دانشگاه ایران آکادمیا همزمان با دهمین سالگرد آغاز به کار خود، دومین کنفرانس بین‌المللی ایران‌پژوهی معاصر را با موضوع «ایران و گردش قرن؛ آزموده‌ها، آموزه‌ها و چشم‌اندازها» در همکاری با موسسه بین‌المللی مطالعات اجتماعی هلند(ISS) و با پشتیبانی شهرداری شهر لاهه و زمانه مدیا برگزار کرد.
ایران آکادمیا فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی خود را عموما در چند پلاتفرم آنلاین به مخاطبان و دانشجویان علاقه‌مند ارائه می‌کند. هدف این نهاد آموزشی ارتقای توانایی دانشجویان در درک و تحلیل پدیده‌ها و مسائل اجتماعی برپایه اندیشه سنجشگر و روشمند علوم انسانی و اجتماعی با نظر به جامعه و فرهنگ ایران در متن جهان معاصر است.
کنفرانس «ایران و گردش قرن؛ آزموده‌ها، آموزه‌ها و چشم‌اندازها» در روزهای ۲۶ و ۲۷ اوت ۲۰۲۲ در موسسه بین‌المللی مطالعات اجتماعی (ISS) در شهر لاهه برگزار شد. موضوع‌های محوری سخنرانی‌ها از جمله به مسائل زنان، حقوق بشر، جنبش‌های اجتماعی، روشنفکران، سیاست خارجی و سیاستگذاری‌های داخلی، آموزش، دانشگاه و محیط زیست مرتبط بود.
علیرضا کاظمی، از بنیانگذاران ایران آکادمیا درباره چرایی تاسیس این پلتفرم آموزشی رایگان به زمانه می‌گوید:
فلسفه وجودی ایران آکادمیا در دو مورد خلاصه می‌شود، یکی نبود آزادی‌های آکادمیک و دیگری نقض حق تحصیل. ده سال پیش ما این دو مورد را مشاهده کردیم. در دوره‌ای که آن انتخابات بحث انگیز راه افتاد و انقلاب فرهنگی دومی شکل گرفت.
پس از سرکوب جنبش‌های دانشجویی در دانشگاه‌ها در دهه هفتاد و هشتاد و سرکوب جنبش سبز سختگیری‌ها شدیدتر شدند و ستاره‌دار کردن دانشجویان و به‌اجبار بازنشسته و تصفیه کردن اساتید از دانشگاه‌ها به رویه‌ای در نظام آموزشی ایران تبدیل شد.
علیرضا کاظمی در این‌باره می‌گوید:
گسترش محدودیت‌ها باعث شد که این ایده به ذهن ما متبادر شود که چه امکاناتی داریم و در این شرایط چه کمکی می‌توانیم بکنیم. بنا بر نیازی که در داخل ایران برای علاقهمندان حوزه علوم انسانی که تحت فشار بود وجود داشت و دیاسپورای بزرگ ایرانی و اساتیدی که در این دیاسپورا بودند و در دانشگاه‌های معتبر کار می‌کردند ما را به این فکر انداخت که از طریق اینترنت این پل ارتباطی را بین این نیاز در آن سو و این پتانسیل در این سو برقرار کنیم و این را به یک واقعیت تبدیل کنیم.
نشست‌های روز اول کنفرانس ایران‌پژوهی معاصر به زبان انگلیسی (به غیر از یک پنل) و روز دوم به زبان فارسی ارائه شدند. در این کنفرانس بسیاری از اساتید غیرایرانی و ایرانی‌تبار از دانشگاه‌های معتبر در سطح دنیا، پژوهشگران و دانش‌آموختگان علوم انسانی، اهالی رسانه و علاقهمندان به علوم انسانی حضور داشتند. تمام پنل‌ها همزمان به‌صورت زنده پخش شدند و کسانی که نتوانسته بودند در لاهه حاضر باشند در پنلهای مورد علاقه خود شرکت کردند. برخی سخنرانان نیز به صورت آنلاین در پنل‌ها حاضر بودند.
اندیشه انتقادی خاستگاه این کنفرانس بود. کنفرانس همچنین در پی آن بود که در فضای آکادمیک خارج از ایران در حوزه علوم اجتماعی و انسانی دیالوگی چندجانبه بین دانشگاهیان و دانش‌آموختگان و مخاطبان ایجاد کند. پس از انقلاب ۵۷ و مهاجرت بسیاری از دگراندیشان، نسل متکثری از پژوهشگران و متفکران و اساتید دانشگاه‌ها در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی شکل گرفت. این گروه پژوهش‌های بسیاری نیز انجام داده‌اند. این کنفرانس بر آن بود که این پژوهشگران در دنیای آکادمیک غیر ایرانی با یکدیگر به تعامل بپردازند.
در روز اول همایش که به زبان انگلیسی برگزار شد، چندین پنل در سه سالن مجزا ارائه شدند. کامران متین، فرهاد خسرو خاور، مارال کریمی، آناهیتا حسینی، فاطما بولاز، ناتالیا پاشکیوا، جول هانیسک، اندرا ماتی، عزیز محبی، آصف بیات، زهره رجبی، حمیده صابری، فاطمه صادقی، روجا فضائلی، ثریا افضلی، الیف ییلمازلار، محمدرضا نیکفر، ایمان گنجی، نازلی کاموری، آرش قجرجزی، نادر نصیری، همایون علیزاده، کارلین فان دِر فورت و محمود مسائلی سخنرانان و ارائه دهندگان پنلهای روز اول بودند.
در روز دوم کنفرانس که به زبان فارسی برگزار شد، ماشاءالله آجودانی، نیره توحیدی، منصوره شجاعی، ایرج سبحانی، درنا جوان، فرهاد خسرو خاور، سعید پیوندی، محسن متقی، هادی میری آشتیانی، شیما تدریسی، خیزران اسماعیل‌زاده، شکیبا رحمانی، تورج اتابکی، هایده روش، سوسن ربیعی، وفا مهرآیین، محمدرضا نیکفر، ایمان گنجی، سردار سعدی، کاوه قریشی، عمار ملکی، علیرضا کاظمی، سجاد سپهری، عاصفه بهزادی، امانوئل شکریان، علی بنوعزیزی، جلیل روشندل، کاظم علمداری، نوید گرگین و یاشار تاج‌محمدی در پنلهای گوناگون سخنرانی کردند.
با فرح کریمی، عضو مجلس سنا هلند از حزب چپ‌های سبز نیز در این کنفرانس حضور داشت. او در گفت وگو با زمانه پلتفرم ایران آکادمیا را برای ایران و ایرانی‌ها بسیار با ارزش دانست و گفت:
مهمترین و نخستین دلیل اهمیت ایران آکادمیا این است که امکانی برای کسانی ایجاد کرده که به آموزش عالی دسترسی ندارند، به ویژه برای جوانانی که داخل ایران هستند و می‌خواهند با جدیدترین پژوهش‌ها و افکار در علوم انسانی در ارتباط باشند.
به گفته فرح کریمی دومین اهمیت ایران آکادمیا هم این است که به خودی خود شبکه‌ای است که توانسته ایرانیانی که در رده‌های بالای علوم انسانی در کشورهای مختلف پژوهش یا تدریس می‌کنند را گرد هم آورد و از دانش آنها استفاده کند و آنها را به دانشجویان داخل ایران پیوند دهد، که این امری باارزش است.
پروژه اسلامی‌کردن نظام آموزشی و علوم انسانی
آرمان اسلامیزه کردن دانش که در انقلاب فرهنگی پس از بهمن ۵۷ متجسم شد و کوشید با پروژه‌ها و تاکتیک‌های مختلف دانشگاه‌ها را پاکسازی و نظام آموزشی را اسلامی کند، همچنان پس از چهل سال از زبان مقام‌های حکومتی مختلف بازگو می‌شود. امری که نشان می‌دهد حکومت در نیل به هدف خود ناموفق بوده است. اما همزمان گروهی از متفکران به آسیبهایی که در نتیجه این ایده نظام ایدئولوژیک حاکم بر نظام آموزشی وارد شده، پرداخته‌اند.
علیرضا کاظمی، از مدیران ایران آکادمیا معتقد است که پروژه اسلامی کردن علوم انسانی در ایران عملی نشده است. اما به گفته او این اراده به اسلامیزه کردن آسیب‌های فراوانی به جای گذاشته است. در پنل نظام آموزشی کنفرانس ایران پژوهی معاصر در حوزه کتاب‌های درسی تحقیقاتی در همین ارتباط ارائه شد. بر اساس این تحقیقات نیز اهداف اولیه پروژه‌های اسلامی سازی محقق نشدند اما آسیبهایی به جای گذاشتند.
هایده روش، کنشگر مدنی و پژوهشگر حوزه آموزش از جمله پژوهشگرانی است که معتقد است تلاش‌های جمهوری اسلامی از آغاز تاسیس این نظام برای اسلامی کردن علوم انسانی شروع شده اما هرگز به ثمر ننشسته است. او در این رابطه به زمانه گفت:
سعی خودشان را کردند اما نتوانستند این پروژه اسلامی‌سازی را پیش ببرند زیرا جامعه شناسی و انسان شناسی علومی هستند که حتی در خاورمیانه نیز جزو آخرین علوم مدرنی بودند که به دانشگاه‌ها راه پیدا کردند. این علوم، انسان را محور قرار می‌دهند و مسائل اجتماعی، فرهنگ و ارزش‌های جامعه را با بی‌طرفی در مظان سنجش قرار می‌دهند. این امری است که با ارزش‌های دینی که از پیش خوب و بد را مشخص کرده است، مغایرت دارد.
به گفته هایده روش این مسئله تنها به کشور ایران محدود نیست و دیگر کشورهای مسلمان نیز با این چالش روبه‌رو هستند. او معتقد است حاکمیت به نقطه‌ای خواهد رسید که ناچار می‌شود این حرکت را متوقف کند.
سعید پیوندی، جامعه شناس و مدیر مرکز تحقیقاتی لیزک در در دانشگاه لورن فرانسه و از اولین تشکیل‌دهندگان ایران آکادمیا درباره وضعیت اسلامیزه کردن علوم انسانی در دانشگاه‌های ایران و پروسه تاریخی آن از آغاز انقلاب اسلامی به زمانه می‌گوید:
ادعای اولیه آنها در اسلامی کردن دانشگاه‌ها در انقلاب فرهنگی و دو سه سالی که دانشگاه‌ها بسته بود این است که گویا اسلام علوم انسانی دارد که می‌تواند جایگزین علوم انسانی غربی شود. اگر شما به حرف‌های آقای خمینی، شورای انقلاب فرهنگی، حرف‌های آقای سروش و تمام مسئولین انقلاب فرهنگی آن دوره برگردید، می‌بینید که با اطمینان این ادعا را می‌کنند. اما جالب است که در طول چهل و سه سال گذشته، دائما تکرار کردند که دوباره دانشگاه‌ها باید اسلامی شود و هنوز به اندازه کافی اسلامی نشده. ولی هیچ وقت این پرسش مطرح نشده که آیا واقعا برای علوم انسانی جایگزینی دارند که ما نمی‌دانیم؟
به اعتقاد سعید پیوندی اساسا علوم انسانی به یک کشور، تمدن یا یک دین منحصر نیست بلکه یک علوم انسانی است که در هر جای دنیا مطابق با آن جامعه به وجود آمده ولی در یک مجموعه دانشی قرار می‌گیرد که در تعامل با یکدیگر غنی‌تر می‌شود.
گردش قرن و جنبش زنان
زنان از موضوع‌های محوری این کنفرانس دو روزه بود. در پنلی که به جنبش زنان اختصاص داشت نیره توحیدی، استاد مطالعات جنسیت و زنان سخنرانی با عنوان «گردش قرن و سیر تحولات در تلاش‌های مربوط به زنان و جنسیت در ایران در سده گذشته» ارائه داد. در کنار او منصوره شجاعی نویسنده، پژوهشگر و فعال حقوق زنان هم مقاله خود «یک قرن و دو خیزش به سوی جنبش آزادی زنان» را شرح داد.
منصوره شجاعی در گفت وگو با زمانه درباره این پنل گفت:
این پنل حاصل چند ماه کار مداوم با همراهی خانم توحیدی بود. بنای کار ما بر این بود در این نشست به مراحل جنبش زنان بپردازیم. مرحله جنبش آزادی زنان و جنبش حقوقی زنان.
منصوره شجاعی با اشاره به شعار زنان در هشت مارس ۱۴۰۰، نان، کار، آزادی و پوشش اختیاری، به تبدیل مساله حجاب به جریان اصلی مقاومت زنان اشاره کرد و از وارد شدن گفتمان تن زن به گفتمان‌های اصلی جنبش زنان در قرن جدید گفت.
گفت‌وگو با منصوره شجاعی را در ادامه ببینید و بشنوید:
«در میانه، در حاشیه» و مفهوم «طبقه متوسط فقیر»
از دیگر بخش‌های کنفرانس «ایران و گردش قرن» که با استقبال حاضران نیز روبرو شد، نشست «طبقه متوسط فقیر» بود. این نشست که به میزبانی زمانه مدیا برگزار گردید، فرصتی شد تا در مورد کتاب «در میانه، در حاشیه» که اواخر سال گذشته (۱۴۰۰) توسط زمانه منتشر شد، بحث و تبادل نظر شود.
در این نشست نازلی کاموری، ایمان گنجی، محمدرضا نیکفر ، سه تن از نویسندگان کتاب و جامعه‌شناس متخصص موضوع، آصف بیات شرکت داشتند. جلسه با توضیح ایمان گنجی درباره کتاب آغاز شد، سپس نازلی کاموری، ویراستار کتاب و نویسنده یکی از مقاله‌های آن، توضیح‌های بیشتری درباره مضمون کتاب داد. سپس بحث در اصل مفهوم «طبقه متوسط فقیر» که آصف بیات، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه ایلینوی، از پیش‌برندگان پژوهش و تأمل درباره آن است، آغاز شد.
کتاب «در میانه، در حاشیه»، به ویراستاری نازلی کاموری، حاوی یک مقدمه و ۱۱ مقاله است، و به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر شده است.
چشم‌انداز ایران آکادمیا
ایران آکادمیا که به همت بنیانگذاران و تشکیل‌دهندگان و گردانندگانش از ده سال پیش تا کنون آموزش عالی رایگان و باکیفیت به علاقهمندان علوم انسانی در ایران ارائه داده است، تنها خود را به‌عنوان یک نهاد دانشگاهی آنلاین محدود نکرده و رفته رفته پروژه‌های فرهنگی و آموزشی دیگری را نیز، همچون شاخه‌هایی به ساقه تنومند خود افزوده است.
ایران آکادمیا به کجا خواهد رفت و چه افقی دارد؟ علیرضا کاظمی معتقد است که حفظ دستاوردهای ایران آکادمیا مهمترین رویکردی است که تا مدتی افق ایران آکادمیا را شکل می‌دهد. او درباره چشم‌انداز ایران آکادمیا به زمانه می‌گوید:
حال که هسته اصلی ایران آکادمیا، نهاد تحصیلی و آموزش عالی به‌وجود آمده و در هسته خودش برنامه تحصیلی دانشگاهی و اعتبار بخشی شده دارد، بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی در کنار آن به خاطر اعتباری که کسب کرده در حال انجام است. اکنون که پروژه‌های مختلفی شکل گرفتند در این نقطه تصور می‌کنم که هدف اصلی سال‌های آینده ایران آکادمیا باید این باشد که همین کیفیت را حفظ کند و استمرار ببخشد. همچنین بتواند خدماتی را که برای مخاطبین خودش با باورهای خودش که حق تحصیل رایگان در مقابل کالایی سازی آموزش است و تمام خدمات دیگری که در همین حوزه آموزش و فرهنگ انجام می‌دهد، پیش ببرد و حفظ کند.
علیرضا کاظمی تاکید می‌کند که حفظ این دستاوردهایی که ایران آکادمیا در این ده سال به دست آورده، در سال‌های آینده اولویت و تمرکز اصلی ایران آکادمیا خواهد بود. برنامه‌ای بدون بلندپروازی غیرواقع‌گرایانه.
به گفته علیرضا کاظمی گرچه خود ایده ایران آکادمیا یک رویا و بلندپروازی بسیار بزرگ بوده اما به ایده اولیه‌اش هم محدود نمانده و دائم در آن نوآوری شده است. اما از این بعد، حداقل برای یک دوره باید در پی حفظ این دستاوردها باشد.
ایران آکادمیا در سال ۲۰۱۹ نیز کنفرانسی برگزار کرد به نام «انقلاب ایران، پس از ۴۰ سال: گسست‌ها و پیوستگی‌ها» که در آن به نقش زنان در مسیر دموکراسی، چالش روحانیت، بحران حرکت‌های اجتماعی و ریشه‌های انقلاب ۵۷ توسط اساتید و پژوهشگران دیاسپورا پرداخته شد.
بنا بر اعلام مجموعه ایران آکادمیا، ویدیو تمام پنلهای برگزار شده در کنفرانس امسال به تفکیک در هفته‌های آینده در سایت ایران آکادمیا منتشر خواهد شد و در دسترس علاقهمندان قرار خواهد گرفت.