۲۶ تیر سال جاری سازمان سنجش آموزش کشور در اطلاعیه‌ای عجیب با معذرت‌خواهی از داوطلبان کنکور و پدر و مادرهایشان، اطلاعیه پیشین خود را نقض و با استناد به ماده واحده تکمیل و اصلاح موادی از سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش اعلام کرد:
«ضمن عرض پوزش از کلیه داوطلبان عزیز و والدین محترم آنان، به استحضار می‌رساند آزمون سراسری سال ۱۴۰۲ بر اساس مصوبه فوق‌الذکر شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار می‌شود. جزییات فنی و اجرایی این آزمون پس از تصویب در شورای سنجش و پذیرش دانشجو، اطلاع‌رسانی خواهد شد.»
چهار روز قبل‌تر از این اطلاعیه، سازمان سنجش در اطلاعیه دیگری تأکید کرده بود کنکور سال ۱۴۰۲ همچون آزمون امسال برگزار خواهد شد اما بر خلاف این اطلاعیه، روز ۲۵ تیر ماه شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییرات گسترده در کنکور سراسری را تصویب کرد و بر این اساس، سازمان سنجش نتوانست اختلاف خود با این شورا را کتمان و بر مصوبه پیشین خود پافشاری کند.
رئیس سازمان سنجش آموزش کشور پیش از این گفته بود:
«برگزاری کنکور ۱۴۰۲ بر مبنای قانون مجلس است. بدون اصلاحات، قانون شورای عالی انقلاب فرهنگی قابلیت اجرا ندارد و خود دوستان هم به این جمع‌بندی رسیده‌اند و گواه این مطلب هم مذاکرات صحن علنی شورای عالی انقلاب فرهنگی‌ست.»
پورعباس روز ۱۵ تیر را آخرین فرصت برای اطلاع‌رسانی آزمون سال آینده اعلام کرده و گفته بود:
«قانون جدیدی ابلاغ نشده و اگر هم ابلاغ شود، محل اجرای آن هم از سال ۱۴۰۳ به بعد خواهد بود.»
با همه این‌ها اما سازمان سنجش روز ۲۶ تیر ماه عقب‌نشینی کرد و تغییرات آزمون ۱۴۰۲ را پذیرفت.
بر اساس مصوبه جدید، چهار تغییر عمده در آزمون سال آینده اعمال می‌شود:
- حذف دروس عمومی
- تاثیر قطعی سوابق تحصیلی
- حذف زیر گروه‌ها
- برگزاری دو بار در سال
بیش از نیم قرن از عمر آزمون سراسری در ایران می‌گذرد. چالشی که ۵۴ سال داوطلبان ورود به دانشگاه را درگیر خود کرده و در این سال‌ها تغییرات زیادی به خود دیده اما ماهیت خود را که رقابتی بودن است، از دست نداده.
این چالش بزرگ در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، مقوله کنکور را چنان جدی کرد که عده‌ای بر آن شدند تا از این نمد برای خودشان کلاه بدوزند. کلاس‌های کنکور آن‌چنان گسترش یافت که اکنون به مافیایی بزرگ تبدیل شده است و غول کنکور حالا کسانی را انتخاب می‌کند که بیش‌تر پول خرج می‌کنند نه کسانی را که بیش‌تر تلاش می‌کنند.
تبدیل تهدید به فرصت برای مافیای کنکور!
به گفته بسیاری از کاربران توئیتر، تغییرات اعلام شده برای اعمال در کنکور ۱۴۰۲ می‌تواند چالش‌های بزرگ‌تری را به روند برگزاری کنکور سراسری تحمیل کند.
رضا، یک داوطلب کنکور، خطاب به مسئولان با لحنی طعنه‌آمیز می‌گوید:
«مرسی که از الان ۹۹ درصد بچه‌ها رو از جریان کنکور حذف کردین و استرس رو برای همه بچه‌ها به وجود آوردین. می‌دونین اگه یه نفر تو رشته تجربی معدلش ۱۹/۷۵ بشه عملا باید قید پزشکی و دندون و دارو رو بزنه؟ چی از جون بچه‌ها می‌خواین؟»
کاربری دیگر به نام علی‌رضا نوشته است:
«سازمان سنجش محترم من به عنوان یه مشاور می‌فهمم چه بلایی سر بچه‌های مردم میاد از استرس و این اطلاع‌رسانی غلط. بسه تو رو خدا. خجالت بکشید. یه خبر درست بذارید. معذرت‌خواهی شما اعصاب و روان این بچه‌ها رو به حالت عادی بر نمی‌گردونه.»
بهروز داداشی در یک عبارت، کنکور ۱۴۰۲ را به فرصتی برای سوءاستفاده مافیا تعبیر می‌کند:
«دو مرحله‌ای شدن کنکور یا تبدیل تهدید به فرصت برای مافیای کنکور!»
شبنم هم این نکته را درست می‌داند و اعتقاد دارد که از این به بعد آموزشگاه‌های کنکور بسته مرحله اول و بسته مرحله دوم تهیه می‌کنند و هر بار جیب مردم را بیش‌تر خالی می‌کنند.
او به زمانه می‌گوید:
«خب الان من چه کار باید بکنم؟ طبق روال قبلی کنکور برنامه‌ریزی کرده بودم. معدل کلاس دهم و یازدهم من تعریفی ندارد. یعنی یکی از شرط‌ها را از دست داده‌ام.»
به نظر شبنم برای این مصوبه می‌باید پله پله تغییرات را اعمال کرد و برای همین مصوبه امسال خیلی شتاب‌زده به نظر می‌رسد.
سیستم آموزش عالی طبقاتی
یک کاربر توئیتر در توئیتی درباره کنکور ۱۴۰۲ نوشته است:
«چه‌طوری می‌شه مدرسه منطقه یک تهران با روستای دور افتاده سیستان و بلوچستان یکی باشه؟ چه‌طوری نمی‌خوان قبول کنن سطح آموزشی این کشور یکی نیست؟»
پاسخ این پرسش را شاید بتوان در گفت‌وگوی فارس با سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یافت که گفته:
«آمار نشان می‌دهد دانش‌آموزان دارای معدل ۱۹ و ۲۰ در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کرمان، گلستان و گیلان درصد کمی از قبولی‌های رشته‌های علوم ریاضی، علوم تجربی و علوم انسانی را دارند. با اجرای مصوبه جدید شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، دروس دوره دبیرستان هم برای دانش‌آموزان در اولویت قرار می‌گیرد.»
اما این پاسخ چه‌قدر قانع کننده و برآمده از خرد جمعی تصویب‌کنندگان این طرح است؟
برای جامعه‌ای درگیر فساد، کنترل و مهار فساد‌های طبقه‌بندی و برنامه‌ریزی شده چندان آسان نیست. اگر قرار است معدل در نظر گرفته شود، با فروش معدل ۲۰ چه‌طور می‌شود مقابله کرد؟
فراحین نیک‌روز، معلم و مشاور تحصیلی، در صفحه توئیترش این سیستم را سیستم آموزش عالی طبقاتی می‌نامد و می‌نویسد:
«دانش‌آموزی دارم که در مدرسه (…) اقدسیه درس می‌خونه! شهریه امسال ۸۰ میلیون به همراه یک چک سفید امضا واسه افزایش متناسب با نرخ تورم. دیشب تا حالا که این مصوبه تصویب شده من رو زخم کرده که من حتما پزشکی قبول می‌شم!!! بهشون قول معدل ۲۰ دادن.»
آیا شورای‌عالی انقلاب فرهنگی می‌تواند معدل‌های ۲۰ را زیر سوال ببرد؟
تأثیر ویرانگر تغییرات
یکی دیگر از تغییرات عمده، حذف درس‌های عمومی در آزمون سراسری‌ست.
این تغییر چه تأثیری در آینده داوطلبان دارد؟
داوود برغانی، دبیر ادبیات، به زمانه می‌گوید:
«همین الان شما ادبیات نوشتاری بچه‌ها را ببینید! غلط املایی بیداد می‌کند. نمونه‌اش زیرنویس فیلم‌های سینمایی و سریال که همین بچه‌ها انجامش می‌دهند. بدیهی‌ترین نکته‌ها را نمی‌توانند در متنشان رعایت کنند. زبان انگلیسی‌شان عالی‌ست اما زبان مادری‌شان را خوب نمی‌شناسند. به سختی می‌توانند یک بیت شعر حافظ و سعدی را حفظ کنند. قبلا اگر اجبار کنکور بود، بعضی نکته‌ها را یاد می‌گرفتند اما حالا دیگر به کتاب ادبیات نگاه هم نمی‌کنند.»
برخی کاربران توئیتر از جمله سامان خوبانیان، با این دبیر ادبیات موفق‌اند که حذف درس‌های عمومی از جمله ادبیات از کنکور، تأثیر ویران‌گری بر آینده جوانان خواهد داشت.
برخی دیگر از کاربران اما خلاف این می‌اندیشند؛ از جمله کاربری به نام فاطمه فاتح که می‌نویسد:
«مثل اینکه عمومی‌ها از #کنکور حذف شد … کار درست! حالا با خیال راحت اختصاصی بخونین! چون عمومی برای رشته‌های تاپ هیچ‌وقت نقش تعیین کننده نداشت.»
چراغ سبز به مافیای کنکور
تغییر عمده بعدی حذف زیرگروه‌ها در کنکور ۱۴۰۲ است. زیرگروه نقشی تعیین کننده در قبولی یا رد داوطلبان برای رشته‌های خاص کنکور دارد. با استفاده از استاندارد زیرگروه، نتایجی دقیق‌تر و حساب شده‌تر از تحلیل کارنامه‌ها به دست می‌آید. هر رشته در زیر گروهی خاص برای انتخاب رشته قرار می‌گیرد. داوطلبان برای هر زیر گروه رتبه‌ای جداگانه در کارنامه دارند.
نیوشا که اضطراب زیادی برای کنکور سال آینده دارد می‌گوید:
«راستش من از جزییات کارنامه کنکور سر در نمی‌آورم اما می‌دانم اگر زیرگروه‌ها حذف شود، برای انتخاب رشته دچار مشکل می‌شویم. همین‌طوری هم مشاوران تحصیلی و انتخاب رشته کلی پول می‌گیرند تا کارنامه‌ی ما را تحلیل کنند و بفهمند در کدام رشته شانس قبولی بیش‌تری داریم. با این مصوبه مسلما برای رمزگشایی کارنامه‌ها پول بیش‌تری می‌گیرند.»
از دیدِ نیوشا، برقراری عدالت -نکته‌ای که شعار تصویب‌کنندگان طرح اخیر بوده- نشان دادنِ چراغ سبز به مافیای کنکور برای غارت بیش‌تر است.
به نظر مانی، استاد فیزیک کنکور اما اگر به آن سوی میدان رقابت نگاه کنیم، در می‌یابیم این تغییرات نه تنها عرصه را بر مافیای کنکور تنگ نکرده، بلکه راه‌های تازه‌تری را برای برنامه‌ریزی آموزشی کذایی گشوده است:
«حالا خیلی راحت‌تر می‌توانند از آب گل‌آلود ماهی بگیرند چون این طرح برای عوام ناشناخته است و همیشه طرح‌های ناشناخته، زمینه بیش‌تری را برای سوءاستفاده‌کنندگان فراهم می‌کند.»
مانی اعتقاد دارد این فشار مافیای کنکور بوده که شورای عالی انقلاب فرهنگی را وادار به تصویب چنین طرحی کرده است.
نظرسنجی، مبنایی نادرست برای تصمیم‌گیری
عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مصاحبه اخیرش با خبرگزاری فارس از یک نظرسنجی سخن به میان می‌آورد:
«در نظرسنجی‌ای که ما از جامعه آماری بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر دانش‌آموز انجام دادیم، ۵۳ درصد از داوطلبان اعلام کردند در امتحانات نهایی استرس کمتری را تجربه می‌کنند، ۱۸ درصد هم نظر خاصی نداشتند و فقط ۲۹ درصد مخالف بودند.»
دلوین. م، یکی از شرکت‌کنندگان در کنکور ۱۴۰۱ می‌گوید:
«من جزو آن ۲۹ درصد هستم. به گفته آقای دبیر شورای عالی، نزدیک به ۳۰ درصد، یعنی یک‌سوم داوطلبان از این ماجرا ناراضی هستند. اگر مبنای تصمیم‌گیری بر اساس نظرسنجی باشد، خیلی از زیرساخت‌هایی که برای ما ساخته‌اید زیر سوال می‌رود. اگر راست می‌گویید بیایید حجاب اجباری را هم نظر سنجی کنید ببینید چند نفر با آن موافق‌اند، چند نفر مخالف و چند نفر بی‌نظر!»
او می‌پرسد:
«یک سوم جامعه آماریِ شما می‌شود حدود ۴۰۰ هزار نفر. این تعداد مخالف برای تصمیم‌گیرندگان کافی نیست تا بفهمند تصمیم‌گیری‌شان اشتباه و غیر علمی بوده؟»
تشدید استرس‌های کنکور
دو مرحله‌ای شدن کنکور به گفته تصویب‌کنندگان طرح اخیر، می‌تواند باعث کاهش اضطراب دانش‌آموزان شود اما هنوز شکل برگزاری آن روشن نیست. در گذشته نیز کنکور در دو مرحله برگزار می‌شد و تنها کسانی حق داشتند در مرحله دوم شرکت کنند که آزمون اول را با موفقیت پشت سر گذاشته بودند.
حمید که خود یکی از شرکت‌کنندگان کنکور دو مرحله‌ای‌ست می‌گوید:
«این حرف برگزار کنندگان به نظر من صحت ندارد چون من طبق تجربه‌ام دو بار استرس شدید را تجربه می‌کردم و چون سه سال پشت کنکور بودم، شش بار شدیدا زیر فشار استرس بودم. حالا دارم می‌بینم که قرار است پسرم هم مثل خودم دو بار استرس داشته باشد. من از این ماجرا سر در نمی‌آورم اما تجربه ثابت کرده پشت این قاعده‌ها حتما سوءاستفاده‌های کلانی وجود دارد.»
اما نکته‌ای که نباید از آن غافل بود این است: هر سال با تمام تمهیدهای ریز و درشت، کنکور برگزار و جمعیت قابل توجهی از داوطلبان وارد دانشگاه و به همان میزان، دانشجویانی نیز موفق به اتمام تحصیل می‌شوند. آیا زمینه‌ای برای جذب این فارغ‌التحصیلان به بازار کار وجود دارد یا باید انتظار داشت خیلی از آنان چمدان مهاجرتشان را ببندند و وطنشان را به امید آینده‌ای روشن ترک کنند؟