همزمان با آغاز تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در ایران بازار نظر سنجی‎های مجازی و خبرگزاری‎ها هم داغ شده است. هر یک از این وب‎سایت‎ها با طرح پرسشی در باره این‎که به چه کسی رأی ‎می‎دهید یا به چه کسی رأی نمی‎دهید دیدگاه خوانندگان خود را جویا شده‎اند. نتایج به دست آمده در این نظر سنجی‎ها متفاوت و چه بسا متناقض است و با توجه به نزدیکی آن‎ها به هر یک از گروه‎های سیاسی و نامزدهای انتخابات، میزان آراء و احتمال پیروزی افراد تفاوت دارد.

آیا می‎توان این نظر سنجی‎ها را مبنا قرار داد و بر اساس آن‎ها یک پیش‎بینی و تحلیل از شرایط ایران داشت؟ آیا نتایج این نظر سنجی‎ها را می‎توان برآیند افکار عمومی ایرانیان دانست؟

نظر سنجی در جمهوری‌ اسلامی

حکومت جمهوری اسلامی اجازه فعالیت به موسسات افکار‎سنجی مستقل را نمی‎دهد. حاکمیت و یا مؤسسه‎های نزدیک به حاکمیت مسئولیت انجام پژوهش‎های میدانی را در اختیار دارند. نتایج این پژوهش‎ها هیچ‎گاه به صورت کامل منتشر نمی‎شود و تنها از مجاری رسمی حکومت بخشی از نتایج آن عمومی می‎شود. مؤسسه “خرد” وابسته به وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران و “مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران” وابسته به جهاد دانشگاهی از جمله مؤسسه‎هایی هستند که در حوزه افکارسنجی فعالیت می‎کنند و نتایج برخی کارهای آنها از طریق رسانه‎های رسمی انتشار می‎یابد.

آیا می‎توان نظرسنجی‎هایی را که در ایران صورت می‌گیرد مبنا قرار داد و بر اساس آن‎ها یک پیش‎بینی و تحلیل از شرایط ایران داشت؟ آیا نتایج این نظر سنجی‎ها را می‎توان برآیند افکار عمومی ایرانیان دانست؟

 خبرگزاری فارس که نزدیک به سپاه پاسداران است خبر داده است که بر اساس نتایج تحقیق یک موسسه افکار سنجی معتبر، ۶۹,۸ درصد شهروندان حتما در انتخابات شرکت می‎کنند و نامزدهای اصول‎گرایان در صدر نظر سنجی‎ها قرار دارند. رئیس مرکز افکار‎سنجی جهاد دانشگاهی ایران – ایسپا – هم میزان مشارکت در انتخابات را ۷۵ درصد اعلام کرده است.

بر اساس نظر سنجی ایسپا، نزدیک به ۷۵ درصد شهروندان ایرانی اخبار انتخاباتی را از طریق رسانه‎های دولتی دنبال می‎کنند. ۵۶,۷ درصد شهروندان گفته‎اند که اخبار انتخابات را از رادیو و تلویزیون دولتی دنبال می‎کنند، خانواده و دوستان مرجع خبری ۱۵ درصد شهروندان و رسانه‎های چاپی و اینترنتی داخل کشور هم مرجع خبری ۱۷ درصد دیگر شهروندان است.

آن‎چه در نتایج تحقیق جهاد دانشگاهی در این نوشته مورد توجه است، میزان پیگیری اخبار از کانال رسانه‎های مجازی است. چنانچه فرض را بر این بگذاریم که ۱۷ درصدی که گفته‎اند اخبار را از طریق روزنامه‎ها و رسانه‎های داخلی دنبال می‎کنند همگی به اینترنت دسترسی داشته باشند و ۱۲ درصد دیگری هم گفته‎اند از سایر مجاری پیگیر اخبار انتخابات‎ند را در شمار افرادی قرار بدهیم که اخبار انتخابات را از وب‎سایت‎ها دنبال می‎کنند، تنها ۲۷ درصد شهروندان ایرانی دنیای مجازی را برای پیگیری اخبار انتخابات برگزیده و به آن اعتماد دارند.

ضریب نفوذ اینترنت در ایران

مرکز ملی اینترنت ایران ضریب نفوذ اینترنت را ۶۰ درصد اعلام کرده است. بر اساس گزارش این مرکز ۲۷ میلیون و ۵۸۰ هزار نفر از کاربران از اینترنت بر روی موبایل برخوردارند و تنها سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از اینترنت پر سرعت استفاده می‎کنند. اما آمار مرکز آمار ایران تعداد کاربران اینترنت در ایران را ۱۱ میلیون و ۲۲۱ هزار نفر و ضریب نفوذ ۱۶,۶ درصد اعلام کرده است.

بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ تنها ۳۳ درصد خانوارهای ایرانی از حداقل یک رایانه شخصی برخوردار بوده‌اند. همین آمار نشان می‎دهد که مناطق مرزی و محروم ایران دسترسی کمتری به اینترنت دارند. استان تهران با ۲۴,۹ درصد بیشترین ضریب نفوذ اینترنت را دارد و پس از آن استان‎های سمنان با ۲۲,۸ اصفهان با ۲۱,۵، البرز با ۲۱، یزد با ۲۰ و قم با ۱۹,۸ درصد قرار دارند.

بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ تنها ۳۳ درصد خانوارهای ایرانی از حداقل یک رایانه شخصی برخوردار بوده‌اند. همین آمار نشان می‎دهد که مناطق مرزی و محروم ایران دسترسی کمتری به اینترنت دارند. استان تهران با ۲۴,۹ درصد بیشترین ضریب نفوذ اینترنت را دارد و پس از آن استان‎های سمنان با ۲۲,۸ اصفهان با ۲۱,۵، البرز با ۲۱، یزد با ۲۰ و قم با ۱۹,۸ درصد قرار دارند.

استان سیستان و بلوچستان با شش درصد کم برخوردار‎ترین استان کشور از اینترنت است. پس از آن استان‎های آذربایجان غربی با ۱۰,۷ و کردستان با ۱۱,۶ قرار دارند.استان‎های خراسان شمالی و لرستان با ۱۲,۱ و همدان با ۱۳ درصد دیگر استان‎های کم برخوردار از اینترنت به شمار می‎آیند.

همچنین یافته‎های یک بررسی مجازی که بر مبنای جستجوی اینترنتی شهروندان به دست آمده، نشان می‎دهد که اولویت شهروندان در استفاده از اینترنت با توجه به میزان توسعه یافتگی استان‎ها متفاوت است. در استان‎های کم‎تر توسعه یافته شهروندان بیشتر در جستجوی شغل و فرصت‎های شغلی بوده‎اند.

Internet_Iran_Table

رقابت حامیان نامزدها در دنیای مجازی

نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در دو دوره گذشته علاوه بر تبلیغات شهری به تبلیغات مجازی نیز روی آورده‎اند. تشکیل کمپین‎های مجازی و گروه حامیان در شبکه‎های مجازی و بهره‎گیری از وب‎سایت‎های خبری از جمله اقدامات نامزدهای انتخاباتی در عرصه مجازی است. ستادهای تبلیغاتی معمولا گروه ویژه‎ای برای تبلیغات مجازی به کار می‎گیرند. این شیوه تبلیعات سبب شده است که عرصه مجازی نیز به محل رقابت نامزدها تبدیل شود و هر یک از آن‎ها تلاش کند از رقبا پیشی بگیرد.

برای همین نتایج نظر‎سنجی در وب‎سایت‎های مختلف با توجه به دوری و نزدیکی آن‎ها به هر یک از جریان‎های سیاسی و نامزدها متفاوت است. به گونه‎ای که در وب‎سایت‎های نزدیک به جریان سیاسی موسوم به اصول‎گرایان ایران، نامزدهای نزدیک به این جناح در صدر قرار دارند و نامزدهای نزدیک به میانه‎روها و اصلاح‎طلبان از کم‎ترین استقبال برخوردار بوده‎اند.

نظر‎سنجی در وب‎سایت‎های مختلف با توجه به دوری و نزدیکی آن‎ها به هر یک از جریان‎های سیاسی و نامزدها متفاوت است. به گونه‎ای که در وب‎سایت‎های نزدیک به جریان سیاسی موسوم به اصول‎گرایان ایران، نامزدهای نزدیک به این جناح در صدر قرار دارند و نامزدهای نزدیک به میانه‎روها و اصلاح‎طلبان از کم‎ترین استقبال برخوردار بوده‎اند.

به عنوان نمونه بر اساس نتایج نظر‎سنجی خبرگزاری مهر که به سازمان تبلیغات اسلامی وابسته است، محمد‎باقر قالیباف ۳۵ درصد آرا را به خود اختصاص داده است در حالی که محمدرضا عارف و حسن روحانی به ترتیب ۳,۳ و ۲,۵درصد آرا را در اختیار دارند.

نظرسنجی وب‎سایت جام‎نیوز که به اصول‎گرایان نزدیک است نیز نشان‎دهنده پیشتازی قالیباف و جلیلی در انتخابات است. میزان رشد آرا جلیلی در نظر‎سنجی جام نیوز قابل توجه است. به گونه‎ای که او در فاصله یک هفته بیش از ۶۰ درصد رشد آرا داشته است.

در مقابل اما نتایج نظر‎سنجی فرارو که به نیروهای میانه‎رو در ایران نزدیک است، نشان‎دهنده وضعیت نسبتا خوب محمدرضا عارف است. فرارو از مخاطبان خود پرسیده است که به کدام کاندیدا به هیچ وجه رأی نمی‎دهند؟ ۵۳ درصد افرادی که به این پرسش پاسخ داده‎اند، گزینه سعید جلیلی را انتخاب کرده‎اند. پس از او حسن روحانی با ۱۴ درصد و غلامعلی حدادعادل با ۱۰ درصد قرار دارند. علی‎اکبر ولایتی، محسن رضایی و محمدرضا عارف از کم‎ترین رأی منفی در نظر‎سنجی این سایت قرار دارند.

بر اساس نظر سنجی شبکه خبری آرنا هم که اعلام کرده‎ کاملا بی‎طرف است و اخبار همه نامزدهای انتخاباتی را پوشش می‎دهد، حسن روحانی و محمدرضا عارف در صدر قرار دارند و سعید جلیلی از کم‎ترین میزان رأی برخوردار است.

وب‎سایت نظرخواهی از دیگر وب‎سایت‎هایی است که از بازدیدکنندگان خود خواسته تا فارغ از شانس پیروزی نامزدها افراد مشخص کنند که هوادر کدام یک از هشت نامزد انتخابات هستند. حسن روحانی صدر‎نشین نظرخواهی این وب‎سایت است و پس از او به ترتیب محمد‎باقر قالیباف، سعید جلیلی و محمدرضا عارف قرار دارند. (این دو نظر سنجی + + را هم ببینید)

تفاوت فضای مجازی و خیابان

اگر‎چه نمی‎توان نتایج نظر‎سنجی‎های اینترنتی را نادیده گرفت اما واقعیت آن است که به دلیل علمی نبودن شیوه کار آنها و همچنین به دلیل دشواری‎های دسترسی به اینترنت و توزیع جغرافیایی ضریب نفوذ اینترنت در ایران نمی‎توان این نظر‎سنجی‎ها را برآیند افکار عمومی همه ایرانیان دانست و آن را مبنای قضاوت و تحلیل قرار داد.

هنوز نزدیک به ۳۵ درصد جمعیت ایران در روستا‎ها زندگی می‎کند و ضریب نفوذ اینترنت در این مناطق کمتر از نقاط شهر‎نشین است. جمعیت سالمندان ایران هم به عنوان بخشی از جمعیت رای‎دهنده که معمولا مشارکت بیشتری در انتخابات دارند، دسترسی کم‎تری به اینترنت داشته و از فضای مجازی تاثیر نمی‎پذیرند.

همچنین دخالت گروه‎ها و شخصیت‎های ذی‎نفوذ در هدایت آرای عمومی را نمی‎توان نادیده گرفت. تجربه دخالت پایگاه‎های بسیج در هدایت آرای عمومی به سمت احمدی‎نژاد در دوره‎های پیشین انتخابات توان این گروه‎ها در هدایت و جذب آراء را نشان می‎دهد.