ساعت ۹ و ۴۴ دقیقه شامگاه شنبه ۸ بهمن زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۵,۹ ریشتر در فاصله حدود ۸ کیلومتری شرق-جنوب‌شرقی شهر خوی روی داد. این زلزله چندین پیش‌لرزه داشت که بزرگ‌ترین آنها ۵,۶ ریشتر بود و چندین پس‌لرزه داشت. بیش از هزار نفر مجروح و شماری نیز کشته شدند.
در این زمین‌لرزه بخشی از ساختمان‌های مسکونی ویران و تخریب شدند و برخی مناطق هم دچار خسارت‌های بسیار سنگینی شدند. به گفته رییس مرکز لرزه‌نگاری دانشگاه تهران وقوع چنین زلزله‌ای در این ابعاد در آذربایجان غربی یک اتفاق کاملاً طبیعی‌ست. در جریان زمین‌لرزه سال ۱۳۹۸مشخص شد که خوی بر روی گسل سیه‌چشمه – خوی به طول ۱٨۰ کیلومتر قرار دارد که از این میزان، ۱۱۰ کیلومتر در ایران و ۷۰ کیلومتر در کشور ترکیه است. این گسل در خوی به پنج شاخه تبدیل می‌شود. با این‌حال دولت سیزدهم مانند دولت قبلی کاملا غافلگیر شد و یک بار دیگر مردم زلزله‌زده در سرمای منهای هشت درجه سانتی‌گراد از نارسایی و نابسامانی کمک‌رسانی دولتی در رنج بودند و هنوز هم رنج مردم کماکان ادامه دارد.
یکی از امدادگران که مایل است نامش پنهان بماند، در مصاحبه با رادیو زمانه گفت:
«دیده‌ها و شنیده‌ها از خوی از یک شهر مرده حکایت دارد. آسیب در مناطق شهری به شکل کاملا تخریب نیست ولی مناطقی از شهر وجود دارد که فعلا قابل سکونت نیست و حتما باید تعمیر و یا قسمت‌هایی از شهر تخریب و بازسازی شوند.»
در روستاها تخریب گسترده‌تر است
بر اساس گفته‌های اکبر نیکزاد، رییس بنیاد مسکن، در جریان زمین‌لرزه خوی۱۷۵۰ واحد مسکونی تخریب و ۷۵۰۰ واحد دچار خسارت شده‌اند.
این امدادگر در ادامه به رادیو زمانه می‌گوید:
«فعلا آنهایی که امکان سفر و اسکان در شهرهای دیگر را دارند از شهر خارج شده‌اند. بقیه در چادرها و برخی هم در خودروهایشان می‌خوابند. خانه‌های حاشیه شهر آسیب جدی دیده‌اند. ناامنی در چند روز اول به خاطر ترک خانه‌ها زیاد بود و با اعتراض مردم همراه بود.»
بسیاری از زلزله‌زدگان در روزهای گذشته در نبود امکانات کافی در خیابان‌ها، زیر سقف آسمان و در سرما شب را به صبح رساندند. شماری از شهروندان خوی که خودروی شخصی داشتند، از ترس پس‌لرزه‌های متعدد یا نبود امکانات به شهرهای ارومیه و سلماس پناه آورده‌اند. برخی حتی پای پیاده شهر را ترک کردند. در این میان تجمعات اعتراضی مردم زلزله‌زده مقابل فرمانداری هرچند گاه یک‌بار خبرساز بود. این امدادگر در مصاحبه با زمانه درباره دامنه و وسعت اعتراضات مردمی به سوءمدیریت و بی‌کفایتی دولت می‌گوید:
«فضای اعتراضی در همه موارد و مقابل ادارات و ارگان‌های مسئول وجود دارد. مردم برای اعتراض هر روز مقابل فرمانداری تجمع دارند و از نبود چادر و کمبودهای دیگر گله‌مند هستند.»
در روستاها ابعاد تخریب گسترده‌تر است. امدادگر در ادامه مصاحبه با رادیو زمانه درباره کمبود امکانات در روستاها می‌گوید:
«در روستاها کمبود چادر و ارزاق و بخاری فعلا وجود دارد. رسیدگی به روستاها از طرف دولت کند است. نیروهای مردمی بشترین فعالیت خود را در روستاها دارند.»
معضل کمک‌رسانی
جمهوری اسلامی به دلایل امنیتی از پذیرش کمک‌های باکو و آنکارا خودداری کرد. کرم کینیک، رییس سازمان هلال احمر ترکیه، در توییتی نوشته بود:
«به دنبال وقوع زمین‌لرزه برای کمک [به طرف ایران] اعلام آمادگی کردیم. آنها با بیان اینکه می‌توانند از عهده این وضعیت برآیند، از ما به خاطر ارائه این پیشنهاد قدردانی کردند.»
از سوی دیگر خبرگزاری آناتولی ترکیه گزارش داد به گفته منابع دیپلماتیک جمهوری آذربایجان، دولت ایران پیشنهاد باکو را هم برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به زلزله‌زدگان خوی رد کرده است. در این میان در هفته‌ای که گذشت، جریان‌های خودجوش مردمی برای کمک به زلزله‌زدگان خوی شکل گرفته است. امدادگری که ما با او در گفت‌وگو بودیم، درباره روند کمک‌رسانی‌های مردمی گفت:
«کمک‌ها فعلا به خاطر اینکه روزهای اولیه زلزله هست زیاد است ولی در چند روز آینده و مخصوصاً بعد از اسکان اولیه نیازهای غذایی و بهداشتی بیشتر خواهد بود و با توجه به اینکه ارسال کمک‌ها هم فروکش خواهد کرد این امر نمود بیشتری خواهد داشت.»
در حالی که مردم زلزله‌زده خوی نسبت به عملکرد دولت رئیسی در امدادرسانی‌ها معترض‌اند، دولت جمع آوری کمک‌های مردمی برای ارسال به خوی را تا همین دو روز قبل نیز برنمی‌تافت و مانع از اقدام چهره‌های محبوب و مردمی شده بود. برای مثال کریم باقری دستیار یحیی گل‌محمدی در باشگاه پرسپولیس که پیش از این در زلزله تبریز نیز نقشی پررنگ برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی ایفا کرده بود، با انتشار نوشته‌ای در اینستاگرام از مسدود شدن حساب بانکی خود به خاطر جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای زلزله‌زدگان خوی خبر داده بود. دادستان خوی اما بعد از ظهر دوشنبه ۱۷ بهمن اعلام کرد کمک‌های مردمی به زلزله‌زدگان میسر است. امدادگر یاد شده در مصاحبه با زمانه با تایید این موضوع گفت:
«در حال حاضر باتوجه به اعتراض‌هایی که صورت گرفت کمک‌های مردمی مانعی ندارند.»
نگرانی‌های امنیتی
از نخستین روز وقوع زلزله، جو نظامی و امنیتی بر شهرستان خوی حاکم شده، اینترنت در بسیاری از نقاط قطع و از حضور شهروند-خبرنگاران در منطقه جلوگیری شده است. برخی گزارش‌ها حاکی از ممانعت نیروهای امنیتی-انتظامی در مبادی ورودی شهرستان خوی برای ورود به کمک‌هاست. علاوه بر این شمار دقیق اشخاصی که زیر آوار مانده‌اند هم معلوم نیست:
«مفقودی و زیر آوار ماندن کسی هنوز اعلام نشده و با توجه به تخریبی که صورت گرفته میزان تلفات خیلی کم هست.»
با این‌حال تلاش‌ها برای کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان همچنان ادامه دارد. امدادگر یاد شده در ادامه مصاحبه با زمانه روند کار را به این شکل توضیح داد:
«تقریبا پیک اول کار رو به پایان است و اسکان موقت صورت گرفته. در پیک دوم که الان بیشتر روی آن کار می‌کنیم ارسال و ذخیره‌سازی مواد غذایی و اقلام بهداشتی در دستور کار قرار دارد که چندین ماه طول خواهد کشید و پیک سوم که شروع ساخت و سازها خواهد بود از اردیبهشت سال آینده آغاز خواهد شد.»
بر اساس اطلاعاتی که رادیو زمانه از خوی به دست آورده، شهر تقریبا تخلیه شده. یکی از ساکنان خوی در تماس با زمانه گفته است:
«به عمویم زنگ زدم. رفتن ارومیه. می‌گه ساکنان کوچه‌مون در خوی همه رفتن، به دو خاله‌ام زنگ زدم رفتن روستا دور از مرکز زلزله، به دایی‌ها زنگ زدم اونها هم رفتن روستا. عمه‌ها در فیرورق (مرکز زلزله) بیرون از خانه در چادر زیر کرسی هستند. با یک چادر قرضی. تقریبا همه‌ی خانه‌ها ترک برداشته‌اند یا نمای ساختمان ریخته. مردم به همون چادر مسافرتی هم قانع‌اند.»
محمدصادق معتمدیان، استاندار آذربایجان غربی چهارشنبه هفته گذشته ضمن پذیرفتن کمبود امکانات، گفته بود تاکنون «بیش از ۱۹ هزار چادر» بین زلزله‌زدگان خوی توزیع و «۴۰ اردوگاه اسکان اضطراری» هم برپا شده که تنها پاسخگوی نیاز ۷۹ هزار نفر است که تمامی مردم زلزله‌زده در مناطق گوناگون شهرستان خوی را پوشش نمی‌دهد.