فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب در مصاحبه‌ای با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) از تداوم مناقشه آبی میان ایران، ترکیه و عراق خبر داد و گفت بغداد از پیشنهاد تهران برای بستن معاهدات محیط زیستی استقبال نکرده است.
این مناقشه به پروژه‌های توسعه‌طلبانه آنکارا در بخش آب باز می‌گردد، به‌ویژه پروژه‌های ذخیره‌سازی آب موسوم به «داپ» (برنامه توسعه آناتولی شرقی) و «گاپ» (برنامه توسعه آناتولی جنوب شرقی) که به ترتیب در حوزه آبریز رودخانه ارس و حوزه آبریز بالادست دجله و فرات واقع شده‌اند.
پروژه امنیتی داپ
ترکیه در چارچوب پروژه امنیتی داپ شش نیروگاه برق آبی در ارس احداث کرده و در حال حاضر در حال برنامه‌ریزی برای احداث هشت نیروگاه دیگر است. تنها احداث سد کاراکورت جریان ارس را بیش از یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون متر مکعب کاهش داده است.
پروژه‌های بیشتر و بزرگ‌تر هم هنوز در راه‌اند. در این میان پروژه سد سویلمز که اخیراً اعلام شده است، به ویژه خودنمایی می‌کند. این پروژه با ارتفاع برنامه‌ریزی شده ۱۱۳ متر و ظرفیت حمل یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب، چهارمین سد بزرگ ترکیه را ایجاد می‌کند. بر اساس گزارش‌های رسانه‌‌های ترکیه، ساخت این سد در کوپروکوی در نزدیکی شهر ارزروم در اوایل سال ۲۰۲۲ آغاز شده است.
این سد بالادست دره آرارات ارمنستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ۳۶ درصد محصولات کشاورزی ارمنستان از دره آرارات تامین می‌شود.
گسترش سدسازی‌ها روی ارس به معنای وداع ایران با این رود بسیار مهم است.
ایران یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های آب و خاک خود را در دشت مغان اجرا کرده است. بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی برای اجرای پروژه خداآفرین که در سطح ۴۷ هزار هکتار اجرا شده، در سال ۹۸ یک میلیارد دلار در استان اردبیل از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی هزینه شده است.
هدف از اجرای پروژه توسعه اراضی پایین دست سد خداآفرین از طریق انتقال رود ارس اعلام شده است. آب سد خداآفرین به صورت مرحله‌ای به اراضی آماده کشت منتقل می‌شود. تکمیل پروژه داپ اراضی توسعه یافته کشاورزی در استان اردبیل را به خطر می‌اندازد و دیگر سرمایهگذاریهای این حوزه را بی‌اثر می‌کند.
به گفته قاسم‌زاده ترکیه در خلال پروژه‌های مذکور حقآبه ایران را نقض کرده و این مسئله علاوه بر تاثیرگذاری روی کمیت و کیفیت منابع آب و کاهش یا سلب دسترسی به این منابع، به از دست رفتن کیفیت خاک و در نتیجه پوشش گیاهی منجر شده و ممکن است در ادامه به ایجاد کانون‌های ریزگرد در منطقه بیانجامد.
سخنگوی صنعت آب ایران گفت ترکیه، عراق و سوریه با احداث سد، مخازنی به حجم سه برابر آورد دجله و فرات ایجاد کرده‌اند تا آب آن را ذخیره‌سازی کنند. او تشریح کرد:
«آورد دجله حدود ۴۳ میلیارد متر مکعب است اما سه برابر این آورد یعنی حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب مخزن برای اهداف ذخیره‌سازی آب از سوی سه کشور بخصوص ترکیه و عراق ایجاد شده است، آورد فرات هم حدود ۳۰ تا ۳۴ میلیارد متر مکعب است که پنج برابر آن یعنی حدود ۱۷۰ میلیارد متر مکعب بارگذاری مخزن اتفاق افتاده است.»
این مقام دولتی در ادامه افزود:
«پروژه گاپ روی حوزه رودخانه‌های دجله و فرات اجرایی می‌شود، ایران از فرات سهمی ندارد اما ۶ درصد از آورد ۷۸ میلیارد متر مکعبی دجله در کشور ما واقع شده است. او مدعی شد ایران به خاطر «اقدامات بشردوستانه و حسن همجواری با کشور عراق» سعی کرده حقآبه زیست محیطی را رعایت کند و آب را به سمت پایین‌دست رهاسازی می‌کند.»
به‌رغم این ادعا مقام‌های عراقی می‌گویند ایران هم برخلاف مقررات بین‌المللی با سدسازی و تغییر مسیر و کاهش جریان آب‌های مشترک، حقآبه عراق را نقض می‌کند.
سخنگوی صنعت آب در مصاحبه خود پیگیری موضوع حقابه و تبعات زیست محیطی از مسیری غیر از دیپلماسی را رد کرد و گفت:
«در بخش ترکیه از طریق دیپلماسی وزارت خارجه مباحث را دنبال می‌کنیم که تضمین‌هایی حاصل شود تا تبعات زیست محیطی ایران را تهدید نکند، هرچند این تهدیدها فراتر از ایران بوده و کل منطقه را تحت‌الشعاع قرار داده است، چند بار نیز از کشور عراق دعوت رسمی بعمل آوردیم که بتوانیم معاهداتی داشته باشیم تا از تبعات منفی زیست محیطی بر ایران جلوگیری شود اما از سوی مقامات عراق استقبال نشد ولی ما همچنان پیگیر موضوع هستیم.»
بحران تنش آبی علاوه بر تاثیر مستقیم بر معیشت بخش زیادی از جمعیت خاورمیانه، دست‌کم در ایران و عراق به مسئله‌ای امنیتی بدل شده و به بروز اعتراض‌های وسیع و دامنه‌دار در دو کشور انجامیده است. به گفته کارشناسان مسئولان جمهوری اسلامی در مقابل ترکیه استراتژی «بی‌تصمیمی» را در پیش گرفته‌‌اند و پیگیری جدی جزئيات پروژه‌های آبی ترکیه را به‌واسطه واهمه از ورود به چالش‌های جدید با آنکارا به تعویق می‌اندازند.