طبق «قانون الزام تأمین اجتماعی»، بیمه‌شدگان سازمان نباید چیزی بابت دریافت خدمات درمانی در بخش‌های مختلف هزینه کنند. گرچه این قانون به این معناست که خدمات درمانی رایگان به تمام کارگران و بازنشستگان ارائه شود اما در عمل چنین اتفاقی نمی‌افتد. این در حالی است که برخی از خدمات پزشکی هم از سبد بیمه تکمیلی شرکت‌های بیمه حذف شده است.
جامعه ایران در مسیر حرکت به سمت سالمندی است. ۶/۵ درصد جمعیت ساکن ایران در سال ۱۳۹۹ «سالمند» بودند به این معنا که بیش از ۶۵ سال سن داشتند.
برآورد نهادهای حکومتی نشان می‌دهد در ۱۵ سال آینده این گروه سنی حدود ۱۱ درصد جمعیت ایران را تشکیل خواهد داد.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، جمعیت سالمند (۶۵ ساله و بیشتر) در سال گذشته را پنج میلیون و ۶۹۳ هزار نفر اعلام کرد که حدود ۶/۷ درصد کل جمعیت ایران را در برمی‌گیرد.
درباره اینکه چه میزان از جمعیت سالمند ایران تحت پوشش بیمه یا صندوق‌های بازنشستگی هستند آمار دقیقی منتشر نشده است. در سال گذشته پایگاه خبری «تأمین»، وابسته به سازمان تأمین اجتماعی گزارش کرد تنها ۴۳ درصد جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر کشور زیر چتر حمایتی سازمان تأمین اجتماعی قرار دارند.
با این حال «قانون الزام»، حق بیمه خدمت درمانی را برای بازنشستگان محفوظ می‌داند.
بر اساس قانون الزام، ارائه خدمات درمانی در مراکز ملکی سازمان تأمین اجتماعی باید رایگان و باکیفیت باشد و کلیه خدمات درمانی در بخش دولتی و همچنین بخش خصوصی باید به تمام کارگران و بازنشستگان به صورت ۱۰۰ درصد رایگان ارائه شود.
سازمان تأمین اجتماعی متولیِ خرید درمان از بخش‌های مختلف درمانی است و هزینه آن باید از محل حق درمان بیمه‌شدگان کارگری یعنی از «۹/ بیست و هفتم» ذخیره شده از حق بیمه‌‌ها در صندوق درمان، پرداخت شود.
طبق گزارش رسانه‌های ایران، ۳۴ سال بعد از تصویب و ابلاغ این سند، کارگران و بازنشستگان برای دریافت خدمات درمانی مجبور به پرداخت هزینه‌های بسیار سنگین هستند.
بر اساس گزارش ایلنا، بیمه‌شدگان، بسیاری از خدمات درمانی مورد نیاز را نمی‌توانند در مراکز ملکی تأمین اجتماعی دریافت کنند چون یا آن خدمت با کیفیت مطلوب فراهم نیست یا اساساً مرکز درمانی ملکی ارائه‌دهنده خدمت در دسترس یافت نمی‌شود. به این ترتیب، این افراد ناچار به بخش دولتی مراجعه می‌کنند و فرانشیز می‌پردازند یا به بخش خصوصی می‌روند و با وجود داشتن بیمه تکمیلی، بسیاری از هزینه‌ها را از جیب خود می‌دهند و بعد از آن، باید برای دریافت پول پرداخت شده، ماه‌ها دوندگی کنند.
این در حالی است که بازنشستگان علاوه بر «۹/ بیست و هفتم» سهم درمانی که در زمان اشتغال پرداخته‌اند، بعد از بازنشستگی هم هر ماه دو درصد از مستمری خود را بابت درمان می‌پردازند. با این حال آن‌ها مجبورند بیمه تکمیلی هم خریداری کنند. بیمه‌ای که دست‌کم برای هر نفر ماهانه ۴۵ هزار تومان آب می‌خورد.
با وجود این، برخی از خدمات پزشکی هم در هفته‌های اخیر از لیست پوشش بیمه تکمیلی بازنشستگان کارگری خارج شده است. بر اساس گزارش‌ها، بسیاری از مراکز چشم‌پزشکی خصوصی در محدوده تهران و کرج اعلام کرده‌اند که دیگر با بیمه آتیه‌سازان حافظ که متعلق به بازنشستگان است، قرارداد ندارند.
علیرضا حیدری، کارشناس رفاه و تأمین اجتماعی، درباره این موضوع به خبرگزاری ایلنا گفته قراردادهای بیمه تکمیلی یک ساله است و در قرارداد یک ساله نمی‌‌توان هیچ تعهدی را در میانه سال حذف کرد و باید تا آخر سال پای تعهد بمانند.
او گفته:
«در بحث چشم‌پزشکی و خارج از شدن از لیست بیمه تکمیلی، مسأله این است که قرارداد با تعدادی از مراکز طرف قرارداد لغو شده است. مؤسساتی که از بیمه آتیه‌ساز خرید خدمات می‌کرده‌اند، سر قیمت با بیمه‌گذار به توافق نرسیده‌اند و در نتیجه قرارداد با آن‌ها لغو شده است.»
به گفته حیدری، بیمه حاضر نیست تعهدات جدید را بر اساس نرخ‌های جدید بپذیرد و وقتی این اتفاق می‌افتد، بیمه‌شده باید به ناچار از جیب خرج کند:
«استراتژی بیمه‌گذار، کاهش تقاضا و به تبع آن، کاهش هزینه‌هاست؛ شرکت‌های بیمه وقتی می‌خواهند هزینه‌های خودشان را کاهش دهند، یکی از استراتژی‌هایشان همین است که تعداد مراکز طرف قرارداد را کاهش می‌دهند.»
ناکارآمدی سیستم خدمات درمانی برای بازنشستگان در حالی است که بازنشستگان جزو طبقاتی به شمار می‌روند که فساد و ناکارآمدی اقتصادی در سال‌های اخیر آن‌ها را به سمت بحران معیشت سوق داده است و اعتراضات آن‌ها به وضع معیشتی در صدر اخبار اعتراضات قرار داشته است.
علاوه بر این ۵۵ درصد سالمندان در ایران حقوق دوره بازنشستگی دریافت نمی‌کنند و به نقل از رئیس انجمن سالمندشناسی، بالغ بر ۳۵ درصد این گروه سنی در زیر خط فقر زندگی می‌کنند.