مطابق با نتایج آخرین مطالعه مشترک صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) و سازمان بین المللی کار (ILO)، دست‌کم ۱۶۰ میلیون کودک در سراسر جهان به کار اجباری مشغول‌اند. طبق گزارش این دو نهاد بین‌المللی برای نخستین بار در ۲۰ سال گذشته، کار کودکان در جهان افزایش یافته است.
سازمان ملل ۱۲ ژوئن/۲۱ خرداد را روز جهانی مبارزه با کار کودکان نامگذاری کرده است؛ رویدادی سالانه برای افزایش آگاهی از پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کار اجباری بر کودکان. طبق گزارش مشترک یونیسف و سازمان بین المللی کار (ILO) حداقل ۱۶۰ میلیون کودک بالای پنج سال یعنی نزدیک به ۱۰ درصد کودکان درگیر کار اجباری شده‌اند. با توجه به نبود آمارهای دقیق از مشاغل زیرزمینی و ثبت‌نشده و همچنین برده‌داری کودکان در نقاط مختلف جهان ارقام واقعی کار کودکان بالاتر از این تعداد تخمین زده می‌شود.
طبق تعریف سازمان ملل متحد کار، در زمانی که کودک بسیار کم‌سن و سال است یا شامل فعالیت‌های خطرناکی‌ست که رشد جسمی، ذهنی، اجتماعی یا آموزشی کودکان را به‌خطر می‌اندازد، کار کودک طبقه‌بندی می‌شود.
طبق گزارش منتشرشده که بیشتر بر ارقام رسمی متمرکز است، کودکان جهان بیش از همه در بخش کشاورزی به کار اجباری گرفته شده‌اند و ۷۰ درصد از کودکان کار ۵ تا ۱۷ ساله در این بخش درگیرند. ۱۹,۷ درصد کودکان کار نیز در بخش خدمات و ۱۰,۳ درصد در صنعت استثمار می‌شوند.
تهدید جان کودکان در کارهای پرخطر
به‌علاوه، حداقل ۷۹ میلیون کودک در سراسر جهان درگیر «کارهای خطرناک»اند که اغلب سلامتی و ایمنی‌شان را به‌خطر می‌اندازد. کارهایی که کودک را در معرض آزار جسمی، جنسی یا روانی قرار می‌دهد، کارهایی که کودک را در معرض مواد سمی یا ابزارهای خطرناک و مرگبار قرار می‌دهد، باربری یا انتقال محموله‌های سنگین، کارهایی که با حبس کودک در یک فضای محدود همراه است و کار در شرایط سخت از جمله کار برای ساعت‌های طولانی از جمله «کارهای خطرناک» برشمرده می‌شوند.
نظر به این تعاریف، «کار خطرناک» کار در کشاورزی، معدن، ساخت و ساز و تولید، و همچنین هتل‌ها، کافه‌ها، رستوران‌ها، بازارها، و خدمات خانگی را هم شامل می‌شود. در این میان بسیاری از کودکان مجبور به کار در شرایط غیربهداشتی و اغلب بدون وسایل ایمنی هستند.
کار کودکان نه تنها حق آموزش را از آن‌ها سلب می کند، بلکه فرصت رشد جسمی، روانی و اجتماعی آن‌ها را هم محدود کرده و حق دسترسی به فرصت‌های شغلی و تحصیلی مناسب را از آن‌ها می‌گیرد. کار کودکان علاوه بر نقض حقوق‌شان، ممکن است آن‌ها را در چرخه معیوب فقر نگه‌دارد.
به تفکیک قاره‌ها، ۴۱,۴ میلیون کودک ۵ تا ۱۷ سال در آفریقا در شرایط پرخطر کار می‌کنند. پس از آن آسیا و اقیانوسیه (۲۲,۲ میلیون کودک)، اروپا و آسیای مرکزی (۷,۹ میلیون کودک)، قاره آمریکا (۵,۷ میلیون کودک) بیشترین تعداد کودکان در مشاغل خطرناک را در خود جای داده‌اند. در کشورهای عربی نیز ۱,۹ میلیون کودک به کار خطرناک مشغول‌اند.
به تفکیک جنسیت نیز که تنها براساس جنسیت دوگانه گزارش شده است، ۹۷ میلیون کودک کار پسر و ۶۳ میلیون کودک کار دختر‌ند. این ارقام معادل ۱۱,۲ از پسران ۵ تا ۱۷ سال جهان و ۷,۸ درصد از دختران این گروه سنی ست.
یونیسف و سازمان بین المللی کار برآورد کرده‌اند تعداد کودکان کار تا پایان سال ۲۰۲۲ به خاطر فقر و آسیب‌پذیری بیشتر و همچنین نبود استراتژی‌های کاهش کار کودکان، تا ۸,۹ میلیون نفر افزایش پیدا کند.
طبق گزارش این سازمان‌ها شکاف عمیقی در زمینه پوشش حمایت اجتماعی وجود دارد و ۱,۵ میلیارد کودک در جهان هنوز تحت حمایت خانواده یا مزایایی مالی مرتبط با کودکان قرار ندارند.
کار کودکان همچنین ارتباط تنگاتنگی با عدم دسترسی به آموزش و ترک تحصیل دارد. نزدیک به ۲۸ درصد کودکان جهان در گروه سنی ۵ تا ۱۱ سال و ۳۵ درصد در گروه سنی ۱۲ تا ۱۴ سال هرگز به مدرسه نرفته و نمی‌روند. همه‌گیری ویروس کرونا نیز دسترسی کودکان به مدرسه و آموزش را تحت تاثیر قرار داده است.
در ایران نیز روندی مشابه اما آمارهای متفاوتی وجود دارد. برمبنای داده‌های سازمان حدود ۱,۷ میلیون کودک در ایران به کار اجباری مشغول اند. اما آمارهای غیررسمی تعداد کودکان کار در ایران را ۳ تا ۷ میلیون نفر تخمین می‌زنند. بسیاری از این کودکان به‌خاطر سیاست‌های ضدمهاجر و زن‌ستیزانه حکومت ایران بدون شناسنامه‌اند.