در پی صدور بیانیه مشترک چین و عربستان سعودی و همچنین بیانیه پایانی نشست شورای همکاری خلیج فارس که شی جین‌پینگ، رهبر چین نیز در آن شرکت داشت، «نورنیوز»، رسانه شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی در توییتی با بیان این‌که « راهبرد سیاست خارجی را نه با عینک جناحی که با معیار منافع ملی باید تحلیل کرد»، افزود:
«خطای اخیر پکن که سریعاً با واکنش محکم ایران مواجه شد را نباید چنان بزرگ کرد که جنایات غرب را در مقابلش ندید. چرا چرخش شرکای راهبردی آمریکا به سمت چین، به جای افول قدرت آمریکا تفسیر به شکست ایران می‌شود؟»
سفر سه روزه رهبر چین به عربستان سعودی و حضور او در چهل‌وسومین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس پکن را به کشورهای عربی نزدیک کرد. با این سفر زبان دیپلماتیک چین با ایران نیز تغییر کرد و این کشور در مورد ایران با شورای همکاری خلیج فارس و عربستان سعودی هم‌صدا شد.
در بیانیه مشترک دو کشور، عربستان سعودی بر اصل چین واحد تأکید و پکن نیز هرگونه حمله به خاک سعودی و شهروندان این کشور را محکوم کرد و خواستار عدم مداخله در امور داخلی عربستان سعودی شد.
چین که همواره پشت جمهوری اسلامی قرار داشته است از ایران خواست تا به اصل حسن همجواری احترام بگذارد و در امور داخلی دیگر کشورها مداخله نکند.
پکن در این بیانیه همچنین خواستار همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با هدف تضمین صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود شد.
در بیانیه پایانی نشست اجلاس مشترک سران شورای همکاری خلیج فارس و چین که جمعه گذشته، ۱۸ آذر / ۹ دسامبر در ریاض برگزار شد، از «پرونده هسته‌ای، موشک‌های بالستیک، پهپادهای نظامی و حمایت از گروه‌های تروریستی» به‌عنوان مشکلات کشورهای خلیج فارس در روابط با ایران یاد شد.
واکنش رسمی جمهوری اسلامی
در پی این بیانیه‌ها برخی از رسانه‌های ایران از جمله خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) و باشگاه خبرنگاران جوان از «احضار» سفیر چین در ایران خبر دادند، اما ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی گفت، سفیر چین با دستیار وزیر خارجه «دیدار» کرده است. ناصر کنعانی گفت:
«وزارت امور خارجه بلافاصله وارد عمل شد. سفیر چین در ایران را خواستیم و اعتراض خود را بیان کردیم. یادداشت اعتراضی دادیم در این زمینه جمهوری اسلامی ایران با جدیت عمل کرد و مواضع خود را بیان کرد.»
کنعانی افزود:
«تکرار مواضع غیرسازنده که در پایان نشست‌هایی از این دست انجام می‌شود هیچ کمکی به مناسبات دوجانبه و همکاری‌های سازنده منطقه‌ای نخواهد کرد.»
به‌گفته سخنگوی وزارت خارجه ایران، سفیر چین نیز در «توضیحات اهداف سفر رئیس جمهوری کشورش به ریاض، این سفر را در راستای کمک به صلح و ثبات در منطقه و بهره‌گیری از گفت وگو به عنوان ابزاری برای حل مشکلات دانست.»
واکنش چین
وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز در یک نشست خبری در پاسخ به این که دولت چین چه توضیحی درباره مسائل مطرح شده برای جمهوری اسلامی دارد، گفت:
«چین و ایران دوستی دیرینه‌ای دارند. چین و ایران به اتفاق هم تصمیم گرفتند شراکت جامع راهبردی‌شان را تحکیم کرده و ارتقا دهند. چین آماده افزایش ارتباطات و هماهنگی‌ها با ایران برای ایجاد پیشرفت بیشتر در روابط دوجانبه است. دو طرف برنامه‌ای برای همکاری جامع چین-ایران امضا کرده‌اند که اجرای آن اوایل امسال آغاز شد. چین با ایران برای رشد خوب و پایدار همکاری‌های عمل‌گرایانه تلاش خواهد کرد.»
او افزود کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایران «همه از دوستان چین هستند و توسعه روابط دو جانبه چین با هیچ طرفی علیه یک طرف ثالث نیست».
وانگ ونبین بر تلاش چین برای بهبود روابط با ایران و کشورهای شورای خلیج فارس تأکید کرد و گفت چنین تلاشی به توسعه و ثبات منطقه خلیج فارس کمک خواهد کرد.
روز گذشته، دوشنبه ۲۱ آذر / ۱۲ دسامبر هو چون هُوا، معاون نخست‌وزیر چین بهمنظور توسعه روابط و فعال‌سازی همکاری‌های راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین، به همراه یک هیئت بلندپایه سیاسی، اقتصادی، تجاری و فنی، وارد تهران شد.
این هیئت ۷۰ نفره از روز گذشته ملاقات‌های خود را در کمیته‌های متعدد و بر اساس موضوعات قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین برگزار کرد و معاون نخست‌وزیر چین نیز با محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهوری ایران دیدار کرد.
خبرگزاری صداوسیمای جمهوری اسلامی نوشته است:
«نتیجه گفت‌وگو‌ها و توافق‌های دو طرف، آغاز عملیات اجرایی شدن ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مشترک و توسعه همکاری صنعتی بین طرفین بوده که این مهم، گام بلندی برای اجرایی شدن همکاری‌های راهبردی و توسعه‌ای در روابط دو کشور است.»
مسائلی همچون سرمایه‌گذاری و انتقال فن‌آوری در بخش‌های مختلف صنعتی، معدنی، مخابرات، میکروالکترونیک، نفت، گاز و پتروشیمی و همچنین ترانزیت (خطوط شرقی به غرب و شمال-جنوب) از اصلی‌ترین محور‌های گفت‌وگوی دو طرف بوده است.
همچنین کارگروه مشترکی بهمنظور ایجاد سازوکار‌های لازم برای توسعه تجارت در شرایط تحریم‌های غرب، تشکیل شد.
خبرگزاری صداوسیما نوشت:
«با سفر این هیئت عالی‌رتبه و عزم دولت سیزدهم، می‌توان گفت دو کشور وارد مرحله جدیدی از تعاملات اقتصادی، تجاری و صنعتی شده‌اند.»
واکنش رسانه‌ها، مسئولان و صاحب‌نظران در ایران
بیانیه مشترک چین و عربستان سعودی با واکنش‌های بسیاری در رسانه‌های ایران روبه‌رو شد.
روزنامه «ایران»، متعلق به دولت نوشت «غرب‌گرایان» سفر رهبر چین به ریاض را بهانه‌ای برای حمله به دولت قرار دادند.
روزنامه «اعتماد» با این پرسش که چین در خاورمیانه به‌دنبال چه برنامه‌ای است، نوشت این کشور منافع و مصالح ملی خود را بر هر راهبردی ترجیح می‌دهد.
«سازندگی» در مطلبی با عنوان «چین علیه ایران» از فاصله‌گرفتن چین از جمهوری اسلامی و «هم‌میهن» از چرخش چین در برابر ایران نوشتند. «آرمان امروز» دولت ابراهیم رئیسی را زیر سئوال برد و از ضعف دولت در سیاست خارجی نوشت و «دنیای اقتصاد» نیز بر تأثیرات سیاست جدید چین در خلیج فارس بر ایران تأکید کرد.
حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفتوگو با «دیده‌بان ایران» بیانیه پایانی چین و کشورهای عربی را «یک حرکت غیرعادی» خواند و گفت:
«به نظر می‌رسد مقامات جمهوری اسلامی ایران از اتفاق پیش آمده غافلگیر و ناراحت شده‌اند؛ در حالی‌که لازم است پیش از این رفتار غیرعادی، یک بازبینی کامل در سیاست خارجی انجام دهند. باید مقامات کشورمان به این پرسش پاسخ دهند که چرا در دنیای امروز تمامی کشورها در حال توسعه زمینه‌های همکاری خود هستند و در چنین فضایی این ایران است که هر روز دشمنان جدیدی پیدا می‌کند.»
فلاحت‌پیشه افزود:
«متأسفانه دست‌اندرکاران حوزه سیاست خارجی کشورمان به جای رفتن به سوی تنش‌زدایی در حال تنش‌زایی هستند. شاهد هستیم مأموریت رفع تنش‌ها به کسانی سپرده شده که خود آن‌ها در ایجاد تنش نقش دارند.»
علی مطهری، نماینده سابق مجلس درباره‌ی واکنش وزارت خارجه جمهوری اسلامی به اقدام اخیر چین گفت:
«وزارت خارجه اقدام مناسبی انجام داد که سفیر چین را احضار کرده و تذکر داد؛ ولی به‌طور کلی ما باید عبرت بگیریم که این سیاست گرایش به شرق و رها کردن غرب سیاست درستی نیست. این‌که به‌گونه‌ای عمل کنیم که ارتباط خوبی با غرب نداشته باشیم و به نوعی در دامن شرق بیفتیم سیاست خوبی نیست؛ اطمینانی به کشورهایی مثل چین و روسیه وجود ندارد که این‌ها همواره پشتیبان ما باشند.»
حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفتوگو با خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، گفت:
«رابطه با کشورهای حاشیه خلیج فارس بخشی از برنامه‌های بلندپروازانه چین است که از سال ۲۰۱۳ شروع کرده و همچنان ادامه دارد. بنابراین فکر می‌کنم عربستان سعودی به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای در خلیج فارس مورد توجه چین است.»
بهشتی‌پور افزود:
«از آن‌جایی که ایران و عربستان سعودی دو قدرت منطقه‌ای بوده و با هم رقابت دارند؛ طبیعتا تقویت مناسبات عربستان با چین موجب ارتقای جایگاه منطقه‌ای می‌شود. اما چون این رابطه بیشتر در زمینه اقتصادی است، تهدید امنیتی علیه ما محسوب نمی‌شود و به‌نظر می‌رسد که در چارچوب همکاری‌های اقتصادی است و خوب است ایران هم متقابلاً سعی کند برای آن‌که در این رقابت منطقه‌ای با عربستان عقب نماند، روابطش را با عربستان و از طرف دیگر روابطش را با چینی‌ها بهتر کند.»
او تأکید کرد که «ایران باید به جای تقابل، به توسعه روابط با کشورها بپردازد که قطعا به نفع منطقه است».
محمد قوچانی فعال سیاسی و رسانه‌ای در ایران نیز نوشت:
«از وقتی به چین و روس اطمینان دادیم که با اروپا و آمریکا رابطه گرم نداریم، قدرت چانه‌زنی ما با چین و روس هم از دست رفت. فقط در توازن قدرت میان غرب و شرق است که ایران می‌تواند مستقل و مقتدر بماند. این راهبردی است که دولت رییسی آن را نقض کرده است و حال باید پاسخگو باشد.»
عزت‌الله یوسفیان‌ملا، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی و مسئول وقت کارگروه حقوقی و پارلمانی تفاهم ۲۵ ساله ایران و چین گفت:
«من بعید می‌دانم ارتباط اقتصادی اخیر عربستان و چین خللی به روابط اقتصادی و نفتی ایران و چین وارد کند زیرا نفت ایران و عربستان با هم متفاوت است و جنس‌شان فرق دارد. عربستان هم به تنهایی نمی‌تواند نیاز نفتی چین را تأمین کند.»
امیرعلی ابوالفتح، تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در گفتوگو با وب‌سایت «فردا» گفت:
«سیاست خارجی کشور با یک اتفاق تغییر نمی‌کند. اقدام چین در امضای بیانیه‌های مشترک با عربستان و شورای همکاری خلیج فارس درباره ایران درست نبود. ایران هم واکنش نشان داد و به این موضوع انتقاد کرد. مقامات چینی نیز اعلام کردند پکن خواهان گفتوگو و آشتی و صلح در منطقه خلیج فارس است و سیاست قبلی‌اش هم همین بود که در ادبیات دیپلماسی این مواضع نوعی دلجویی تعبیر می‌شود. هرچند ما از اقدام چین ناراحت هستیم و واکنش نشان می‌دهیم اما این به آن معنا نیست که سیاست نگاه به شرق دولت زیر سئوال برود و مورد نقد قرار بگیرد.»