ایران و روسیه از پرتاب مشترک یک ماهواره به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین خبر دادند. این ماهواره از ایستگاه فضایی بایکونور، متعلق به روسیه که در جنوب قزاقستان قرار دارد به فضا پرتاب شده است.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران روز سه‌شنبه ۱۸ مرداد/۹ اوت اعلام کرد به کمک روسیه یک ماهواره کاوشگر به نام ماهواره خیام از ایستگاه فضایی بایکونور قزاقستان به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین پرتاب کرده است.
آژانس فضایی روسیه هم تأیید کرد که ماهواره سنجش از راه دور خیام توسط یک موشک روسی سایوز از پایگاه فضایی بایکونور پرتاب شده و با موفقیت در مدار زمین قرار گرفته است.
طبق گزارش رسانه‌های داخلی ایران این ماهواره ۶۰۰ کیلوگرمی می‌تواند چهار بار در روز تصاویری با دقت یک متر از مدار مدنظرش را در اختیار ایران قرار دهد و ماموریت آن از ایستگاه سازمان فضایی ماهدشت رصد خواهد شد. خبرگزاری دولتی ایرنا به فاصله کمی پس از پرتاب ماهواره اعلام کرد ایران اولین داده‌های تله‌متری این ماهواره را در ایستگاه‌های زمینی پایگاه فضایی ماهدشت دریافت کرده است.
به گفته عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات جمهوری اسلامی، پرتاب ماهواره خیام نخستین همکاری راهبردی ایران و روسیه در حوزه فضایی است.
زارع‌پور از محل ایستگاه بایکونور گفت روسیه قرار است تا پایان سال جاری دانش فنی قرار دادن این نوع از ماهواره در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین را در اختیار ایران قرار دهد. او گفت:
«در کنار همکاری راهبردی با کشور‌های صاحب نام دنیا که روسیه یکی از دو کشور برتر در جهان است، توسعه فناوری بومی فضایی را در دستور کار قرار داده ایم و تا آخر سال، به دانش فنی قرار دادن ماهواره‌های سنجشی در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین دست پیدا خوهیم کرد.»
زارع‌پور افزود ایران این ماهواره را برای تأمین داده‌های فضایی مورد نیاز کشور از جمله در زمینه‌های کشاورزی و محیط زیست به فضا پرتاب کرده است.
سازمان فضایی ایران هم در ادعاهای مشابهی، استفاده نظامی از ماهواره خیام را رد کرده است.
«سعید صدیقیان»، معاون برنامه‌ریزی و توسعه راهبردی سازمان فضایی ایران در این رابطه گفت:
«مرکز کنترل عملیات ماهواره، ارسال فرامین و ایستگاه‌های اخذ داده‌های ماهواره‌ای ماهواره خیام تنها در خاک جمهوری اسلامی ایران و تحت مدیریت سازمان فضایی ایران است و مهندسین و محققین ایرانی در آن مستقر هستند. ارسال فرامین و دریافت اطلاعات از این ماهواره تماماً طبق الگوریتمی رمزنگاری‌شده که قبلاً توسط محققین سازمان فضایی در آن تعبیه شده، انجام شده است و در این فرآیند هیچ کشور دیگری امکان دسترسی به اطلاعات آن را ندارد و برخی شایعات منتشره در خصوص استفاده از تصاویر این ماهواره برای مقاصد نظامی سایر کشورها صحت ندارد.»
اشاره او به ادعاهای مطرح شده درباره استفاده از ماهواره خیام برای مقاصد نظامی روسیه است. روزنامه واشنگتن پست پیش‌تر به نقل از مقام‌های امنیتی غربی نوشته بود مسکو علی‌رغم ساخت این ماهواره برای ایران، به تهران گفته که قصد دارد ابتدا از آن برای کمک به پیش‌روی و اهداف نظامی خود در اوکراین استفاده کند.
واشنگتن پست هم‌چنین گزارش داد که مقامات ایالات متحده از همکاری فضایی نوپای بین روسیه و ایران نگران اند چرا که می‌ترسند این ماهواره علاوه بر کمک به روسیه در اوکراین، «قابلیت‌های بی‌سابقه‌ای» را برای جاسوسی و رصد اهداف نظامی در اسرائیل و سراسر خاورمیانه در اختیار حکومت تهران قرار دهد.
واشنگتن پست مدعی شده بود روسیه به عنوان بخشی از پیمان نظامی محرمانه با سپاه پاسداران که در جریان سفر اخیر پوتین به تهران توسعه یافته است، در چندماه آینده از این ماهواره مجهز به دوربین‌های پیشرفته با وضوح بالا، برای ردیابی نیروهای اوکراینی استفاده خواهد کرد و پس از بازگرداندن خیام به ایران، این ماهواره برای نظارت مستمر بر تأسیسات نظامی و زیرساخت‌های کلیدی، مانند سایت‌های تولید نفت در منطقه خلیج فارس و اسرائیل استفاده خواهد شد.
مقام‌های غربی هم‌چنین بیم آن را دارند که تصاویر دریافتی این ماهواره را در اختیار گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به خود قرار دهد.
درباره استفاده جمهوری اسلامی ایران از برنامه فضایی برای پیش‌برد برنامه موشکی و نظامی خود همواره گمانه‌زنی‌هایی مطرح شده است. ایالات متحده آمریکا ایران را متهم می‌کند که موشک‌های خود را در پوشش پرتاب ماهواره و به‌عنوان ماهواره‌بر آزمایش می‌کند.
طی یک دهه گذشته، ایران چندین ماهواره کوتاه‌برد به مدار زمین فرستاد و در سال ۲۰۱۳ یک میمون را به فضا پرتاب کرد. با این حال، این برنامه در سال‌های اخیر موفقیت چندانی به همراه نداشته است. برای برنامه سیمرغ که نوعی موشک حامل ماهواره است، پنج پرتاب ناموفق متوالی انجام شده است. مقامات در آن زمان گفتند که آتش‌سوزی در فرودگاه فضایی امام خمینی در فوریه ۲۰۱۹ نیز جان سه محقق را گرفت.
ایران در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ نیز تلاش کرد تا با موشک ذوالجناح ماهواره‌ای را در مدار بالاتر از ۵۰۰ کیلومتر قرار دهد، اما موفق به این امر نشد.