۱۷ اوت سالگرد شروع انقلاب اندونزی است. سال ۱۹۴۵ در چنین روزی سوکارنو نخستین ريیس‌جمهوری اندونزی استقلال این کشور را اعلام کرد. تلاش اندونزیایی‌ها برای استقلال و بیرون راندن نیروهای دولت استعماری هلند، بیش از چهار سال طول کشید که دورانی دشوار و خونین بود.
به تازگی نمایشگاهی در موزه رایکس آمستردام (rijksmuseum) برگزار شد که بر روی یکی از دوران حساس و مشکل‌آفرین تاریخ هلند تمرکز داشت: دوران حکومت استعماری خشن هلند بر اندونزی و قیام اندونزیایی‌ها برای استقلال و بیرون راندن استعمارگران هلندی.
در این دوران که برخی آن را انقلاب اندونزی و برخی آن را جنگ اندونزی می‌نامند حدود ۱۰۰ هزار اندونزیایی و حدود ۵۵۰۰ هلندی و هلندی- اندونزیایی و دیگر گروه‌های قومی که با استعمارگران همدلی یا همکاری داشتند کشته شدند.
امروز حدود دو میلیون نفر از جمعیت ۱۷ میلیونی هلند از ساکنان یا نوادگان و فرزندان مستعمره‌نشینان سابق اندونزی هستند. از جمله به این دلیل تاریخ اندونزی و هلند در هم تنیده است.
۴۰ سال تلاش و چهار سال نبرد خونین برای استقلال
انقلاب اندونزی بین سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۹ در جریان بود اما جرقه ابتدایی انقلاب نیم قرن پیش از آن ماه مه ۱۹۰۸ و در همان روزهایی افروخته شد که در ایران نفت از مسجد سلیمان فوران زد و کلنل لیاخوف در حال به توپ بستن نخستین مجلس مشروطه بود.
در اندونزی در ماه مه ۱۹۰۸ انجمن ملی‌گرای «بودی اوتومو» (به معنای فلسفه نخستین) از ائتلاف سازمان‌های نخبه شکل گرفت که بیشتر اهداف فرهنگی را دنبال می‌کرد، اما همین ائتلاف منجر به روشنگری در سطح ملی شد به طوری که ۳۷ سال بعد روز ۱۷ اوت ۱۹۴۵ سوکارنو (رییس جمهوری) و محمد حاتا ( معاون رییس جمهوری) در مراسمی بسیار ساده در برابر خانه سوکارنو اعلامیه استقلال اندونزی را خواندند.
اعلامیه استقلال اندونزی
ما مردم اندونزی بدین وسیله استقلال اندونزی را اعلام می‌کنیم. مسائل مربوط به انتقال قدرت و دیگر مسائل به ترتیب و در کوتاه‌ترین زمان ممکن صورت خواهد گرفت.
جاکارتا ، ۱۷ اوت ۴۵
به نام مردم اندونزی
سوکارنو-حاتا
انقلاب اندونزی یک شبه و چند هفته‌ای و یا حتی طی چند ماه به ثمر نرسید. انقلاب اندونزی جنگی طولانی، خشن و خونین بود که ده‌ها هزار قربانی داشت. هلندی‌ها با اعمال خشونت سیستماتیک و حتی اعدام‌های بدون تشریفات قانونی در برابر اعلام استقلال اندونزی مقاومت کردند اما در نهایت صبر، عزم و مقاومت مردم اندونزی بر نیروهای هلندی برتری یافت و پس از ۴ سال و نیم هلند ناگزیر شد تا استقلال اندونزی را به رسمیت بشناسد.
عذرخواهی پادشاه، یک گزارش دولتی و اینک نمایشگاه
ویلم السکندر پادشاه هلند، دو سال پیش و در سفری که به اندونزی داشت برای نخستین بار از «خشونت بی‌اندازه» در دوران استعمار اندونزی به دست هلندی‌ها عذرخواهی کرد.
۱۷ فوریه سال ۲۰۲۲ بود که نتایج پژوهش جدیدی که به سفارش دولت هلند صورت گرفته بود، منتشر شد.
پژوهش محققان هلندی و اندونزیایی که شش میلیون و ۴۰۰ هزار یورو صرف آن شد و حدود پنج سال طول کشید به این نتیجه رسیده بود که نیروهای مسلح هلندی در اندونزی خشونت نظام‌یافته به کار برده و علاوه بر سوزاندن روستاها، بازداشت و شکنجه، گروهی را نیز اعدام کرده بودند.
سبعیت نیروهای هلندی هیچ جای دفاع نداشت، سیاستمداران، مردم و رسانه‌ها در هلند این خشونت‌ها را محکوم کردند.
نویسندگان این گزارش ریشه این رفتار هولناک را «طرز فکر استعماری» عنوان کرده بودند.
این گزارش روایت رسمی هلند را که چندین دهه بر آن تاکید داشت و رفتار ارتش را تایید می‌کرد، از نو می‌نوشت.
مارک روته، نخست وزیر هلند در نهایت ناچار به عذرخواهی شد و گفت: «ما باید با حقایق شرم‌آور مواجه شویم».
روته از مردم اندونزی -برای«جنگ استعماری» که هلند علیه مردم سرزمینی که پس از ۳۰۰ سال حکومت استعماری، اعلام استقلال کرده بودند به راه انداخته بود- عذرخواهی کرد.
در همین روزها بود که موزه رایکس آمستردام در نمایشگاهی با نام «انقلاب! اندونزی مستقل» روایت تصویری-شنیداری انقلاب مردم اندونزی را به نمایش گذاشت.
هارم استیونس- سرپرست تاریخ در موزه رایکس آمستردام در مورد انگیزه موزه برای برپایی این نمایشگاه در میانه عذرخواهی نخست وزیر و موج محکومیت خشونت هلندی‌ها در اندونزی به زمانه گفت:
« انگیزه ما در موزه رایکس در وهله اول تاریخی بود. این واقعه تاریخی بسیار مهمی است. از نظر ما از وقایع بسیار مهم تاریخی جهان است که با هلند نزدیکی دارد. نحوه برخورد و نگاه ما تاریخی بود اما در عین حال این مسائل نیز طرح شد. ما اول بر این دوره از نقطه نظر تاریخی نور تاباندیم و از همین رو است که مساله تحقیقات اهمیت زیادی داشت و لازم بود پژوهشی به شکلی بنیادی و اساسی صورت گیرد.»
پیراهن جنگجوی گلوله‌خورده و گنجینه کارتیه برسون
نمایشگاه با روز استقلال و تصویر سوکارنو در حال خواندن بیانیه استقلال شروع و با نمایش تصاویر بازگشت سوکارنو به کشور در ۲۸ دسامبر ۱۹۴۹ که روز پس از انتقال کامل استقلال به اندونزیایی‌هاست، پایان می‌یابد.
استعمار اندونزی با ورود کمپانی هند شرقی هلند به جنوب شرقی آسیا درده‌های نخست ۱۶۰۰ میلادی و تسلط این کمپانی بر این مناطق شروع می شود.
پس از انحلال کمپانی در سال ۱۷۹۶، دولت هلند کنترل مجمع الجزایر اندونزی را در دست گرفت. اما تلاش‌های دوره ۴ سال میان ۱۹۴۵ و ۱۹۴۹ بود که به ۳۰۰ سال تاریخ استعمار این سرزمین پایان داد و نمایشگاه اخیر موزه رایکس نیز بر همین دوره زمانی متمرکز بود.
یکی از آثار مهم این نمایشگاه مینیاتورهای محمد توها پسربچه نقاشی است که در پوشش سیگار فروش خیابانی شاهد صحنه‌های حملات هلندی‌ها -بین سال ۱۹۴۸ و ۱۹۴۹ که طی آن صدها نفر کشته شدند- بوده و آن‌ها را با آبرنگ به تصویر کشیده.
رشته مدارک به امانت گرفته شده از آرشیو و روایت‌‌های شاهدان عینی، فیلم‌های قدیمی، اشیا، عکس و نقاشی‌های مربوط به این دوره در سراسر نمایشگاه داستان انقلاب را روایت می‌کنند.
یکی از این اشیا پیراهن یک جنگجوی جمهوری‌خواه اهل بالی است که در جریان تیراندازی یک گشتی محلی که با هلندی‌ها همکاری می‌کرده سوراخ سوراخ شده است.
در گالری پایانی نمایشگاه و در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب و بازگشت سوکارنو مجموعه‌ای از عکس‌های «هانری کارتیه برسون» عکاس شهیر فرانسوی را می‌بینیم که سال ۱۹۴۹ در اندونزی بوده و صحنه‌های انقلاب را با دوربین خود ثبت کرده است.
استیونس سرپرست تاریخ موزه رایکس می‌گوید که آنچه این جا به نمایش گذاشته اسناد ، نقاشی‌ها و فیلم‌هایی است که در این مقوله خاص برخی از آن‌ها به نوعی جدید به حساب می آیند:
«ما در جریان تحقیقاتمان و گردآوری این نمایشگاه بشدت سعی کردیم که تصاویری جدید گردآوری و ارائه کنیم. به عنوان مثال تصاویر آرشیوی این نمایشگاه پیش از این تنها توسط افراد معدودی دیده شده بودند. از این نظر گردآوری این اشیا و اسناد و آثار و ایجاد نوعی نماد شناسی (آیکونوگرافی) از انقلاب اندونزی است که برای اولین بار صورت می‌گرفت که البته لازم است ادامه یابد.»
یک کلمه جنجالی و تهدید‌ها
برگزاری نمایشگاهی با سوژه‌ای تا این حد حساس کمتر ممکن بود که بدور از حاشیه و جنجال باقی بماند.
پس از آغاز نمایشگاه موزه رایکس تهدیدهای آنلاین و نامه‌های تهدید آمیز دریافت کرد.
دلیل خشم عده‌ای و این تهدید‌ها استفاده از یک کلمه در این نمایشگاه بود: «برسیاپ»
کلمه برسیاپ “bersiap” به طورعام مربوط به دوره زمانی ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۶ است. در دوره موسوم به «برسیاپ» برخی از اندونزیایی‌ها علیه سفیدهای اروپایی، چینی‌ها و برخی اقلیت‌ها خشونت اعمال می‌کردند. از همین رو منتقدان استفاده از این کلمه توسط موزه رایکس را راسیستی و نژادپرستانه خوانده و نمایشگاه را به غفلت و کوچک شمردن جنایات هلندی‌ها در اندونزی متهم کردند.
سرپرست موزه رایکس در پاسخ به سوال زمانه در مورد استفاده از از کلمه برسیاپ در این نمایشگاه اینگونه توضیح می‌دهد:
«کلمه “برسیاپ” که کلمه‌ای است که بیشتر در کانتکست هلندی استفاده می‌شود و به معنای خشونتی است که علیه هلندی‌ها، اندونزیایی-هلندی‌ها و گروه‌های اندونزیایی-اروپایی و نیز گروه‌هایی که به هر نحوی مظنون به وفاداری به رژیم استعماری بودند صورت می‌گرفت. این کلمه به طور مشخص مربوط به یک دوره زمانی از انقلاب اندونزی است که از اوایل اکتبر ۱۹۴۵ شروع شده و تا اوایل سال ۱۹۴۶ ادامه پیدا می‌کند و برای آن جوامع (نام برده شده) بسیار مهم است. اما از نقطه نظر و در کانتکست اندونزیایی قضیه شکل دیگری است. این کلمه خوشنام نیست. با وجود این از نظر ما توضیح این مساله در این نمایشگاه مهم بود و استفاده از این کلمه برای تشریح این نقطه‌نظرها بود.»
موزه رایکس پیشگام نمایشِ موزه‌ای زشتی‌های استعماری
این اولین باری نیست که موزه رایکس آمستردام به سراغ تاریخ دشوار هلند رفته و دست بر روی مسائل تلخ و بحث برانگیز گذشته می‌گذارد. سال گذشته به مدت ۶ ماه موزه رایکس آمستردام نمایشگاهی با عنوان برده‌داری در داخل موزه برپا کرد تا در این گام اول پذیرش مسولیت سهیم شود. نمایشگاه روایتی بود از مردمی که ۴ یا ۵ نسل پیش و همزمان «دوران طلایی هنری هلند» به بردگی گرفته شده بودند.
سرپرست تاریخ موزه رایکس آمستردام در مورد برپایی این قبیل نمایشگاه‌ها در موزه بین المللی رایکس به زمانه می‌گوید:
«به نظر من بخشی از سیاست ما این است که این دوره‌های مهم تاریخی مطرح شوند. همچنین بخش‌های مشکل‌دار تاریخ هلند و در کل تاریخ استعماری و البته ما به این مباحث بسیار علاقمندیم. از سوی دیگر ما باید صادق باشیم که این مباحث و گفت‌وگو پیرامون آن درجریان بوده است و این طور نیست که ما بحث در مورد جنگ های استعمار زدایی را شروع کرده باشیم. همانطور که می دانید اوایل امسال یک مطالعه بسیار گسترده دولتی در همین مورد صورت گرفت و نتایج آن منتشر شد.به نظر من این مسائل در حال حاضر در صدر گفتمان تاریخی هلند هستند و ما به عنوان یک موزه بین‌المللی مهم است که بخشی از این گفتمان باشیم.»
اندونزی که پیش از استقلال و برای صدها سال به نام هند شرقی هلند (Dutch East Indies) شناخته می‌شد یک مجمع الجزایر متشکل از ۱۳۵۰۰ جزیره است. این سرزمین در سال ۱۹۴۵ بیش از ۶۸ میلیون نفر جمعیت داشت.