روز یکم خردادماه سال جاری ( ۱۳۹۲ خورشیدی)، شورای دفاع از حق تحصیل، تشکلی که از سال ۱۳۸۶ توسط گروهی از فعالان دانشجویی محروم از تحصیل و ستاره‌دار در زمینه حقوق دانشجویان فعالیت میکند، با انتشار اطلاعیه‌ای خبر از محرومیت تحصیلی دست کم ۵۴ دانشجو در ایران داد.
برمبنای اطلاعیه شورای دفاع از حق تحصیل، این دانشجویان که سال گذشته پس از قبولی در آزمون ورودی و در برخی موارد با گذراندن مراحل متعدد مصاحبه‌های عقیدتی و تعهدهای غیر قانونی، موفق به ثبت نام در مقطع کارشناسی ارشد شده بودند، بعد از یک یا دو ترم تحصیلی، به اداره آموزش دانشگاه‌های محل تصیل‌شان احضار و با نامه‌هایی مواجه می‌شوند که در آن عنوان شده است: “طبق دستور سازمان سنجش، ثبت نام شما در دانشگاه ملغی و کان لم یکن تلقی می‌گردد.”
صادق شجاعی فعال سابق دانشجویی و عضو شورای دفاع از حق تحصیل در این زمینه به “رادیو زمانه” می‌گوید: “در گذشته ما دو شیوه مرسوم برای محرومیت از تحصیل داشتیم. یک اینکه کمیته انضباطی – حالا به صورت قانونی یا غیر قانونی – وسط سال تحصیلی، دانشجو را احضار می‌کردند و بدون حق دفاع دانشجو از خودش، حکم او را صادر و وی را از تحصیل به طور موقت محروم یا به طور کل اخراج می‌کردند.
شیوه دوم این بود که این دانشجویان بعد از امتحان کنکور ارشد برای تحصیلات تکمیلی، کارنامه‌ای برای‌شان صادر نمی‌شد و به آنها می‌گفتند در پرونده‌تان نقص وجود دارد؛ نقص‌هایی که هیچ‌وقت مشخص نمی‌شدند. قبلاً به این صورت بود. اتفاقی که الآن افتاده به این شکل است که با شماری از دانشجویان وقتی کنکور کارشناسی ارشد پارسال را دادند، قبل از اعلام نتایج آزمون، مصاحبه کرده بودند؛ مصاحبه‌ای شبیه بازجویی در اداره اطلاعات شهرستان یا سازمان سنجش تهران. این‌ها هم پاسخ‌هایی داده و به‌هرحال تعهد داده بودند که ما کار و فعالیت سیاسی نمی‌کنیم و توانسته بودند به دانشگاه بروند.
صادق شجاعی: با شماری از دانشجویان وقتی کنکور کارشناسی ارشد پارسال را دادند، قبل از اعلام نتایج آزمون، مصاحبه کرده بودند؛ مصاحبه‌ای شبیه بازجویی در اداره اطلاعات شهرستان یا سازمان سنجش تهران. این‌ها هم پاسخ‌هایی داده و به‌هرحال تعهد داده بودند که ما کار و فعالیت سیاسی نمی‌کنیم و توانسته بودند به دانشگاه بروند.
حدود سه ماه بعد از شروع سال تحصیلی جاری، در حالی که دانشجویان یادشده کم و بیش در دانشگاه‌های مختلف کشور کار سیاسی نکرده بودند و به تعهد غیر قانونی‌‌‌ای هم که داده بودند پایبند بودند، نامه‌هایی دریافت می‌کنند که اصلاً ما اشتباه کردیم که شما را ثبت نام کردیم و ثبت نام شما کان لم یکن است. به این ترتیب الان بچه‌ها دچار مشکل شده‌اند و الان نه نامه اخراج دارند، نه نامه تعلیق و نه آن برگه اعلام نقص در پرونده را. در واقع یک وضعیت بسیار عجیبی دارند و این شیوه جدیدی است که امثال برای حذف دانشجویان در پیش گرفته شده است.”
محرومیت از تحصیل عمری به بلندای جمهوری اسلامی دارد. از همان زمان انقلاب فرهنگی تاکنون صدها دانشجوی معترض، منتقد و دگراندیش، از ادامه تحصیل محروم شده‌اند. صادق شجاعی، می‌گوید: “طبق آیین‌نامه انضباطی‌ای که وجود دارد، آئین‌نامه‌ای که بسیار مخالف دانشجو، مخالف قانون اساسی و مخالف پیمان‌نامه‌های بین‌المللی است، برای اخراج یک دانشجو تنها نهاد تصمیم‌گیر کمیته انضباطی مرکزی مستقر در آموزش عالی است. یعنی باید دانشجو را به آنجا ببرند، تفهیم اتهام کنند، با او صحبت کنند، دانشجو از خودش دفاع کند و بعد حکم صادر شود. این شیوه اصلاً وجود ندارد، اینکه ما وسط سال گفته شود ما اصلاً اشتباه کرده بودیم که شما را ثبت نام کردیم، کاملاً غیر قانونی است، حتی طبق قوانین خودشان هم غیر قانونی است.”
رد پای وزارت اطلاعات
سال گذشته، وجود دانشجویان ستاره‌دار در جمهوری اسلامی رسماً تائید شد. اوایل اسفند ماه سال گذشته بود که ابراهیم خدایی، رئیس سازمان سنجش و آموزش کشور در گفت وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران، با بیان اینکه استعلام از وضعیت پذیرفته‌شدگان دوره‌های تحصیلات تکمیلی، از نهادهای اطلاعاتی، کمیته انضباطی دانشگاه‌ها و نیروی انتظامی انجام می‌شود اظهار کرد: “بر اساس نتایج این استعلام‌ها پذیرفته‌شدگان می‌توانند با تعهد یا بدون آن ادامه تحصیل دهند.”
در عین حال در زمستان گذشته گزارش‌هایی نیز به دست آمد که حکایت از همراهی سازمان سنجش آموزش کشور در محرومیت از تحصیل دانشجویان با نهادهای امنیتی و اطلاعاتی ایران داشت.
زمستان سال گذشته وب‌سایت روز آنلاین گزارش داد که “روزیه حسین تهرانی، با وجود کسب رتبه ۱۶ در آزمون ورودی کارشناسی ارشد سال ۱۳۹۱ برای سومین سال متوالی از ادامه تحصیل محروم و اسناد قبولی وی از وب سایت رسمی دانشگاه آزاد برداشته شد و به جای آن نوشته شد داوطلبی با مشخصات مذکور موجود نمی‌باشد”.
بر اساس این مورد و مواردی از این دست، فرض دخالت مستقیم سازمان سنجش آموزش کشور در زمینه محرومیت از تحصیل شماری از دانشجویان مطرح شد. صادق شجاعی می‌گوید: “ما تقریباً از همان اوایل یا اواسط زمستان از این اتفاقی که برای بچه‌ها افتاده مطلع بودیم، اما بنا به درخواست خودشان اطلاع‌رسانی راجع به آنها را متوقف کردیم. چون می‌گفتند ما پیگیری می‌کنیم شاید بتوانیم دوباره سر کلاس درس‌مان برگردیم. حال الان که متوجه شده‌اند مشکل جدی‌تر از این حرف‌هاست، فکر کردیم لازم است درباره آنها اطلاع‌رسانی کنیم.”
اینکه بهترین استعدادهای این کشور را به دلایل واهی از تحصیل محروم کنند و بقیه کسانی را هم که در دانشگاه مانده‌اند در فضای ترس و اضطراب قرار بدهند؛ اینکه هر لحظه امکان دارد دانشجویی را احضار کنند، او را محروم از تحصیل و ستاره‌دار کنند و آزادی‌های آکادمیک را از او بگیرند، چه نتیجه‌ای جز ضرر برای ایران دارد؟
این عضو شورای دفاع ازحق تحصیل در پیوند با احتمال دخالت وزارت اطلاعات و محرومیت از تحصیل دانشجویان از طریق سازمان سنجش می‌گوید: ” در مورد شرایط قبلی، ما به‌عنوان سند، نقل قول شفاهی خود مسئولان وزارت علوم، رئیس کمیته، رئیس کمیته گزینش استاد و دانشجو را داشتیم که خودشان می‌گفتند مشکل وزارت اطلاعات است و وزارت اطلاعات گفته که این امری بسیار غیر قانونی و بسیار بد بوده. یعنی نهاد تصمیم‌گیر، وزارت آموزش عالی است و وزارت اطلاعات بدون این که دخالت مشخص و مستند کند، به صورت غیر قانونی و غیر مستقیم این دخالت را می‌کرد. بر مبنای این تجربه به نظر می‌آید این بار هم، البته برداشت شخصی من است، قاعدتاً این نهادهای امنیتی و مشخصاً وزارت اطلاعات است که این دستورات را می‌دهند و متأسفانه سازمان سنجش و وزارت علوم نیز به‌عنوان بازوی وزارت اطلاعات در این چند ساله عمل کرده‌اند و بسیار از این لحاظ بدسابقه هستند.”
سرکوب دانشگاه در آستانه انتخابات
سال تحصیلی جاری اما منتهی به انتخابات ریاست جمهوری است؛ امری که موجب شده است مسئولان دانشگاه‌ها سیاست‌های ویژه‌ای در قبال فضای دانشگاه‌ها در آستانه انتخابات اتخاذ کنند؛ سیاست هایی که از یک سو می‌کوشد اندک جنب و جوش انتقادی و اعتراضی دانشجویان را که پیرامون انتخابات ریاست جمهوری در دانشگاه‌ها شکل می‌گیرد، متوقف کند و از سوی دیگر تلاش دارد با پاکسازی و تصفیه استادان و دانشجویان منتقد و دگراندیش فضایی یکدست و همسو با سیاست‌های جمهوری اسلامی پدید آورد.
در همین زمینه، وزارت علوم با ارسال بخشنامه‌ای به مراکز آموزشی سراسر کشور خواستار آن شده است که “تقویم امتحانات و برنامه تحصیلی‌شان را به گونه‌ای تنظیم کنند که امتحانات دانشجویان پیش از برگزاری انتخابات تمام شده باشد”، تا بدین ترتیب تعداد دانشجویان حاضر در دانشگاه و در پی آن پتانسیل شکل‌گیری گردهمایی‌های اعتراضی کاهش یابد.
کامران دانشجو وزیر علوم، به تناوب در فروردین ماه و اردیبهشت ماه گذشته نسبت به حضور “عوامل فتنه” در دانشگاه‌ها هشدار داده بود.
دهم اردیبهشت گذشته بود که غلامرضا خواجه سروی، معاون فرهنگی وزیر علوم هم گفته بود: “عوامل فتنه حق ورود در دانشگاه‌ها را نداشته چرا که دانشگاه‌ها پایگاهی برای کمک به نظام جمهوری اسلامی است.”
این اما همه ماجرا نیست، حذف و اخراج دانشجویان منتقد و دگراندیش که اینبار با اقدام مستقیم سازمان سنجش آموزش کشور صورت گرفته است، رنگ بوی انتخاباتی هم دارد. صادق شجاعی، می‌گوید: “طی این مدتی که بچه‌ها پیگیری می‌کردند، چیزی که به اطلاعات ما اضافه شده این بوده که خیلی رسمی و خیلی صریح به این‌ها گفته‌اند که امسال سال انتخابات است و ما نمی‌خواهیم موقع انتخابات شما در دانشگاه باشید. مسئله‌ای که قاعدتاً مربوط به حوزه سیاست و بی‌ربط به این قضیه و برخوردی کاملاً سیاسی و غلطی است. به‌هرحال این حرف صریحی است که به این بچه‌ها گفته‌اند و خب مشخصاً موضع و همچنین تحلیل شورای دفاع از حق تحصیل در اطلاعیه‌اش این است که این رفتارها سیاسی و بر این پایه است که امسال سال انتخاباتی بوده است.”
ستاره‌دارها را به داانشگاه باز گردانید
وزارت علوم با ارسال بخشنامه‌ای به مراکز آموزشی سراسر کشور خواستار آن شده است که “تقویم امتحانات و برنامه تحصیلی‌شان را به گونه‌ای تنظیم کنند که امتحانات دانشجویان پیش از برگزاری انتخابات تمام شده باشد.”
شورای دفاع از حق تحصیل در اطلاعیه خود اعلام کرده است که روندی که به ویژه از سال ۸۵ برای ستاره‌دار کردن و اخراج دانشجویان منتقد از دانشگاه‌ها و محروم کردن ایشان از حق تحصیل آغاز شده، آشکارا خلاف قوانین کشور به ویژه قانون اساسی و همچنین معاهده‌های بین‌المللی‌ای است که ایران نیز به آنها پیوسته است؛ ازجمله اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون یونسکو علیه تبعیض در آموزش.
شورای دفاع از حق تحصیل همچنین از تصمیم‌گیران نهادهای مسئول می‌خواهد روند غیر قانونی ستاره‌دار کردن دانشجویان را هرچه سریع‌تر متوقف و راه بازگشت محرومان از تحصیل به دانشگاه‌ها را باز کنند. این شورا همچنان بر آزادی دانشجویان محروم از تحصیل زندانی تاکید میکند و به ویژه خواستار آزادی دو عضو در بند خود، ضیا نبوی و مجید دری، پس از چهار سال حبس و تبعید ناعادلانه است.
صادق شجاعی، می‌افزاید: ” نه تنها به خاطر حق شخصی این افراد، افرادی که از سال ۸۵ از حق تحصیل محروم شده‌اند، نه تنها به خاطر این که زندگی این‌ها دستخوش ناملایمات قرار گرفته در حالی که گناهی مرتکب نشده بودند، بلکه به خاطر آینده کشور و به خاطر وضعیت عمومی کشور لازم است حکومت از ادامه این برخورد دست بکشد.
اینکه بهترین استعدادهای این کشور را به دلایل واهی از تحصیل محروم کنند و بقیه کسانی را هم که در دانشگاه مانده‌اند در فضای ترس و اضطراب قرار بدهند؛ اینکه هر لحظه امکان دارد دانشجویی را احضار کنند، او را محروم از تحصیل و ستاره‌دار کنند و آزادی‌های آکادمیک را از او بگیرند، چه نتیجه‌ای جز ضرر برای ایران دارد؟ آزادی‌های آکادمیک در حقیقت پایه علم است و علم بدون آزادی و بدون استقلال معنی ندارد. چگونه می‌‌تواند کسی حرف علمی بزند، با این تبصره که حکومت هم از آن حرف علمی خوشش بیاید. درخواست ما این است که به خاطر حفظ حقوق این دانشجویان و همچنین به خاطر فضای عمومی و به خاطر آینده کشور، این روند خاتمه پیدا کند. در مرحله بعد حقوق تضییع شده این دانشجویان به آنها بازگردد. شاید حدود هزار دانشجو در این چند ساله محروم و ستاره‌دار شده‌اند.”