به‌دنبال انتشار گزارش‌ها از وضعیت نابه‌سامان شهروندانی که برای راهپیمایی و مراسم اربعین به سمت مرزهای عراق روانه شدهاند، مسئولان از بازگشت بالغ بر ۶۰۰ هزار نفر از مرز خبر دادند. در میان گزارش‌های ضد و نقیضی که از یک‌سو به بسته‌بودن مرز عراق اشاره کرده و از سوی دیگر وضعیت تردد در پایانه‌های مرزی ایران و عراق را «عادی» می‌خوانند، خبرگزاری برنا یکشنبه ۲۰ شهریور/۱۱ سپتامبر به نقل از مجید میراحمدی، رئيس ستاد مرکزی اربعین نوشت: «تاکنون ۲ میلیون و۶۰۰ هزار زائر از کشور خارج و حدود ۶۵۰ هزار نفر هم وارد شدهاند».
میراحمدی مدعی برقراری «توزان» در مرزهای خروجی ایران به عراق شد و گفت: «برای اولین بار توازنی بین خروج و ورود زائران ایجاد شده است.»
ستاد مرکزی اربعین خبر از بسته شدن مرزها داده اما «زائران حسینی» حاضر به بازگشت نیستند و عده و نفرات جدیدی هم به آن‌ها اضافه می‌شوند. شش روز مانده به اربعین، تصاویر منتشرشده نشان از آن دارند که مسافران چه در پشت مرزها و چه در داخل خاک عراق به حال خود رها شدهاند.
پیشتر احمد وحیدی، وزیر کشور جمهوری اسلامی هم بازگشت ۵۰۰ هزار «زائر» به ایران را تأیید کرده و گفته بود روز یکشنبه درباره اعزام زائران به عراق تصمیم‌گیری خواهد شد.
طبق گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) او بدون اشاره به تصاویر منتشرشده از وضعیت بحرانی مسافران در گذرگاه‌های مرزی، گفت: «امروز وضعیت مرزها مناسب بود البته ازدحام همچنان در مرزها وجود دارد. بخش قابل توجهی از زائرانی که در مناطق نزدیک مرز بودند، از مرز عبور کرده‌اند، اما بخش قابل توجهی از زائران در مرزها حضور دارند.»
به‌نظر می‌رسد مسئولان بدون درنظرگرفتن نگرانی‌هایی که درباره مدیریت بازگشت مسافران از عراق وجود دارد، هدف افزایش رقم «زائران» را دنبال می‌کنند.
از جمله وزیر کشور که مسئله اصلی مسافران را حمل و نقل ذکر کرده اما ادعا کرده بود «مشکل» جدی در این زمینه وجود ندارد و اگر شرایط مناسب باشد تعداد بیشتری به عراق اعزام خواهند شد.
رئيس ستاد مرکزی اربعین هم ادعای وزیر کشور درباره حمل و نقل مسافران را تکرار کرد و گفت:
«الان وضعیت مرزها مطلوب و بسیار خوب است و ورود و خروج با سهولت انجام می‌شود. در حال حاضر افزایش قابل توجه بازگشت زائران را داریم که برای پیک بازگشت فوق العاده مهم است. همواره در این سالها یکی از نگرانی ها درباره بازگشت زائران بود زیرا با کمبود وسایل حمل و نقل مواجه می‌شدیم ولی با برنامه ریزی های انجام شده و همکاری زائران، این نگرانی کاهش یافته است.»
او با بیان این‌که عراق توان پذیرش این تعداد «زائر» را نداشته، انگشت اتهام را به سمت عراق گرفت و مدعی شد ایران بدون این‌که مانع خروج مسافران شود، با «مدیریت جهادی» از وقوع «کوچکترین حادثه» و بروز فاجعه جلوگیری کرده و «مشکلاتی را که در روزهای گذشته برای زائران پیش آمد» مدیریت کرده است.
مجید میراحمدی در ادامه گفت: «با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته مشکلی برای برای برگشت زائران نداریم و تنها خواهش ما از زائران این است که ماندگاری خود در عتبات را کم کنند.»
سفارت ایران در بغداد: در عراق نمانید
روز یکشنبه سفارت جمهوری اسلامی ایران در عراق هم در بیانیه‌ای خطاب به مسافران ایرانی از آن‌ها خواست از ماندن در عراق و «اصرار بر ماندن در خانه‌های شهروندان این کشور» پزهیز کنند و «بلافاصله بعد از زیارت و قبل از پایان مراسم اربعین حسینی، به مرزهای کشور بازگردند تا به دلیل احتمالی فقدان مکان استراحت و خواب، سرگردان و معذب نشوند.»
سفارت ایران در این بیانیه درباره وضعیت متزلزل امنیتی و سیاسی عراق که ممکن است به تهدیدی برای جان مسافران بدل شود، سکوت کرد.
همزمان با این اظهارات علیرضا صادقی، رئیس سازمان حج و زیارت استان اصفهان تأکید کرد همه مرزهای منتهی به معابر خروجی عراق همچنان بسته است. در مقابل سخنان دیگر مقام‌های مسئول که منکر وضعیت وخیم حمل و نقل در مرزها شدند، صادقی با اذعان به این که کمبود امکانات در پایانه‌های مرزی عراق مشکل ساز شده، افزود: «در خاک عراق وسایل حمل و نقل عمومی برای انتقال زائران بسیار کم و قیمت‌ها بسیار بالا است و از مردم می‌خواهیم تا حل مشکلات به مرز مراجعه نکنند.»
در عین حال خبرگزاری دولتی ایرنا روز یکشنبه به نقل از حمید سیلاوی، فرماندار دشت آزادگان از اعزام «بی‌سابقه» ۷۴هزار و ۶۸۹ زائر اربعین در شبانه‌روز گذشته از مرز چذابه به کربلا خبر داد.
با تداوم تبلیغات حکومت ایران برای گسیل مسافران بیشتر به کربلا، ازدحام جمعیت، گرما، نبود امکانات اولیه مورد نیاز از جمله آب آشامیدنی و سرویس بهداشتی و همچنین تجهیزات بهداشتی و پزشکی به ایجاد وضعیتی بحرانی در گذرگاه‌های مرزی ایران و عراق منجر شده است.
افزون بر آن، روز جمعه هلال احمر ایران مرگ دست‌کم ۹ شهروند ایرانی را در عراق تایید کرد. پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال احمر ایران بدون اشاره به دلیل مرگ این شهروندان گفت این آمار تنها مربوط به شهر کربلاست.
۲۰ شهریور نیز خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، از مرگ چهار تن دیگر به دلیل واژگون شدن ون حامل ایرانیانی که به عراق رفته‌اند در استان حله عراق خبر داد تا شمار کشته‌شدگان در آمارهای رسمی به ۱۳ نفر افزایش یابد.
همزمان سخنگوی اورژانس ایران هم ضمن هشدار نسبت به گرمازدگی از که «شیوع بسیار جدی» بیماری‌های گوارشی و برخی دیگر از بیماری‌های واگیردار میان «زائران اربعین» و جمعیت پشت مرزها خبر داد.
پیش‌بینی اعزام ۵ میلیون نفر به عراق
در این میان شهریار حیدری، نماینده قصر شیرین در مصاحبه با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) پیش‌بینی گسیل ۵ میلیون نفر به مرزهای عراق را ناشی از «بی‌تجربگی» دولت ابراهیم رئيسی (عضو هیئت مرگ در کشتار تابستان ۶۷) دانست و گفت: «مردم بر اساس سیاست‌های دولت برنامه‌ریزی می‌کنند»
او با تأیید خدمات ضعیف، مشکل ترافیک و ازدحام جمعیت به دولت انتقاد کرد و گفت:
«پیش‌بینی حضور ۵ میلیون نفر کار معقولانه‌ای نیست، شخصا ۳ سال دبیر ستاد اربعین بودم حداکثر ظرفیت بیش از ۲٬۵ میلیون نفر نیست. سال‌های قبل دولت عراق محدودیتی نداشت و کرونایی هم وجود نداشت اما امروز دولت عراق نگران کرونا است و مسائل سیاسی داخلی عراق وجود دارد، بنابراین ۵ میلیون نفر عدد معقولانه‌ای نیست و پیش‌بینی‌ها باید برای ۲٬۵ میلیون نفر در نظر گرفته می‌شد.»
علاوه بر ازدحام جمعیت و گرمازدگی، تصادف‌های رانندگی در مرزها هم جان برخی از مسافران را گرفته است. مسئولان ایران از گزارش آمار کشته‌شدگان در این تصادف‌ها خودداری کرده‌اند. در آخرین گزارش‌های منتشر شده، عارف شرهانی، مدیر روابط عمومی اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز روز یکشنبه اعلام کرد هفت نفر در دو حادثه رانندگی برای خودروهای حامل زائران اربعین حسینی در خوزستان مصدوم شدهاند. در یک حادثه یک خودروی پراید در حد فاصل کوت به سوسنگرد واژگون شده و در مورد دوم یک سمند حامل «زائران اربعین» در ورودی اندیمشک به یک تراکتور برخورد کرده و پنج مسافر از جمله یک دختر پنج ساله مصدوم شدهاند.
وزارت راه از قبول مسئولیت سر باز می‌زند
هرمز زاکری، معاون مرکز تدوین مقررات، ایمنی حمل‌ونقل و مدیریت بحران وزارت راه و شهرسازی در واکنش به گزارش‌های منتشرشده از حوادث رانندگی «زائران» به وبسایت «رویداد۲۴» گفت: تصادف زائران اربعین «مثل ترافیک، طبیعی است و همیشه وجود دارد و ما نباید پاسخگو باشیم». او با سرباز زدن از پاسخگویی گفت:
«به ما گفته‌اند فقط مقامات ارشد حق صحبت کردن درباره آخرین وضعیت زائران و مسائل اربعین را دارند.»
حسین مذنب، دبیر و نماینده تام‌الاختیار وزیر راه در ستاد اجرایی اربعین هم در پاسخ به سوال‌ها درباره وضعیت پیش‌آمده در مرزهای زمینی، تقصیر را متوجه رانندگان و مسافران اربعین دانست و گفت:
علت تصادفات اتوبوس‌های زائران، ترافیک بالا بود که ما پس از این اتفاقات، اتوبوس‌ها را منع کرده‌ایم که به سمت مرز نروند. روزانه چند صد دستگاه به سمت مرز اعزام می‌شد، اما از صبح روز گذشته دستور عدم حضور اتوبوس‌ها در مرزها را صادر کردیم. وقتی ترافیک در مرز‌هایی نظیر مهران زیاد می‌شود و این ترافیک چندین ساعت طول می‌کشد، راننده‌ها خسته می‌شوند و به همین خاطر چنین تصادفاتی رخ می‌دهد. حالا ممکن است در چنین مراسمی، تصادفاتی هم رخ دهد»
این مقام وزارت راه ارزان بودن سفر اربعین و ویزای رایگان را دلیل بروز فاجعه انسانی در مرزهای عراق دانست و در سخنانی قابل توجه مدعی شد ایران به خاطر اعزام زائران بیشتر، نسبت به سال ۹۸ مدیریت موفق‌تری در راهپیمایی اربعین داشته. حسین مذنب گفت:
«وضعیت امسال با سال ۹۸ کاملا متفاوت است؛ سال ۹۸ تنها ۳ میلیون زائر داشتیم، اما امسال این عدد چند برابر شده است. بالاخره ظرفیت‌ها و امکانات ما هم محدود است و پاسخگوی این حجم از زائر نیست. شما به این وضعیت می‌گویید آشفتگی، اما اگر نمودار سال ۹۸ را با امسال مقایسه کنید متوجه خواهید شد که ما امسال زائران بیشتری را به عراق اعزام کردیم.»