هفته گذشته در کینگستون جامائیکا شکست اقلیمی دیگری برای جامعه جهانی و محیط زیست سیاره رقم خورد: مذاکرات برای وضع مقررات بر استخراج از بستر دریاهای عمیق بی‌نتیجه ماند.
زمانی به دلیل فقدان تکنولوژی‌های پیشرفته، ضرب‌المثلی علمی باب بود: «ما بسیار کمتر از آنچه درباره فضای خارج زمین می‌دانیم درباره اعماق اقیانوس‌ها و دریاها دانش داریم.» حالا اما نوع بشر توانایی آن را یافته که از بستر دریاهای عمیق دست به استخراج مواد معدنی بزند، بی‌آنکه دانش چندان بیشتری یافته باشد. هنوز ۹۵ درصد بستر آب‌های عمیق نقشه‌برداری نشده است؛ یعنی کمتر از میزان نقشه‌برداری ما از ماه یا مریخ.
«سازمان بستر آب‌های بین‌المللی» (ISA)، نهاد سازمان ملل متحد برای نظارت بر استخراج مواد معدنی در بستر آب‌های بین‌المللی، مذاکراتی تحت عنوان «قاعده‌ی دوساله» در مقر این سازمان ترتیب داده بود که ۴ اوت پس از سه هفته بی‌نتیجه پایان یافت.
۱۶۷ کشور به علاوه اتحادیه اروپا اعضای این سازمان را تشکیل می‌دهند.
قاعده دوساله وقتی آغاز شد که نائورو، کشوری جزیره‌ای در اقیانوس آرام، ژوئیه ۲۰۲۱ به ISA اولتیماتومی دوساله داد تا برای استخراج از بستر آب‌های عمیق مقررات وضع کند و گفت پس از دو سال در هر صورت این کار را آغاز خواهد کرد. استفاده نائورو از «قاعده دوساله» همزمان با همه‌گیری کرونا باعث شد که جلسات مذاکره منظم تشکیل نشوند.
اگر سازمان بستر آب‌های بین‌المللی قادر به وضع مقررات نباشد، شرکت‌ها و دولت‌ها حق دارند تحت هر مقرراتی که وجود دارد، دست به استخراج مواد معدنی بزنند.
اما برخی حقوقدان‌ها در مذاکرات اخیر به اعضا گفتند که عدم وجود توافق تا پایان ۲۰۲۳ لزوماً به این معنا نیست که استخراج از بستر دریاها را می‌توان آغاز کرد. قاعده‌ی دو سال به این دلیل در سازمان بستر آب‌های بین‌المللی به تصویب رسیده بود که اگر قرار است فعالیتی انجام شود و شمار اندکی از کشورها مخالف آن هستند، اولتیماتومی دوساله برای تسهیل این فعالیت صادر شود. هم‌اکنون اما مسأله برعکس است. تنها شمار اندکی از کشورها خواهان استخراج از بستر دریا هستند و بسیاری در پیگیری آن تردید دارند.
شرکت منابع اقیانوسی نائورو که در صدد انجام این استخراج از بستر عمیق اقیانوس است، در واقع وابسته به شرکت عظیم کانادایی «کمپانی فلزها» (Metals Company) یا همان «دیپ‌گرین» (DeepGreen) سابق است.
«کمپانی فلزها» مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شرکتی است که برای استخراج فلزات کمیاب از بستر دریاها خود را آماده می‌کند.
با وجود این هنوز فناوری استخراج از بستر دریاها به طور کامل توسعه نیافته و متخصصان دیگر می‌گویند امکان آغاز این کار تا پایان ۲۰۲۳ شاید وجود نداشته باشد.
دانشمندان هشدار داده اند که در صورت دادن مجوز برای استخراج تجاری مواد معدنی از بستر دریاهای عمیق، یکی از مهم‌ترین ذخیره‌های طبیعی کربن دچار مشکل می‌شود و نه تنها زیست‌بوم دریایی که تمام سیاره به دلیل تشدید حضور گازهای کربنی در جو و افزایش گرمایش زمین در معرض آسیب خواهد بود.
دانشمندان هنوز هر ساله گونه‌های جانوری جدیدی در اعماق دریاها کشف می‌کنند که پیش از این قابل کشف نبودند. فشار آب در اعماق اقیانوس‌ها تا ۵۰۰ برابر بیشتر از فشار در سطح است.
ISA پیش‌نویسی ۶۷۰ صفحه‌ای برای وضع مقررات بر تمام جنبه‌های استخراج از بستر دریا ــ از مقررات زیست‌محیطی تا نحوه تسهیم محصولات استخراج‌شده بین دولت‌های متفاوت ــ تهیه دیده است اما اختلاف‌های بسیاری بین دولت‌های عضو این سازمان وجود دارد.
به علاوه، گروه‌های حامی محیط زیست بر این باورند که پیش‌نویس روی میز به حد کافی از زیست‌بوم اقیانوس‌ها و دریاها محافظت نمی‌کند.
شماری از کشورها خواهان آن هستند که ISA استخراج از آب‌های عمیق را کند یا به کل متوقف کند. اسپانیا، اکوادور، کاستاریکا و شیلی از این جمله اند و میکرونزیا نخستین کشوری است که رسماً خواهان صدور دستور به توقف شده است.
دانشمندان ۴۴ کشور و شرکت‌هایی هم‌چون گوگل و بی‌ام‌دبلیو و ولوو نیز خواسته مشابهی دارند.
مردمان بومی به ویژه در اقیانوسیه و آمریکای لاتین از جدی‌ترین مخالفان استخراج از بستر عمیق دریاها هستند. آنها که دهه‌ها با اثرات سرمایه‌داری استخراجی بر محیط زیست و استثمار منابع سرزمین‌های اجدادی‌شان مواجه بوده اند، اکنون نسبت به خطر این ایده هشدار می‌دهند.
حامیان استخراج از دریاهای عمیق می‌گویند فلزات نادر حاصل از این کار برای تولید باتری‌ها و در نتیجه تولید خودروهای برقی و دیگر وسیله‌های ضروری برای دستیابی به اقتصاد بدون کربن ضروری اند.
هدف اصلی شرکت‌هایی که به دنبال استخراج از بستر دریاهای عمیق هستند، «کلوخه‌های چندفلزی» (Polymetallic nodules) است: قطعه‌سنگ‌هایی به اندازه سیب‌زمینی که گه‌گاه چندین کیلومتر زیر بستر دریا یافت می‌شوند و شامل فلزهای کمیابی هستند که در ساخت باتری‌‌هایی مثل باتری خودرو تسلا به کار می‌روند.