در سال‌های اخیر محموله‌های زیادی از ماده مخدر کاپتاگون کشف شده که از سوریه آمده اند. هم‌اکنون دادگاهی در شهر اسن آلمان در حال محاکمه گروهی قاچاقچی است و مدارکی وجود دارد که نقش خانواده اسد در تجارت این ماده مخدر را اثبات می‌کند. روزنامه آلمانی «اشپیگل» همراه با روزنامه ایتالیایی «لا رپابلیکا» در یک گزارش تحقیقی مشترک ــ که بخشی از آن را در ادامه می‌خوانید ــ تصویری از امپراتوری تجارت مخدر خاندان اسد در سوریه تصویر کرده اند.
همه‌چیز مثل همیشه خیلی تصادفی شروع شد. داخل یک کانتینر باری با شماره ARKU ۸۳۷۴۹۹-۱ که از یخچال‌های برند ترموکینگ پر شده بود، مقام‌های گمرک رومانی در آوریل ۲۰۲۰ موادی یافتند که از آنچه در مجوز بار نوشته شده بود، بسیار جذاب‌تر بودند. داخل دستگاه‌های این کانتینر، ۲,۱ میلیون قرص کاپتاگون حاوی ۱۱,۵ درصد آمفتامین وجود داشت که مجموع قیمت آنها در خیابان به ۴۳,۵ میلیون یورو می‌رسید. اما این مواد از کجا می‌آمدند؟
مدارک مربوط به محموله که در مسیر سوریه به عربستان سعودی از رومانی می‌گذشت، سرنخ آغاز تحقیقات شد. اطلاعات این مدرک‌ها به شنود چند تلفن و نظارت بر مکالمه‌های مشکوک انجامید. به تدریج، تصویر گروهی روشن می‌شد که رهبری‌اش بر عهده کسی به نام «ابو فوآد» بود. بازپرس‌ها می‌خواستند بدانند ابو فوآد و هم‌دست‌هایش چه می‌گویند: وقتی از «شیر» حرف می‌زدند، احتمالاً معنایش کوکائین بود. «ماشین‌ها» یا «چیزها» احتمالا اشاره به دیگر مواد مخدر بود. دنبال کردن مکالمه‌های آنها اسان نبود و به ندرت با تلفن حرف می‌زدند. اما غیرممکن نبود.
به تدریج روشن شد که ابو فوآد، تدارک‌چی اصلی برای قاچاقچی‌های مخدر، کسی است به نام ایاد سی.، ۵۵ ساله و با روابط گسترده. سی. از شهر سوری لاذقیه می‌آید و در آنجا مدیر شرکت واردات ــ صادرات در خلیج بوده؛ قبل از آنکه «لشکر چهارم»، یک واحد ویژه نظامی متعلق به بشار اسد دیکتاتور سوریه، کسب و کار او را در ۲۰۱۷ ببندد و از آنِ خود کند. از آن به بعد، سی. خارج از سوریه زندگی می‌کرده: گاه در ترکیه، گاه در لبنان و گهگاه نیز در شهر اشپیر در جنوب غربی آلمان ــ شهری که خانواده‌اش ۲۰۱۵ به آنجا گریختند. ظاهراً پس از آنکه کانتینرها از لاذقیه بار زده و خارج شدند، کنترل محموله در دست او قرار گرفته بود. و او حامیان بسیار قدرتمندی داشت.
خاندان اسد در قلب کارتل مواد مخدر
اگر دادستان‌ها در دادگاه بتوانند کشفیات مورد ادعای بازپرس‌های ایالت نورد راین وستفالن آلمان پس از سال‌ها تحقیق را اثبات کنند، فصل جدیدی به کتاب‌های تاریخ جرم و جنایت در آلمان افزوده خواهد شد. آنچه ابتدا ظاهراً یک مورد دیگر از اعمال یک گنگ مواد مخدر بود، به شبکه‌‌ای سیاسی از دسیسه‌پردازی تغییر کرد که خاندان اسد در مرکز آن قرار داشت.
سوء ظن اصلی این است که رژیم دمشق بخش مهمی از درآمدهای خود را از طریق فروش بین‌المللی قرص آمفتامین کاپتاگون تأمین می‌کند. کاپتاگون به طور خاص در کشورهای عربی محبوب است. علاوه بر ایاد سی.، دو سوری دیگر و یک الجزایری هم در آلمان متهم به دست داشتن در این تجارت مخدر شده اند و دادگاه آنها به زودی در شهر اسن آلمان آغاز خواهد شد.
انتظار می‌رود که جلسه‌های دادگاه، اطلاعات روشن‌تری از تجارت پررونق مواد مخدر تحت کنترل دیکتاتوری سوریه در اختیار بگذارد.
مقام‌های امنیتی در سال‌های اخیر مکرراً توانسته اند محموله‌های غول‌آسای کاپتاگون را ردگیری کنند. تنها در یک روز ــ اول ژوئیه ۲۰۲۰ ــ در بندر سالرنو، ایتالیا، ۸۴ میلیون قرص به ارزش حدوداً یک میلیارد یورو کشف و ضبط شد. ژوئیه پیش از آن، مقام‌های یونانی ۵,۲۵ تن کاپتاگون را توقیف کردند. در آوریل ۲۰۲۰، مقام‌های گمرک مصر در پورت سعید محموله‌ای شامل کاپتاگون و حشیش کشف کردند که در ۱۹ هزار کانتینر «تترا پک» از کمپانی «میلک‌من» سوریه جاسازی شده بود که صاحب وقت آن ثروتمندترین پسرعموی بشار یعنی رامی مخلوف بود. مخلوف بعدتر از دایره خودی‌های بشار بیرون افتاد و آن زمان تکذیب کرد که شرکت او در این کار دست داشته است.
کاپتاگون چیست؟
کاپتاگون ماده مخدری از خانواده‌ی آمفتامین‌هاست که جوانان در خاورمیانه برای پارتی استفاده می‌کنند و شبه‌نظامیان در گروه‌های تروریستی در خاورمیانه و آفریقا برای اعتماد به نفس هر چه بیشتر آنها را مصرف می‌کنند. قسمت اعظم این قرص‌ها که نامشان در خیابان «دو ماه» یا «لکسوس» است، در عربستان و دیگر دولت‌های عربی حاشیه خلیج فارس به فروش می‌رسند. قیمت هر قرص تا ۳۲ دلار می‌رسد. حدود ۴۰ درصد مصرف‌کنندگان مواد مخدر در عربستان هم‌اکنون مصرف‌کننده کاپتاگون هستند.
مصری‌ها در نوامبر ۲۰۲۱ بار دیگر کاپتاگون کشف کردند: این‌بار، ۱۱ میلیون قرص. در اواخر مارس، نوبت مالزی بود که ۹۴,۸ میلیون قرص کاپتاگون را در خلیج کلانگ کشف کند. کشفیات دیگری هم در لبنان، هنگ‌کنگ و نیجریه رخ داد و موارد متعددی از توقیف محموله‌ها در خلیج‌های متعلق به عربستان و امارات متحده گزارش شد.
به نظر می‌رسد که سوریه به یک دولت قاچاقچی مخدر در مدیترانه بدل شده است. برای دولت تحت رهبری اسد که به لحاظ اقتصادی بحران‌زده است، تجارت کاپتاگون به مهم‌ترین صادرات آن بدل شده است. جوئل ری‌برن، فرستاده سابق آمریکا در امور روسیه با گفتن این حرف، می‌افزاید: «به باور من، رژیم اسد بدون درآمدهای حاصل از فروش کاپتاگون امکان بقا ندارد.»
به گفته ری‌برن، قضیه این نیست که دولت سوریه صرفاً نظاره‌گر است و اجازه ادامه تولید و صادرات این ماده مخدر را می‌دهد: «نه، آنها خود کارتل هستند.»
به نظر می‌رسد تولیدکنندگان کاپتاگون در سوریه به راحتی از پس شکست‌های ناشی از توقیف محموله‌ها برآیند. آنها چنان حجم بالایی از کاپتاگون تولید می‌کنند که حتی توقیف محموله‌های غول‌آسا نیز مشکلی برایشان ایجاد نمی‌کند. و تا کنون ممکن نشده است که افراد پس معاملات عظیم را به محموله‌های واقعی مرتبط کرد. اما مورد مربوط به اسن ممکن است این روند را تغییر دهد.
دادستان‌ها در اسن و بازپرس‌های جنایی در نورد راین وستفالن بر این باورند که ایاد سی. در قلب کارتل جای دارد. آنها توانسته اند بیش از یک تن حشیش و بیش از یک تن کاپتاگون به ارزش ۱۳۰ میلیون یورو را به ایاد سی. و آدم‌های او مربوط کنند.
«محموله از پی محموله»
بازپرسان همچنین توانسته‌اند به کمک متخصصان لوجستیک فراری به اروپا، ساختار معامله‌ها را کشف کنند که شامل حامیانی در سوریه می‌شود. این حامیان تجارت کاپتاگون را کنترل می‌کنند. یک بازپرس می‌گوید: «آنها محموله از پی محموله می‌فرستند».
در میان مظنونان به همدستی با ایاد سی. یک شهروند سوری دیگر وجود دارد به نام محمد بی. او مرد درشتی است به بلندای دو متر که در منطقه رور آلمان زندگی می‌کند. گزارش می‌شود که او پیش از گریختن به آلمان در تجارت مواد مخدر در سوریه دست داشته است. بنا به کیفرخواست، او چنان رابطه‌ی خوبی با خاندان اسد داشت که می‌توانست در یکی از بهترین محله‌های دمشق زندگی کند. دست کم تا وقتی که ظاهراً شرکای کسب‌و‌کارش را فریب داد و باید می‌گریخت. وکیلان مدافعان به درخواست ما برای اظهارنظر پاسخی نداده اند.
کارتلی که حول ایاد سی. شکل گرفته، در امتداد رژیم سوریه دانسته می‌شود. بخشی از این ادعا بر مدارکی مبتنی است که بازپرس‌ها یافته اند و نشان می‌دهند دو تن از چهار متهم مقام‌های رده‌بالایی در بندر لاذقیه بوده اند. به علاوه، همه‌ی محموله‌های این گروه از آن بندر به راه افتاده اند و علی رغم اینکه محموله‌ها بارها ردگیری و ضبط شده اند، کماکان محموله‌های دیگر ارسال شده اند که نشان‌دهنده‌ی ظرفیت تولید بسیار قابل توجهی است. صدای محمد بی.، مظنون به همدستی، در یک تماس تلفنی شنودشده نیز به گوش می‌رسد که درباره تداوم رابطه عالی‌اش با اعضای خاندان اسد لاف می‌زند و حتی می‌گوید آنها دوست او هستند.
خلاصه اینکه بازپرس‌ها قانع شده اند که تمام معاملات مواد مخدر در سوریه تحت حمایت رژیم اسد صورت می‌گیرد. آنها اسنادی در دست دارند که نشان می‌دهد لشکر چهارم ارتش به فرماندهی ماهر اسد، برادر بشار، از محموله‌های مواد مخدر درآمدزایی دارد. آنها باور دارند که این واحد به ازای هر کانتینری که از لاذقیه خارج می‌شود، ۳۰۰ هزار دلار پول می‌گیرد و ۶۰ هزار دلار دیگر نیز ظاهراً به سربازان داده می‌شود تا خیلی وظایف دیده‌بانی‌شان را جدی نگیرند. ماهر اسد به درخواست‌های مکرر ما برای اظهارنظر پاسخ نداد.
قرص‌های کاپتاگون به عنوان محصولات قانونی برای حمل و نقل ــ لاستیک خودرو، چرخدنده فولادی یا ورق‌های کاغذی صنعتی ــ مخفی می‌شوند. در مواقع دیگر، محموله ممکن است مبلمان یا حتی میوه پلاستیکی باشد. اما تقریباً همیشه محموله‌ها از لاذقیه راه می‌افتند که از دهه ۱۹۸۰ در کنترل خانواده اسد بوده است.
تأسیس یک امپراتوری
پروژه تحقیقاتی مشترک اشپیگل آلمان و لا رپابلیکای ایتالیا نشان می‌دهد که رژیم اسد کنترل محدودی بر شبکه‌های جرایم سازمان‌یافته خود دارد. پسرعموهای اسد، حزب‌الله و رئیسان محلی مافیا امپراتوری‌های خردی را شکل داده اند که گهگاه به جان یکدیگر می‌افتند.
اما وقتی بحث به حمل و نقل می‌رسد، نام ماهر اسد برادر کوچک‌تر بشار و فرمانده لشکر چهارم مکررا به میان می‌آید. بازپرس‌ها بر این باورند که لشکر چهارم در سال‌های اخیر به نوعی مجموعه مافیایی با بالی نظامی بدل شده و از محموله‌ها و کارخانه‌های تولید مواد محافظت می‌کند و کنترل بندرها را نیز در دست دارد. ژنرال حسن بلال، معاون ماهر نیز بنا به گزارش‌ها رئیس عملیات است و رابط با حزب‌الله.
بشار اسد شاید رهبر مطلقه سوریه باشد اما وفاداری جنگ‌سالارهای قدرتمند، رهبران کسب و کار و حتی بستگان خود او هزینه دارد. آدم‌های پشت پرده پرونده‌ای که در اسن در دادگاه مطرح شده، با خانواده اسد کار کرده اند اما ضابطه‌های خود را گذاشته اند. این اطلاعات را یک خبرچین از شهر مسیحی صیدنایا در اختیار قرار داده که چندین رهبر این گروه از آنجا آمده اند. او می‌گوید: «آنها گنگی از تبهکاران خرده‌پا بودند.» به گفته او، نامشان گنگِ «الحوت» (نهنگ) بود و نمی‌دانست این نام از کجا می‌آید. به علاوه، همه‌شان مسیحی بودند. او می‌گوید: «وقتی جنگ شروع شد، اسد می‌خواست صیدیانا و مسیحی‌ها را به هر قیمتی شده در سمت خودش نگه دارد.» به همین خاطر، او به اعضای این گنگ اختیار کامل داد تا به جان دیگر کاسب‌هایی بیفتند که مثلاً از حومه‌های ثروتمند دمشق گریخته بودند.
به گفته این خبرچین، آنها برای سال‌ها با غارت کردن و باج گرفتن سر کردند اما به تدریج منابع درآمدی‌شان ته کشید. به همین خاطر، کاپتاگون منبع عالی دیگری برای درآوردن پول شد. به گفته خبرچین، آنها در هشت محل بین صیدیانا و شهر رنکوس در مرز لبنان قرص کاپتاگون تولید می‌کنند.
چرا رژیم اسد به این تجارت نیاز دارد؟
رژیم اسد پس از سال‌ها جنگ و تحریم با بحران اقتصادی گسترده روبرو است و هنوز تمام بخش‌های کشور را در دست ندارد. اقتصاد سوریه اقتصادی ویران است.
از سوی دیگر، حتی اگر فقط به حجم محموله‌های ضبط‌شده نگاه کنیم، تجارت کاپتاگون تجارتی عظیم است. بر اساس تخمین محافظه‌کارانه‌ی اندیشکده «نیو لاینز انستیتو» در واشنگتن، مجموع ارزش این محموله‌ها در سال ۲۰۲۱ حدود ۵,۷ میلیارد دلار بود که چندین برابر بیشتر از صادرات قانونی سوریه است. این محموله‌ها در ۲۰۲۰ حدود ۸۶۰ میلیون دلار بود. و هیچ‌کس نمی‌داند چقدر از محصول به مقصد موردنظرش می‌رسد. اندیشکده‌ها و سازمان‌های اطلاعاتی غربی تخمین می‌زنند که مجموع سود حاصل از این تجارت ده‌ها میلیارد دلار است.
به همین خاطر است که کارشناسان تجارت کاپتاگون را یک شاهراه حیاتی درآمدی برای بقای رژیم سرکوبگر اسد در دمشق می‌دانند.