پنج‌شنبه ۲۴ نوامبر / ۳ آذر نشست ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو به منظور بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران برگزار شد.
شورای حقوق بشر سازمان ملل در نشست اضطراری خود به تشکیل یک کمیته حقیقت‌یاب جدید برای انجام تحقیقات در مورد گزارش‌های «نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران در رابطه با اعتراضاتی که پس از ۲۵ شهریور (روز قتل حکومتی ژینا امینی) آغاز شد» رای مثبت داد.
در این نشست اضطراری ۲۵ کشور به پیش‌نویس طرح مکانیزم مستقل بررسی نقض حقوق بشر در ایران رای مثبت دادند و این طرح در مجمع عمومی شورای حقوق بشر سازمان ملل تصویب شد. چین، ونزوئلا، اریتره، کوبا، ارمنستان و پاکستان کشورهایی بودند که به طرح تشکیل کمیته حقیقت‌یاب در مورد نقض حقوق بشر در ایران رأی منفی دادند. ۱۶ عضو دیگر این شورا نیز رای ممتنع دادند.
این اولین بار است که چنین کمیته‌ای به منظور بررسی موارد نقض حقوق بشر در ایران تشکیل می‌شود.
قرائت نتیجه این نشست از سوی رئیس شورای حقوق بشر سازمان ملل با تشویق کنشگران و برخی دیپلمات‌های حاضر در نشست همراه شد.
خدیجه کریمی، نماینده جمهوری اسلامی ایران در ژنو، پیشتر دولت‌های غربی را به استفاده از شورای حقوق بشر برای هدف قرار دادن ایران متهم کرد و این اقدام را «شرم‌آور» خواند. نماینده جمهوری اسلامی همچنین گفت که حقوق بشر ابزاری برای کشورهای غربی جهت مداخله در امور دیگر کشورها شده است.
ریاست دوره‌ای شورای حقوق بشر بر عهده کشور آرژانتین قرار دارد و نماینده این کشور در شورا موظف شد که اطلاعات لازم را در ارتباط با تمامی کسانی که درگیر سرکوب اعتراض‌های ایران بوده اند، جمع‌‌‌آوری کند.
در قطعنامه تصویب شده در روز پنج‌شنبه، از ایران درخواست شده که با ناظران و کارشناسان مستقل سازمان ملل همکاری کند و زمینه دسترسی آنها را به گزارش‌ها، اشخاص و اماکن مورد نیاز فراهم کند.
بر اساس قطعنامه، تشکیلات کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل موظف شد تا حمایت تکنیکی، لجستیکی و نهادی از این تحقیقات را انجام بدهد.
در نشست ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل چه گذشت؟
نشست اضطراری شورای حقوق بشر سازمان ملل برای بررسی وضعیت حقوق بشر در جریان اعتراضات اخیر در ایران و خشونت حاکمیت علیه معترضان، از ساعات ابتدایی صبح روز پنج‌شنبه به صورت رسمی آغاز به کار کرد.
چند گروه از فعالان حقوق بشر ایرانی، از جمله بخش ایران سازمان عفو بین‌الملل در این نشست حضور دارند.
جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، ضمن انتقاد از مقام‌های جمهوری اسلامی گفت آنها در هیچ موردی حاضر به گفتوگو با معترضان نشدند.
جاوید رحمان همچنین اشاره کرد که مقام‌های جمهوری اسلامی هر معترضی را با اتهام «دشمن» و «عامل خارجی» طرد می‌کنند و با اشاره به اظهارات ابراهیم رییسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران و غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه درباره سخت‌گیری در برخورد با معترضان و نیز نامه نمایندگان مجلس که خواهان اعدام معترضان شده بودند، آنها را مورد نقد قرار داد.
جاوید رحمان همچنین به «یورش نیروهای امنیتی به دانشگاه‌ها، کشتن کودکان، برگزاری دادگاه و اعترافات اجباری و صدور حکم اعدام برای معترضان» اشاره کرد و خواستار توقف فوری صدور این احکام علیه معترضان شد.
فُلکر تورک، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، نشست شورای حقوق بشر را با یاد مهسا امینی، تقدیر از فرهنگ و ادبیات ایران و همچنین شجاعت مردم ایران آغاز کرد و گفت:
«وقتی آنچه در حال حاضر در ایران می گذرد، تصاویر کودکان کشته‌شده، زنانی که در خیابان‌ها مورد ضرب‌وشتم قرار می‌گیرند و افرادی که به اعدام محکوم شده‌اند را می‌بینم، آزارم می‌دهد. ما اکنون در یک بحران حقوق بشری تمام عیار [در ایران] روبه‌رو هستیم.»
کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد نیز از جمهوری اسلامی خواست به استفاده غیرضروری از زور و خشونت علیه معترضان پایان دهد.
فلکر تورک همچنین در سخنرانی خود اعلام کرد که اخیراً از جمهوری اسلامی درخواست کرده که برای سفری به تهران برود، اما جمهوری اسلامی به درخواست بازدید کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد هیچ پاسخی نداده است.
فلکر تورک در سخنان خود به آمار بالای کشته‌شدگان در جریان اعتراضات سراسری اخیر اشاره کرد و گفت:
«تاکنون بیش از ۳۰۰ نفر از جمله بیش از ۴۰ کودک در اعتراضات کشته شده‌اند و حدود ۱۴ هزار نفر دستگیر شده‌اند.»
او همچنین تأکید کرد که «مردم ایران خواهان تغییرند» و «وضعیت کنونی غیرقابل دفاع است» و از حاکمان ایران خواست تا به کسانی که دیدگاه‌های متفاوتی دارند گوش دهند.
جمهوری اسلامی ایران پیشتر علیه این پیش‌نویس لابی کرده بود و هیأتی را در اوایل ماه جاری به ژنو فرستاد تا از کشورها بخواهد به این قطعنامه رأی منفی دهند و همچنین برای تبرئه خود مجموعه‌ای از اسناد را به هیأت‌های دیپلماتیک ارسال کرده است.
اما در عوض نماینده جمهوری اسلامی در این نشست از کارنامه جمهوری اسلامی در زمینه حقوق بشر دفاع کرد و بار دیگر مدعی شد که شورای حقوق بشر از سوی برخی کشورها مورد «سوءاستفاده» قرار می‌گیرد.
رها بحرینی، حقوقدان و پژوهشگر سازمان عفو بین‌الملل در امور ایران نیز در این نشست حضور داشت و صحبت‌هایش را با جمله‌ای از کیان پیرفلک، کودک ۹ ساله‌ای که در اعتراضات ایذه کشته شد آغاز کرد. کیان گفته بود: «به نام خدای رنگین‌کمان».
رها بحرینی بیانیه‌ای را قرائت کرد و از قتل ده‌ها کودک در جریان اعتراضات و کارزار بیرحم آزار و تهدیدی گفت که جمهوری اسلامی علیه خانواده‌های داغدار جان باختگان به راه انداخته‌است.
رسانه‌های حقوق بشری، آمار کشته‌شدگان را بیش از ۴۰۰ نفر اعلام کرده‌اند و از بازداشت بیش از هفده هزار معترض خبر داده‌اند، اما علی باقری کنی، معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی که به هند سفر کرده، در گفتوگو با رسانه‌های این کشور، آمارهای ارائه‌شده از سوی سازمان‌های حقوق بشری درباره تعداد کشتگان اعتراضات ایران را رد کرد.
مواضع برخی کشورهای حاضر در نشست سازمان ملل
تصویب تشکیل یک کمیته حقیقت‌یاب جدید برای انجام تحقیقات در مورد گزارش‌های «نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران» موافقان و مخالفانی داشت.
نماینده آلمان در شورای حقوق بشر سازمان ملل با اشاره کشته شدن بیش از ۳۰۰ نفر در جریان اعتراضات گفت:
«آنها برای حق تعیین زندگی خود ایستاده‌اند. بیش از ۱۵ هزار نفر بازداشت شده و مقامات جمهوری اسلامی ایران معترضان را به مجازات اعدام تهدید می‌کنند. چرا؟ چون معترضان می‌خواهند با عزت و کرامت انسانی زندگی کنند.»
نماینده هلند نیز اظهار داشت که باید صدای «مردم شجاع ایران» را باید شنید:
«آنها برای آزادی به پا خواسته‌اند. گزارش های موثقی از بازداشت هزاران معترض، روزنامه‌نگار و مدافع حقوق بشر داریم. مرگ صدها شهروند از جمله کودکان و توسل به مجازات اعدام را شدیدا محکوم می‌کنیم. ما همیشه با مجازات اعدام مخالفیم.»
نماینده مکزیک با اشاره به مرگ ژینا (مهسا) امینی در بازداشت، مرگ او را بازتابی از تبعیض ساختاری علیه زنان و دختران در ایران دانست:
«اطمینان از حق برابری جنسی ضروری است. ایران باید دسترسی به عدالت و جبران خسارت قربانیان و عدم تکرار را تضمین کند.»
نماینده آمریکا نیز از جمله موافقان کمیته حقیقت‌یاب بود:
«همه ما با وحشت شاهد وقایع در ایران هستیم، اما آنچه می‌بینیم به دلیل قطعی ارتباطات تحمیلی توسط مقامات ایرانی محدود است. خواسته‌های مردم ایران بسیار ساده است: فرصتی برای صحبت کردن و شنیده شدن. ما نباید زندگی‌های بی‌شمار از‌دست‌رفته را فراموش کنیم – زندگی‌های سرشار از بالقوگی که صرفاً برای دفاع از حقوق بشر گرفته شد. مرگ آنها مستلزم تحقیقات مستقل و بی‌طرفانه و شفاف است که ایران نشان داده است مایل به انجام آن نیست.»
نمایندگان کشورهای سوریه و کره‌شمالی نیز که از جمله مخالفان تصویب این کمیته بودند، استفاده از «حقوق بشر» را عاملی برای دخالت برخی کشورهای ابرقدرت و سازمان ملل در امور داخلی دیگر کشورها دانستند و خواهان توقف این روند شدند.
نماینده کره شمالی که به صورت ویدیو کنفرانس در این نشست حضور پیدا کرده بود، گفت:
«ما از استفاده ابزاری از حقوق بشر برای دخالت در کشورهای مختلف نگرانیم.»
در این جلسه همچنین برخی فعالان حقوق بشر مانند نمایندگان سازمان حقوق بشر ایران (مستقر در نروژ)، فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران و مرکز اسناد حقوق بشر ایران در حمایت از قطعنامه صحبت کردند.
درود بر نوجوانانی که نوجهان ایرانی را به جهانیان نشان دادند. ما پیروزیم
سعید / 25 November 2022