روند وخیم خشکسالی در ایران در سال آبی جدید نیز ادامه یافته است. اشکان فرخ‌نیا، مدیر پژوهشکده مطالعات و تحقیقات منابع آب ایران چهارم اردیبهشت در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا) از ادامه روند کاهش حجم آب ذخیره‌شده پشت سدهای ایران خبرداد و گفت که میزان آب ذخیره‌شده به تنها ۵۰ درصد حجم مخزن‌های پشت سدها رسیده است.
به گفته او، سال گذشته در زمان مشابه حجم آب پشت سدهای ایران ۶۰ درصد ظرفیت ذخیره آنها بوده که نشان‌دهنده وخیم‌ترشدن وضعیت نسبت به سال گذشته است.
فرخ‌نیا علت این پدیده را خشکسالی در دو سال گذشته اعلام کرد و گفت:
«بارش‌ها از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهر ۱۴۰۰ تاکنون) حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد نسبت به متوسط بلندمدت کاهش یافته که منجر به تشدید خشکسالی شده است. ما پارسال خشکسالی شدیدی داشتیم، امسال هم وضعیت همین است و تجمع این دو سال پشت سر هم باعث می‌شود سال جاری شرایط سخت‌تر از سال قبل باشد.»
ایران با بحران وخیم آب روبروست. از ۳۱ استان ایران، ۲۹ استان تحت تأثیر این خشکسالی بی‌سابقه قرار گرفته اند. هفت استان در معرض وخیم‌ترین پیامدهای آن هستند: سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، کرمان، خوزستان، هرمزگان، اصفهان و خراسان رضوی.
پاییز سال گذشته، وزیر نیروی جمهوری اسلامی تأیید کرد که ۱۴۰۰ خشک‌ترین سال آبی ایران در نیم‌قرن اخیر بوده است. علی اکبر محرابیان ۲۷ مهر گذشته هنگام بازدید از سد اکتابان همدان گفت که حجم ذخیره آب پشت سدهای ایران به ۱۸ میلیارد متر مکعب رسیده درحالی‌که مهر سال گذشته ۲۵ هزار میلیارد متر مکعب بوده است.
محمد شهریاری، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آبی و برق‌ابی شرکت آب تهران هم چهارم اردیبهشت از کاهش شدید ذخیره آب پشت سدهای پنجگانه تهران خبر داد.
شهریاری گفت:
«درحال حاضر حجم ذخایر آب در سدهای پنجگانه تهران ۴۸۴ میلیون مترمکعب هست که در مقایسه با ۷۵۲ میلیون مترمکعب در روز مشابه سال گذشته، کاهش ۲۶۷ میلیون مترمکعبی را شاهد هستیم.»
بنا به آمار این مقام شرکت آب تهران، ورودی آب به سدهای پنجگانه تهران از ۳۰۲ میلیون متر مکعب در فروردین ۱۴۰۰ به تنها ۱۹۴ میلیون متر مکعب در فروردین ۱۴۰۱ رسیده است ــ یعنی کاهشی ۳۶ درصدی.
کاهش ورود آب به سدهای تهران در سال آبی جاری نسبت به سال آبی گذشته هم معادل ۲۸ درصد یا بیش از ۲۰۰ میلیون متر مکعب است.
وضعیت بحرانی آب در پایتخت ایران را کاهش بارندگی‌ها تشدید کرده است. به گفته شهریاری، فروردین سال جاری تنها ۱۰ میلیمتر در تهران بارش رخ داد هرچند متوسط بارش در فروردین در این استان ۴۳,۵ میلیمتر است. میزان بارش‌های فروردین سال جاری در پایتخت حاکی از کاهش ۷۷ درصدی نسبت به متوسط بلندمدت بارندگی‌ها در آنجاست.
میزان متوسط عادی آب ذخیره‌شده در سدها در پایان ماه فروردین در تهران ۸۳۸ میلیون متر مکعب بوده است اما کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی دو سال اخیر سبب شده که این میزان به تنها ۴۸۴ میلیون متر مکعب برسد ــ یعنی کاهشی ۳۵۴ میلیون متر مکعبی نسبت به ذخیره عادی سدها در پایان فروردین.
سفره‌های زیرزمینی خشک‌تر می‌شوند
مشکل اما به ذخیره سدهای ایران محدود نیست. اشکان فرخ‌نیا مدیر پژوهشکده منابع آب درباره سفره‌های آب زیرزمینی ایران نیز هشدار داده است:
«کسری بزرگی در مخازن آب زیرزمینی کشور شاهدیم و این کسری سال به سال هم بویژه در مناطق مرکزی، خشک و نیمه خشک بیشتر می‌شود.»
به گفته فرخ‌نیا، اضافه‌برداشت از منابع زیرزمینی رابطه مستقیمی با خشکسالی ندارد و در سال‌های عادی نیز بیش از ظرفیت این منابع بوده است:
«اضافه برداشت اصولا در بسیاری مناطق بیشتر از پتانسیل منابع آب زیرزمینی کشور در شرایط نرمال است و همین باعث شده کسری بزرگی در مخازن آب زیرزمینی کشور داشته باشیم.»
روح‌الله نوری متخصص منابع آب در دانشگاه اولو و همکارانش، ژوئن سال گذشته میلادی در تحقیقی نشان دادند که ایران در حال خشک کردن سفره‌های آب زیرزمینی خود است. آنها با بررسی داده‌ها در سطح کشور هشدار دادند که استخراج آب از منابع زیرزمینی در ایران بیش از آن است که بتواند به شکل طبیعی جبران شود.
۶۰ درصد کل منابع آبی مورداستفاده در ایران منابع زیرزمینی هستند و تقریباً به طور کامل در بخش کشاورزی مصرف می‌شوند.
بنا به پژوهش نوری و همکاران، بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ شمار چاه‌ها و دیگر تأسیساتی که در ایران از داخل زمین آب استخراج می‌کردند، دو برابر شده است اما میزان استخراج آب از آنها ۱۸ درصد کاهش یافته است. در این سال‌ها به طور متوسط سطح ایستایی آب سالانه نیم متر پایین‌تر رفت و آب بسیاری از چاه‌ها شورتر شد.
دولت ابراهیم رئیسی ظاهراً با انتصاب علیرضا رزم‌حسینی به عنوان مشاور معاون اول رئیس جمهوری در انتقال آب، برنامه اصلی خود برای مقابله با بحران آب را پروژه‌های انتقال آب از دریا به فلات مرکزی قرار داده بود؛ راهکاری که بسیاری از متخصصان و حامیان محیط زیست آن را ویرانگر و بی‌فایده می‌دانند.
مدیر پژوهشکده منابع آب ایران نیز بار دیگر در گفت‌و‌گو با ایلنا این راهکار را رد کرد و گفت:
«اکنون در سطح کشور حوضه‌ای نداریم که تنش آبی نداشته و آب مازاد داشته باشد. اثرات آن را هم می‌بینیم؛ علاوه بر تنش‌های اجتماعی در برخی نقاط، سال‌هاست که با تنش‌های زیست محیطی هم مواجهیم، اکنون سطح برخی دریاچه‌ها و تالاب‌ها تحلیل رفته و یا کلا از بین رفته‌اند. مشخص است که ظرفیت منابع آب مازادی نداریم که بخواهیم روی آن برای انتقال بین حوضه‌ای حساب کنیم.»