌دیده باید دست به اقدام بزنند و ساختمان‌های شهرهای در معرض خطر زلزله در مناطق فقیرتر را نوسازی کنند. ساختمان‌هایی هم که نباید تخریب و بازسازی شوند، باید تقویت شوند.
رجب طیب اردوغان دو روز است که به منطقه زلزله‌زده سفر کرده. او وعده داده است که ظرف یک سال این منطقه را بازسازی کند.