در جریان جنبش اعتراضی «زن، زندگی، آزادی» که پس از قتل حکومتی ژینا (مهسا) امینی شکل گرفت، بسیاری از فعالان حقوق زنان، فعالان مدنی، ورزشکاران، هنرمندان و شهروندان بازداشت شدند. بر اساس گزارش هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، تاکنون دست‌کم ۱۸ هزار نفر در جریان اعتراضات اخیر بازداشت شدند.
مژگان کاوسی، نویسنده، مستندساز، فعال مدنی و زندانی سیاسی سابق اهل کلاردشت و از جمله کسانی که برای نگه‌داشتن زبان کُردی سال‌هاست تلاش می‌کند، یکی از فعالان مدنی و اولین افرادی است که در آغازین روزهای اعتراضات سراسری اخیر بازداشت و در بلاتکلیفی به سر می‌برد.
روز جمعه یکم مهرماه ۱۴۰۱ ماموران امنیتی با حمله به منزل مژگان کاوسی او را دستگیر کردند. از زمان دستگیری تا چند هفته خانواده این شهروند در بیخبری از وضعیت او به سر می‌بردند.
یک منبع آگاه و نزدیک به مژگان کاوسی که نخواست نامش فاش شود، در خصوص آخرین وضعیت این زندانی سیاسی به زمانه گفته قرار بازداشت او برای سومین ماه تمدید شد:
«خانم کاوسی حق انتخاب وکیل را ندارد و پس از ۳۷ روز بازداشت در ساری به زندان تنکابن انتقال یافته است. علاوه بر آن پرونده او هنوز در شعبه بازپرسی دادسرای انقلاب نوشهر است و تاکنون دادگاهی برای او برگزار نشده است.»
در حالی برای ماه سوم قرار بازداشت مژگان کاوسی تمدید می‌شود و همچنان تحت بازجویی قرار دارد که مشخص نیست به چه اتهامی او بازداشت شده است. بازداشت مجدد او تنها ۱۰ ماه پس از آزادی از زندان به دلیل پایان یافتن محکومیت قبلی این فعال مدنی صورت گرفته است.
بازداشت و زندان به دلیل حمایت از جان باختگان آبان ۹۸
مژگان کاوسی پیش‌تر سابقه زندان دارد. او که مادر دو دختر است و در تاریخ ۲۷ آبان ۱۳۹۸ در رابطه با اعتراضات آبان ماه همان سال توسط نیروهای اداره اطلاعات در منزل خود در شهر نوشهر بازداشت شده بود. مرجان کاوسی، خواهر مژگان کاوسی در تاریخ ۳ خرداد ۱۴۰۰ در اتاقی به نام «به یاد آر» که در کلاب‌هاوس به زندانیان سیاسی می‌پرداخت، گفت نیروهای امنیتی مژگان کاوسی را به بهانه انتشار عکسی از کشته شده‌های آبان ۹۸ و نوشتن دو تا هشتگ «سکوت خیانت است» و «شهدای بنزینی» بازداشت شد.
همان زمان نیروهای امنیتی ضمن تفتیش منزل، برخی لوازم شخصی او از جمله لپ‌تاپ و تلفن همراه مژگان کاوسی و سایر اعضای خانواده را نیز ضبط و با خود بردند. این در حالی بود که دختر بزرگ او برای آمادگی کنکور شدیداً به موبایل و لپ‌تاپ خود نیاز مبرم داشت.
پس از دستگیری نیروهای امنیتی مژگان کاوسی را به بازداشتگاه اطلاعات ساری منتقل کردند. بعد از ۲۰ روز بازداشت و بازجویی‌های پی‌درپی، در تاریخ ۱۹ آذر او را به بند عمومی زندان زنان نوشهر برگردانند. سپس با سپری شدن ۹ روز مژگان کاوسی با قید وثیقه از زندان به صورت موقت آزاد شد. اما با تشکیل دادگاه، او به اتهام «تشویش اذهان عمومی»، «تبلیغ علیه نظام» و «عضویت در سازمان‌های برهم زننده امنیت» جمعا به ۳ سال زندان محکوم شد.
در مرحله تجدیدنظر نیز مژگان کاوسی با اعتراض دادستان میزان محکومیت‌اش افزایش پیدا کرد. او در نهایت از بابت اتهام «تحریک مردم و اخلال در نظم عمومی» به ۳۶ ماه حبس تعزیری، «تبلیغ علیه نظام» به ۷ ماه و ۱۵ روز حبس و همچنین به اتهام «عضویت در گروه‌های مخالف نظام» به ۳۳ ماه حبس محکوم شد.
مژگان کاوسی در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۸ جهت تحمل دوران حبس خود به زندان نوشهر منتقل شد. به گفته مصطفی نیلی، وکیل این نویسنده و فعال زبان کُردی، قاضی بر خلاف ماده ۱۵ کیفری و بدون ابلاغیه دستور جلب او را صادر کرده بود. از آن تاریخ به بعد مژگان کاوسی به ترتیب ما بین زندان‌های اوین و کچوئی کرج تحمل حبس کرد.
خرداد سال ۱۳۹۹ مژگان کاوسی به دلیل نامناسب بودن وضع زندان و شرایط غیرانسانی آن دست به اعتراض زد. عدم شفاف‌سازی در ارتباط با میزان شیوع کرونا در زندان یکی دیگر از اعتراض‌های او بود که مأموران زندان در برابر تمامی این اعتراض‌ها، او را از حق تماس تلفنی با خانواده‌اش محروم کردند.
در تاریخ ۱۱ شهریور ماه همان سال، علاوه بر محرومیت از حق تماس با خانواده، مسئولان زندان از درخواست‌های مکرر او برای اعطای مرخصی سر باز می‌زدند. بر مبنای این بی‌عدالتی‌ها، او نامه‌ای اعتراضی به رئیس زندان اوین نوشت، اما از زندان نه تنها جواب قانع کننده‌ای دریافت نکرد، بلکه به دلیل صدور بیانیه و تحصنی در زندان که او نیز در آن شرکت کرده بود، با افزایش مدت زمان محکومیت خود روبهرو شد. از این‌رو مژگان کاوسی تنها راه شکستن این حجم از بی‌اعتنایی نسبت به خود و شرایط زندان را در اعتصاب غذا دید.
در طول اعتصاب غذا او با کاهش وزن شدید روبهرو شد و از آنجایی که سابقه ناراحتی قلبی داشت، به افت شدید فشار خون و ضربان قلب دچار شد، اما با این وجود مسئولان زندان از اعزام او به بیمارستان خودداری کردند.
مژگان کاوسی نهایتا ۱۵ دی‌ماه ۱۴۰۰ پس از موافقت دادستان استان البرز با مرخصی متصل به آزادی از زندان کچوئی کرج آزاد شد.
تفتیش بدنی زندانی سیاسی جهت تحقیر و شکنجه
خانم کاوسی در دوران حبس اعلام کرد که در زندان‌های نوشهر، پلیس امنیت اخلاقی وزرای تهران، زندان کچوئی کرج، بازرسی شهر ری و آگاهی کرج برای بازرسی بدنی مجبور شده تا کاملا برهنه شود.
مژگاتن کاوسی در همان حال به مأموران بازرسی اخطار داده بوده که او زندانی سیاسی است و به این شیوه از بازرسی به شدت معترض است. رفتارهایی این‌چنینی که مصداق نوعی شکنجه و تجاوز به حریم خصوصی افراد است در مورد ایشان به تناوب صورت گرفته است. علاوه بر این موارد، مژگان کاوسی در طول دوران حبس مرتبا توسط عوامل زندان با تحقیر کلامی مورد اذیت و آزار گرفته بود.
اعتراض تغییر ایجاد می‌کند
مژگان کاوسی در تاریخ ۳۰ آبان ۱۳۹۸ زمانی که درخواست پاسپورت داد، متوجه شد که ممنوع‌الخروج شده است. او بلافاصله با انتشار ویدیویی اعتراضی از عدم رضایت همسرش برای کسب پاسپورت در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی آن را شدیداً زیر سوال برد.
خواست و هدف مژگان کاوسی برای انتشار این ویدیو، اعتراض به قوانینی بود که زن را در جامعه ایرانی فرمانبردار و ناقص جلوه می‌دهد و تلاش داشت آن را به چالش بکشد. او این قوانین را ضد آزادی زن خواند و در این ویدیو اعتراض را مثمرثمر برشمرد، زیرا او باور دارد با هر اعتراضی به یقین تغییر حاصل خواهد شد. از این رو همه را از سکوت بر حذر داشت.
مژگان کاوسی در این ویدیو خاطر نشان می‌کند که بحث خود او در خصوص ممنوع‌الخروجی به هیچ وجه مطرح نیست، بلکه منظور او این است که چرا نباید یک زن متأهل بدون رضایت همسر پاسپورت داشته باشد؟
فعالیت‌های فرهنگی-هنری مژگان کاوسی
از دغدغههای مژگان کاوسی حفظ زبان کُردی ما بین کُردهای کلاردشت است. به همین دلیل او کتاب «فکر کن، رنگ کن» را با گویش کُردهای کلاردشت و با هدف حفظ این زبان به رشته تحریر درآورند. او نگران از بین رفتن زبان کُردی درنسل‌های آینده کُردهای کلاردشت است.
این فعال مدنی از پیروان آئین یارسان است. به همین جهت پس از بازداشت در جلسات دادرسی پیشینه و سابقه فعالیت‌های فرهنگی-هنری او در پرونده دخالت داده شد. در گزارش‌های پرونده مژگان کاوسی موارد زیادی از این دست فعالیت‌ها به عنوان مصادیق اتهام اشاره شده بود.
مژگان کاوسی جدای از نگارش کتاب، دستی در ترجمه هم دارد. او در سال ۱۳۹۸ کتاب «انفال و سرگذشت تیمور، تنها بازمانده از گورهای جمعی زنان و کودکان انفال شده» را ترجمه کرد که توسط انتشارات توکلی منتشر شد و با استقبال خوبی روبهرو گردید.
علاوه بر این فیلم داستانی کوتاه «هیوا» از جمله کارهای هنری مژگان کاوسی است. در این فیلم کوتاه باز ردپای دغدغههای این فعال مدنی در چارچوب حفط و نگهداری از زبان مادری و تاریخ کُردهای کلاردشت که در قرون گذشته به مازندران کوچانده شدند را می‌توان دید.