همدان آب ندارد؛ در میان این فاجعه، وضعیت اسفناک مدیریت بحران در ایران، شرایط بهداشتی بسیاری از شهروندان همدانی را در نازل‌ترین وضعیت قرار داده و سلامت بسیاری از آن‌ها دستخوش بی‌تدبیری «نامدیران اداره‌کننده این وضعیت» شده است.
جبر اقتصادی زیر سایه بحران بی‌آبی
بیش از ۱۰ روز است مردم در مناطق مختلف شهر همدان با بحران بی‌آبی دست و پنجه نرم می‌کنند. بی‌آبی در برخی اوقات از نصف روز تا حتی یک شبانه‌روز جریان دارد و بعد، آب بدون برنامه و اعلام قبلی برای ساعات کوتاهی وصل می‌شود اما دیری نمی‌پاید که باز قطع می‌شود و روز از نو، روزی از نو.
البته همان نیمه‌آبی که برای ساعت‌های کوتاهی در لوله‌ها جریان دارد هم به گواه شهروندان همدانی رنگ و طعم نامناسبی دارد و از این رو مقام‌های مسئول از مردم خواسته‌اند از این آب برای آشامیدن استفاده نکنند و اگر هم به اجبار برای آشامیدن، نیاز به استفاده از این آب دارند حتما آن را بجوشانند. اما باز هم به گواه گفته‌های شهروندان همدانی، کیفیت این آب آنچنان نازل است که برخی حتی پس از بارها جوشاندن و استفاده کردن آن، سلامتی‌شان به خطر افتاده و سر از مراکز درمانی درآورده‌اند.
به گفته «مسئولان در صحنه» و «مسئولان پایتخت‌نشین»، در طول روزهای گذشته آب‌رسانی به مردم با تانکرهای آب در جریان بوده است اما بنا به گفته همین مسئولان، آب توزیع شده به وسیله این تانکرها برای مصارفی غیر از آشامیدن است.
برای توزیع آب آشامیدنی هم دستگاه‌های مسئول به علاوه هلال احمر و ارتش، آب‌های بسته‌بندی شده و معدنی را به‌صورت رایگان در میان شهروندان عرضه می‌کنند اما توزیع از یک‌سو بسیار کمتر از نیاز شهروندان است و از سوی دیگر، مانند بسیاری از موارد قبلی، با توزیع اقلام رایگان در مناطق بحران‌زده، بخشی از این آب‌های رایگان سر از بازار سیاه درآورده و به فروش می‌رسند.
در این میان می‌مانند بسیار شهروندانی که به سبب وضعیت نابه‌سامان معیشتی و جبر اقتصادی تحمیل‌شده، نمی‌توانند به اندازه مورد نیاز آب خریداری کنند و مجبور به استفاده از همان آب نیم‌بند لوله‌کشی هستند.
هنوز نقطه پایان پایدار و روشنی برای پایان دادن به بحران آب همدان که مورد تأیید کارشناسان مستقل باشد وجود ندارد اما در روزهای اخیر مسئولان بارها وعده داده‌اند با اقدامات فوریتی برای انتقال آب از مناطق دیگر، رفع مشکل کم‌آبی همدان بسیار نزدیک است. این را هم البته اضافه می‌کنند که تا آن زمان، همین میزان موجودی فعلی آب سد اکباتان و چندین و چند حلقه چاه، به علاوه آب‌رسانی‌هایی که در روزهای گذشته جریان داشته، ادامه خواهد یافت.
مشکلی زائیده مشکل دیگر
وقتی از قطع یا کمبود آب حرف می‌زنیم، مشکل تنها تشنه ماندن شهروندان نیست که با تأمین آب آشامیدنی حل شود. روی دیگر مسأله تهدید جدی بهداشت و سلامت شهروندان است؛ به خصوص اگر بحران آب در طول یکی دو روز ختم نشود و تداوم داشته باشد.
«نسرین»، یکی از شهروندان ساکن در «شهرک فرهنگیان» همدان که زن سرپرست خانوار است و دو دختر ۱۴ و ۱۶ ساله نیز دارد، همانند بسیاری دیگر از مردم، این روزها با تبعات قطع آب در همدان و همین‌طور تغییر در سبک زندگی‌اش به دلیل این بحران مواجه است.
او در رابطه با گذران زندگی خانواده‌اش در میانه بحران آب به «زمانه» می‌گوید:
«برای من خیلی سخت است که این روزها با وجود شرایط سخت اقتصادی، هم بنان‌آور خانه باشم و هم هر ساعت به این فکر کنم که برای آشپزی، نظافت منزل و نظافت شخصی خودم و دخترانم ،باید از کجا آب پیدا کنم.»
نسرین در ادامه می‌گوید:
«تنها یک مثال می‌زنم که شاید به نظر خیلی ساده و پیش‌پاافتاده باشد: در این مدت که آب سالم نداشتیم و به دلیل قطع و وصل شدن، آب توالت نامناسب بود، به دلیل عفونت مجاری ادرار خودم و دخترانم مجبور شدیم به متخصص زنان مراجعه کنیم. بیشتر از خودم نگران سلامت و بهداشت دخترانم هستم و به همین دلیل مجبورم علاوه بر تأمین آب خوردن مناسب برای مصارف آشپزخانه و نظافت و از این دست موارد، هزینه بالایی برای خرید آب‌معدنی صرف کنم. موضوعی که با توجه به شرایط اقتصادی نامناسب نمی‌دانم تا کی توان ادامه دادنش را دارم.»
به گفته پزشکان، عدم دسترسی به آب بهداشتی و سالم موجب رعایت نشدن بهداشت فردی خواهد شد و منجر به ایجاد بیماری‌های عفونی به‌خصوص در زنان می‌شود.
«ربابه»، زن دیگری که تحت پوشش یک خیریه در منطقه «بلوار شاهد» همدان است و یک نوزاد یک‌ساله دارد نیز معتقد است آبی که گاهی در لوله‌های آب خانه‌ها در جریان است، آلوده و برای خوردن غیرقابل مصرف است.
او در گفت‌وگو با زمانه می‌گوید:
«اوایل شروع شدن بی‌آبی، به دلیل شرایط بد اقتصادی و به اجبار، از آب‌لوله‌کشی که می‌گفتند با یک‌بار جوشاندن قابل استفاده است، برای درست کردن شیر خشک نوزادم استفاده کردم. البته بعد از چند بار جوشاندن؛ اما دیدم نوزادم دچار بیرون‌روی شد و به‌سرعت به بیمارستان مراجعه کردم. پزشکان علت را جویا شدند و پس از شنیدن آن‌چه روی داده، گفتند این آب یک آدم بزرگسال را هم مریض می‌کند چه برسد به نوزاد یک‌ساله!»
«علی»، یکی دیگر از شهروندان همدانی است که بابت استفاده از آب لوله‌کشی در یک باشگاه ورزشی دچار بیماری گوارشی شده و سر از بیمارستان بهشتی همدان درآورده است.
او در این رابطه به زمانه می‌گوید:
«دو شب به دلیل بیرون‌روی و بی‌حالی شدید در بیمارستان بهشتی زیر سرم بودم. آنجا یکی از کارکنان که آشنای برادرم بود لیست ده‌ها بیماری را به من نشان داد که آن‌ها نیز به خاطر استفاده از همین آب لوله‌کشی به وضعیت من دچار شدند. آنجا بود که عمق ماجرا را متوجه شدم.»
البته تأثیر قطع آب همدان بر سلامت شهروندان تنها به این موارد ختم نمی‌شود.
تأثیر آب بر نان
بنا بر اطلاعات رسیده به زمانه، نانوایی‌ها که نقش مهمی در سیستم غذایی شهروندان بازی می‌کنند نیز از این فاجعه در امان نبوده‌اند.
یک نانوا که نامش رضاست در همین زمینه به زمانه می‌گوید:
«چند روز اول که قطع آب شروع شده بود نمی‌دانستیم برای خمیر زدن، آب از کجا تهیه کنیم. گفتیم شاید بیشتر از چند روز طول نکشد و مشکل به زودی حل شود. برای همین تعطیل کردیم اما به ما اخطار دادند که اگر نان پخت نکنید جریمه خواهید شد. اعتراض کردیم که با این مشکل آب نمی‌شود. گفتند ساعت‌هایی که آب وصل است همان آب شیر را در گالن‌های درپوش‌دار ذخیره و استفاده کنید. والله نمی‌دانیم چه‌طور آبی را که هم شکل و هم طعم نامناسب دارد در خمیر بزنیم و نان دست مردم بدهیم؟ شرایط اقتصادی هم طوری نیست که بتوانیم برای این کار آب‌معدنی خریداری کنیم.»
روایت «بهزاد» که یک مغازه تهیه غذا در محله «مزدقینه» همدان دارد نیز قابل توجه است.
او در رابطه با مشکلاتی که قطع آب در کسب و کارش ایجاد کرده، می‌گوید:
«برای پخت غذا مجبورم آب را چند بار بجوشانم تا آلودگی‌اش از بین برود ولی با این حال باز در انتهای دیگ می‌بینم که آلودگی ته‌نشین شده است. یا در مواقعی استفاده از همین آب شیر که چند بار جوشانده هم شده سبب شده تا برنجی که دم کردم نتیجه‌اش یک برنج شفته باشد؛ موضوعی که به دلیل آن مجبور شدم ۲۰ کیلو برنج را دور بریزم.»
او در انتها به راهکاری که برای چرخاندن کسب‌وکارش پیدا کرده اشاره می‌کند و می‌گوید:
«در این وضعیت مجبورم هر روز از چاه خانه مادرم که تا حدودی نزدیک است، دبه‌های آب پر کرده و به مغازه بیاورم. سختی این کار را به جان می‌خرم چون در وضعیت اقتصادی نامناسب امروز، حداقل به خاطر دادن اجاره مغازه‌ام هم که شده نمی‌توانم کسبم را تعطیل کنم.»
برای تأیید این روایت‌ها اما نیاز به نمونه‌گیری از آب‌لوله‌کشی این روزهای همدان و آزمایش آن در یک آزمایشگاه مستقل است اما مسئولان بارها ابراز کرده‌اند این آب با جوشاندن قابل‌استفاده است. موضوعی که پیگیری‌های زمانه از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شهر همدان و گفت‌وگو با برخی اعضای کادرهای درمان در این مراکز، صحت آن را رد می‌کند و حاکی از آن است که میزان مراجعات شهروندان با علائم گوارشی تقریباً یکسان، به‌طور چشم‌گیری افزایش یافته است.
افزایش قابل توجه این مراجعات سبب شده تا به گفته شهروندان، از دو روز گذشته به این سو مراکزی اقدام به عرضه رایگان قرص‌هایی با عنوان ضدعفونی‌کننده آب آشامیدنی کنند. مراکزی غیردولتی که مشخص نیست محصول عرضه شده از سوی آن‌ها تأییدهای لازم را دارد یا خود تهدید دیگری‌ست برای سلامت شهروندان.
وضعیت نامناسب بهداشت در مراکز درمان
روی دیگر فاجعه اما زمانی خود را نشان می‌دهد که نگاهی به وضعیت مراکز درمانی و بیمارستان‌های شهر همدان بیندازیم. مکان‌هایی که باید پناهگاه مراجعان از پی بیماری‌های ناشی از وضعیت بی‌آبی باشند و خود به‌طور اولی باید موازین بهداشتی را تمام و کمال رعایت کنند، مصون از این فاجعه نمانده‌اند. موضوعی که مسئولان آن را تکذیب می‌کنند اما آن‌چه کادرهای درمان در گفت‌وگو با زمانه مطرح کرده‌اند و همچنین عکس‌ها و ویدئوهایی که در فضای مجازی منتشر شده‌اند، تصویری متناقض با گفته‌های رسمی را نشان می‌دهد.
یکی از اعضای کادر درمان بیمارستان «فرشچیان» همدان در رابطه با وضعیت این بیمارستان در میانه بحران بی‌آبی به زمانه می‌گوید:
«وضعیت سرویس‌های بهداشتی کادر درمان و بیماران در این بیمارستان اسفناک است و همچنین نظافت‌هایی که در رخت‌شور خانه بیمارستان مطابق معمول انجام می‌شده، مثل گذشته منظم و کامل نیست. وقتی هم بیماران اعتراض می‌کنند خدمه می‌گویند به ما گفته‌اند به دلیل کمبود و قطعی آب، تعداد دفعات شست‌وشو را در بیمارستان کم کنیم.»
به گفته این عضو کادر درمان، عدم رعایت موازین بهداشتی از این دست، می‌تواند سلامت بیماران را با خطرات جدی مواجه کند.
یک دندان‌پزشک که مطبش در حوالی «میدان امام» همدان است هم در گفت‌وگو با زمانه، با اشاره به اینکه یکی از مشکلات این روزها که به سبب کمبود آب ایجاد شده، «تأمین آب یونیت» است، می‌گوید:
«بدون آب یونیت با مرگ دندان مواجه می‌شویم و برای پرهیز از این موضوع، به اجبار یک دستیار اضافه به محیط اضافه کردیم تا در حین انجام کار با سرنگ آب را در دهان بیمار بپاشد. اگر آبی که برای این منظور استفاده می‌شود کیفیت لازم را نداشته باشد یا با کوچک‌ترین آلودگی همراه باشد، نه تنها سلامت عمومی بیمار در خطر خواهد بود بلکه آن‌چه روی دندان انجام شده نیز موفقیت‌آمیز نخواهد بود و سلامت دهان و دندان بیمار هم با خطر مواجه می‌شود.»
اظهاراتی از این دست در گفت‌وگوی زمانه با کادر درمان در بیمارستان «بعثت» و درمانگاه «دیزج» واقع در «شهرک ولیعصر» همدان نیز مطرح شده و آن‌ها هم از وضعیت اسفناک بهداشتی و مشکلاتی که بحران بی‌آبی مسبب آن بوده گله‌مند هستند.
باید دید در روزها و هفته‌های آینده، بحران بی‌آبی همدان تا چه اندازه دامنه‌دار خواهد بود و تا کجا سلامت شهروندان را در خطر قرار خواهد داد. بحرانی که خلاف گفته‌های مسئولان، به نظر نمی‌رسد پایان چندان روشنی پیش روی آن باشد.