بیست و هفتمین نشست اقلیمی سازمان ملل در شرم الشیخ مصر با موفقیت درباره ایجاد صندوق مالی «خسران و خسارت» همراه بود اما جامعه جهانی با باج دادن به غول‌های دولتی و شرکتی سوخت فسیلی نتوانست باقی ماندن گرمایش زمین زیر حد ۱,۵ درجه را تثبیت کند.
جبران خسران و خسارت، آن هم به شکل مبهم
توافق اقلیمی شرم الشیخ صبح یکشنبه ۲۰ نوامبر / ۲۹ آبان به دست آمد؛ ۴۰ ساعت پیش از پایان یافتن مهلت مقرر برای کنفرانس. بزرگترین موفقیت توافق در تأسیس صندوق کمک مالی به کشورهای فقیرتر و فرودست‌تر برای مقابله با تأثیرات و پیامدهای تغییرات اقلیمی بود.
ایالات متحده آمریکا پس از ۳۰ سال مخالفت با پرداخت «خسران و خسارت» به کشورهای فرودست‌تر، بالاخره در شرم الشیخ وعده اعطای کمک‌های مالی داد. اتحادیه اروپا هم به صندوق پیوست. در واقع همه امضاکنندگان توافق پاریس ــ حدود ۲۰۰ کشور ــ موافقت کردند که صندوق مالی خسران و خسارت باید ظرف یک سال آینده برپا شود.
همان طور که شماری از کارشناسان هشدار داده‌اند، برپا کردن صندوق با واریز شدن پول به آن از سوی کشورهای ثروتمند تفاوت دارد.
کشورهای ثروتمندتر که به لحاظ تاریخی نقش بیشتری در انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین داشته‌اند، وعده کمک مالی را از ۲۰۰۹ داده بودند. کشورهای توسعه‌یافته گفته بودند سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار برای کشورهای آسیب‌پذیر کمک مالی گرد خواهند آورد. این وعده تا کنون عملی نشده بود اما ابتکار کاپ ۲۷ امیدها را افزایش داده است.
همین حالا هم مشخص نیست چقدر پول باید واریز شود، چه کسی باید پول را واریز کند و بر چه اساسی. همچنین قرار بود کشورهایی همچون چین و عربستان سعودی که «در حال توسعه» در نظر گرفته شده‌اند و تعهدی در قبال کاهش گازهای گلخانه‌ای یا کمک مالی به بقیه ندارند، به فهرست کمک‌کنندگان اضافه شوند. اما در نهایت مقرر شد آنها به شکل داوطلبانه کمک مالی کنند.
حتی کشوری مثل افغانستان که در فقر و بحران شدید مالی به سر می‌برد، از دایره دریافت‌کنندگان کمک اقلیمی کنار گذاشته شد.
شکست در کاهش روند انتشار گازهای گلخانه‌ای
دانشمندان پنل تغییرات اقلیمی سازمان ملل بارها گفته‌اند که برای محدود ماندن گرمایش زمین تا سطح ۱,۵ درجه نسبت به پیش از انقلاب صنعتی، باید تا ۲۰۳۰ معادل ۴۵ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح جهان کاسته شود.
اما نتیجه کاپ ۲۷ از نظر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، شکست دیگری بود. کشورهای تولیدکننده نفت و آلایندگان اصلی جو توانستند تعهدهای کلیدی برای کاهش انتشار گاز کربنی و از رده خارج کردن سوخت‌های فسیلی را از متن بیانیه حذف کنند.
لارنس توبیانا، معمار توافق ۲۰۱۵ پاریس و مدیر اجرایی بنیاد اقلیمی اروپا درباره این اتفاق گفت:
«نفوذ صنعت سوخت فسیلی همه‌جا مشاهده می‌شد. کاپ ۲۷ حتی این مطالبه از کشورها را که باید تعهدهای جاه‌طلبانه‌تر برای کاهش گازهای گلخانه‌ای ارائه دهند، تضعیف کرد. متن توافق هیچ اشاره‌ای به از رده خارج کردن سوخت‌های فسیلی نمی‌کند و اشاره‌های اندکی به حد ۱,۵ درجه دارد.»
او به طور ویژه انگشت اتهام را به سوی مصر، میزبان کاپ گرفت که به نفع اتحادهای منطقه‌ای‌اش با تولیدکنندگان بزرگ سوخت فسیلی همچون عربستان سعودی و امارات متحده، توانست بر متن نهایی تأثیر بگذارد.
و این همه در حالی رخ می‌دهد که میزبان سال آینده کنفرانس اقلیمی سازمان ملل، دوبی امارات متحده عربی است؛ یکی دیگر از صادرکنندگان بزرگ نفت. توبیانا به همین خاطر زنهار داد:
«رئیس‌جمهوری مصر متنی تولید کرد که آشکارا دولت‌های نفتی و گازی و صنایع سوخت فسیلی را حمایت می‌کند. نباید گذاشت این اتفاق سال دیگر در امارات متحده عربی نیز تکرار شود.»
روزنامه بریتانیایی گاردین فاش کرد که عربستان سعودی و دیگر دولت‌های نفتی خلیج فارس، چین، روسیه و برزیل نقش اصلی را در کم‌رنگ‌کردن تعهدات اقلیمی بیانیه نهایی کاپ ۲۷ داشته‌اند.
اد میلیباند، وزیر در سایه تغییرات اقلیمی بریتانیا به نمایندگان این کشور توضیح داد که نشست اقلیمی سازمان ملل در محافظت از هدف ۱,۵ درجه شکست خورده است:
«باید صریح باشیم. این نشست در مورد موضوع حیاتی هدف ۱,۵ درجه شکست خورد. ما همین حالا پیامدهای فاجعه‌بار یک درجه افزایش دما را می‌بینیم. و بسیاری از رهبران جهان به جای پرداختن به این بحران، در حال وقت‌کشی هستند در حالی‌که جهان دارد می‌سوزد.»
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل درباره برونداد کاپ ۲۷ گفت:
«سیاره ما هنوز در وضعیت اضطراری است. ما باید همین حالا به شکل قابل توجهی از انتشار گازهای کربنی بکاهیم و این مسأله‌ای است که کاپ ۲۷ نتوانست به آن پاسخ بدهد. جهان هنوز نیازمند جهش عظیمی در زمینه کاهش انتشار گازهای کربنی است.»
ماری رابینسون، رئیس‌جمهوری سابق ایرلند و از چهره‌های فعال سازمان ملل در مقابله با تغییرات اقلیمی هشدار داد که «جهان هنوز در آستانه فاجعه است و پیشرفت رخ‌داده برای کاستن از گازهای گلخانه‌ای بیش از حد کُند بوده است».
و باز این همه در حالی رخ داد که بنا به آخرین گزارش منتشرشده از سوی «پروژه جهانی کربن» (GCP)، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای از سوخت فسیلی در سال جاری رکورد خواهد زد.
گزارش CGP نشان می‌دهد که گازهای کربنی ناشی از سوزاندن سوخت فسیلی در ۲۰۲۲، یک درصد افزایش خواهد یافت و به میزان ۳۶,۶ میلیارد تن خواهد رسید: بزرگترین میزان آن در تاریخ و ۵ درصد بیشتر از سطح آن در ۲۰۱۵، زمانی که توافق اقلیمی پاریس امضا شد.
اگر انتشار گازهای گلخانه‌ای با روند فعلی پیش برود و جهان از سطح ۱,۵ درجه افزایش دما بگذرد، پیامدهای وخیم تغییرات اقلیمی در زمان حیات اغلب ما ساکنان زمین هویدا خواهد شد و برخی همین حالا نمایان شده‌اند: خشکسالی، قحطی، مهاجرت‌های اقلیمی انبوه، بیابان‌زایی، پدیده‌های اقلیمی حاد، سیل، خسارت‌های اقتصادی، آتش‌سوزی‌های طبیعی گسترده و بسیاری موارد دیگر که به گفته سازمان ملل به «آپارتاید اقلیمی» ختم خواهد شد.
هم اکنون غلظت دی‌اکسید کربن با رسیدن به ۴۲۱ بخش در میلیون (ppm) به بیش از یک و نیم برابر غلظت آن پیش از انقلاب صنعتی رسیده است.
این غلظت بالای دی‌اکسید کربن نشان می‌دهد که سیاره زمین در حال ورود به حالتی پیش‌بینی‌ناپذیر است؛ حالتی که بسیار پیش از راه رفتن نخستین انسان بر آن وجود داشته است. تنها زمانی که میزان دی‌اکسیدکربن چنین در جو زمین بالا بوده، ۴,۱ میلیون سال قبل است، وقتی غلظت آن به حدود ۴۰۰ ppm رسیده بود. نام آن دوران پلیوسن است و جهان آن زمان بسیار متفاوت از جهان معاصر ما. در آن زمان قطب شمال پوشیده از جنگل بود و سطح آب دریاها پنج تا ۲۵ متر بالاتر از اکنون.
بین سال‌های ۱۹۶۵ تا ۲۰۱۸ و بر اساس مجموع گازهای کربنی منتشرشده، شرکت نفت ملی ایران پنجمین شرکت آلاینده سوخت فسیلی نفتی در جهان بوده است؛ پس از آرامکوی عربستان، شورون ایالات متحده، گازپروم روسیه و اکسون موبیل ایالات متحده. شرکت ملی نفت ایران اما از نظر انتشار گاز متان ــ یکی از موثرترین گازهای گلخانه‌ای ــ با اختلاف در صدر غول‌های نفتی آلاینده است.
| شرکت سوخت فسیلی | میزان آلایندگی بر اساس میلیارد تن دی اکسید کربن (۱۹۶۵ــ ۲۰۱۸) |
|---|---|
| آرامکو سعودی | ۶۱.۱۴ |
| شورون | ۴۳.۷۸ |
| گازپروم | ۴۴.۷۵ |
| اکسون موبیل | ۴۲.۴۸ |
| شرکت ملی نفت ایران | ۳۶.۹۲ |
| بی پی | ۳۴.۵۶ |
| شل سلطنتی هلند | ۳۲.۴۹ |
| زغال سنگ هندوستان | ۲۴.۳۳ |
ایران و اریتره و یمن و لیبی تنها کشورهایی هستند که رسماً به توافق اقلیمی پاریس نپیوسته‌اند.
و یک شکست دیگر برای حقوق بشر
کارنامه وخیم حقوق بشری دیکتاتوری نظامی عبدالفتاح السیسی در مصر یکی دیگر از نقاط بحث در حاشیه نشست اقلیمی سازمان ملل بود؛ به ویژه به خاطر اعتصاب غذای خشک علاء عبدالفتاح، زندانی سیاسی ۴۰ ساله مصری.
علاء با آغاز نشست اقلیمی وارد اعتصاب غذای خشک شد. او هفت ماه پیش اعتصاب غذا را آغاز کرده بود و روزانه حداکثر ۱۰۰ کالری مصرف مصرف می‌کرد.
عبدالفتاح، نویسنده و فعال چپ‌گرا و وبلاگ نویس برجسته‌ای که تابعیت دوگانه بریتانیایی و مصری دارد، از چهره‌های مطرح جوان انقلاب مصر در ۲۰۱۱ بود. او در سال ۲۰۱۴ به اتهام شرکت در یک تجمع غیرقانونی به مدت پنج سال زندانی شد. او در سال ۲۰۱۹ مجدداً دستگیر شد و در دسامبر ۲۰۲۱ به اتهام انتشار اخبار نادرست به پنج سال دیگر محکوم شد. او خواهان آزادی از زندان بود اما السیسی دست آخر هم علی رغم گفت‌و‌گوهای دولتمردان بریتانیایی و آمریکایی و … با او، حاضر به آزادکردن علاء نشد. عبدالفتاح در نهایت اعتصاب را پس از وخیم شدن حالش، از هوش رفتن و وصل کردن سرم به او، شکست و هنوز در زندان است.
در روزهای پیش از آغاز نشست اقلیمی در شرم الشیخ مصر، دست‌کم ۶۷ کنشگر در قاهره و دیگر شهرها بازداشت شدند. همچنین آژیت راجاگوپال فعال هندی محیط زیست که برای راهپیمایی ۸ روزه از قاهره به شرم الشیخ ــ محل برگزاری کاپ ۲۷ ــ جهت آگاهی‌رسانی درباره گرمایش زمین به مصر رفته بود، به دست نیروهای امنیتی مصر بازداشت شد. او را پس از یک روز آزاد کردند اما بازداشت این کنشگر نشان می‌دهد که دیکتاتوری نظامی عبدالفتاح السیسی تا چه اندازه نسبت به هر نوع کنشگری خصمانه عمل می‌کند.
با وجود همه اعتراض‌ها اما هیچ گامی در راستای بهبود وضعیت حقوق بشر در مصر برداشته نشد.