رییس مرکز ملی خشکسالی از آغاز مهاجرت ساکنان جنوب و جنوب‌شرق و کویر مرکزی ایران به‌دلیل تغییر اقلیم خبر داد.
به گزارش روزنامه همشهری بحران تغییرات اقلیمی در ایران با توجه به پیش‌بینی کم‌بارش بودن سال ۱۴۰۱ و گسترش خشکسالی بیشتر در کشور، بحران‌های محیط‌زیستی ایران را تشدید می‌کند و سبب مهاجرت ساکنان مناطق خشک و بی‌آب و در اسارت توفان‌های گردوغبار به مناطق شمالی و خوش آب‌وهوا می‌شود. برای دومین بار در طی فقط یک هفته بسیاری از استان‌های ایران با پدیده گرد و غبار درگیر بودند.
وقتی توفان گردوغبار از منشأ اصلی خود با وزش باد به هوا برمی‌خیزد، هر اندازه از سرچشمه خود دور شود، حرکت افقی و عمودی آن با توجه به‌شدت باد افزایش می‌یابد و گستره وسیع‌تری را دربرمی‌گیرد. مناطق بیابانی دنیا با توجه به‌شدت وزش باد به‌ویژه در سرزمین‌هایی که سطح‌شان رسی و ماسه‌ای و ترکیبی از این دو است، منشأ گردوغبار هستند. البته در مناطقی مثل سطح دریاچه‌های خشک شده یا کناره رودخانه‌ها که زمانی آب داشتند و حالا بافت نرم خاک دارند حتی وزش باد با سرعت کمتر نیز می‌تواند توفان گردوغبار در گستره‌ای وسیع ایجاد کند. احد وظیفه در ادامه مصاحبه با همشهری برای توضیح این پدیده از سیستان و بلوچستان مثال آورد:
«سیستان و بلوچستان همیشه با موضوع گردوغبار مواجه بود، اما قبل از خشک شدن دریاچه هامون، تعداد و وسعت گردوخاک آن کمتر بود. الان با توجه به وزش بادهای ۱۲۰روزه سیستان و بلوچستان که سرعت آن گاه به ۳۶ کیلومتر بر ساعت می‌رسد، هامون تبدیل به منشأ اصلی تولید گردوغبار شده است؛ درحالی‌که پیش از این، وزش باد با سرعت ۱۰متر بر ثانیه هم نمی‌توانست منجر به برخاستن گردوغبار عظیم در سیستان و بلوچستان شود.»
تاثیر پروژه گاپ بر گسترش خشکسالی
پروژه عظیم مجموعه سدهای جنوب شرقی آناتولی که در ترکیه موسوم به پروژه «گاپ» مهم‌ترین برنامه توسعه و انرژی ترکیه است که با ساخت ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه آبی بر روی رودخانه‌های دجله و فرات، قرار است کشاورزی و صنعت را در شرق ترکیه متحول سازد. پروژه عظیم گاپ در درون مرزهای ترکیه است اما اثرات زیانباری بر محیط زیست و معیشت میلیون‌ها نفر از همسایگان ترکیه دارد. اگرچه دولت اردوغان خاطرنشان کرده که سدسازی در بالادست، آب را بر مردمان پایین‌دست نخواهد بست اما به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش بارش، سوریه و عراق با کمبود جدی آب در کرانه فرات و دجله مواجه شده‌اند. خشک شدن هکتارها زمین زراعی، بیکاری و آوارگی کشاورزان، موج مهاجرت از روستا به شهر و بیابانی شدن، بخش‌های وسیعی از عراق و سوریه را تهدید می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران سال‌ها به پروژه گاپ بی‌توجه بود ولی امروز اثرات آن را بر خشک شدن تالاب هورالعظیم و موج گسترده ریزگردها که در تابستان شهرهای جنوبی کشور را فلج می‌کند، می‌بیند.
احد وظیفه، رییس مرکز ملی خشکسالی در مصاحبه با همشهری درباره تأثیرات اقلیمی پروژه گاپ گفت:
«کاری که ترکیه با سدسازی‌های گسترده انجام داد، موجب شد رودخانه‌های مهم بین‌النهرین که برخی‌شان از سوریه وارد عراق می‌شدند یا مثلا دجله که از شرق وارد عراق می‌شد و به منطقه می‌آمد، دیگر دبی سابق را نداشته باشند و در نتیجه رودخانه‌ها کمتر طغیان کنند؛ بنابراین ورودی رودخانه‌ها به‌دلیل مدیریت آب در ترکیه کم شد. خشکسالی‌های ممتد نیز موجب شد با کاهش طغیان رودخانه‌ها تالاب‌ها و آبگیرها پرآب نشوند بستر خشکیده رودخانه‌ها تبدیل به کانون‌های گردوغبار شود. اقدام ترکیه همراه با تداوم خشکسالی کار را به جایی رسانده است که حتی وزش باد با سرعت ۱۰متر بر ثانیه توفان گردوخاک به هوا بلند کند و بر تعداد و گستره وقوع توفان‌های گردوغبار در ایران و کشورهای عراق و سوریه افزوده شود؛ بنابراین اقدام ترکیه در سدسازی‌های اخیر بر تشدید و افزایش تعداد وقوع پدیده گردوغبار در منطقه بی‌تأثیر نبوده است.»
مهم‌ترین مشکل ایران با افغانستان هم اکنون بر سر آب هیرمند است که به دلیل عدم پرداخت حق‌آبه هامون باعث شده تالاب هامون خشک شود.
علاوه بر هیرمند، هامون مهم‌ترین منبع آبی جنوب شرق کشور به‌خصوص برای سیستان و بلوچستان است. رودخانه هریرود که از سد دوستی و رودخانه اترک به دریای خزر می‌ریزد، از خاک ترکمنستان عبور می‌کند و از شمال شرق ایران وارد خزر می‌شود. رودخانه ارس است که در مرز مشترک ایران و ارمنستان جاری است و سرچشمه آن نیز از ترکیه است، منبع تامین آب استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و بخشی از اردبیل است. در غرب کشور هم رودخانه زاب و رودخانه‌های داخلی نیز مانند کرخه و کارون به اروندرود می‌ریزند که در مرز مشترک میان ایران و عراق است. وجود آب در این رودخانه‌ها خصوصا رودخانه هیرمند که آب سیستان و بلوچستان را تامین می‌کند، بسیار حیاتی است.
تأثیر تغییرات اقلیمی بر مهاجرت اقلیمی
احد وظیفه در مصاحبه با همشهری تأثیر تغییرات اقلیمی بر مهاجرت اقلیمی در ایران را بسیار جدی دانست و گفت:
«مقایسه آمار بارندگی ۵۰سال اخیر کشور نشان می‌دهد که ایران گرم‌تر شده است. تابستان‌ها بلندتر شده و از خرداد آغاز و در مهر به اتمام می‌رسد و گاه ایران به جای سه ماه تا پنج ماه تابستان دارد. زمستان‌ها هم گرم‌تر شده‌اند. اینها تغییراتی است که رخ داده و به‌تدریج شرایط محیطی را نامتعادل کرده و اکوسیستم را بر هم می‌زند.»
به گفته این مقام مسئول طی ۵۰ سال گذشته و بر اساس آمارها هر سال ۰.۹ میلی‌متر بارش در کشور کم شده است. این عدد را در ۵۰ سال ضرب کنیم می‌شود معادل ۴۵میلی‌متر که اگر در بیش از یک‌میلیون و۶۰۰ هزار کیلومتر وسعت ایران ضرب شود، متوجه خواهیم شد چند میلیارد مترمکعب آب قابل دسترس را از دست داده‌ایم. بارندگی‌ها باز هم کاهشی است و وقتی دما افزایش پیدا می‌کند، میزان بارش برف کم می‌شود، ذخیره برفی کوه‌ها کاهش می‌یابد، دبی رودخانه‌ها کم می‌شود و سدها دیگر آبگیری نمی‌شوند. در نتیجه محیط‌زیست تخریب و منجر به آغاز مهاجرت اقلیمی می‌شود. احد وظیفه گفت:
«همین حالا هجوم ساکنان مناطق جنوب و جنوب شرق و کویر مرکزی ایران به سمت سواحل شمالی کشور به‌دلیل فراوانی آب و هوای بهتر نشانه آغاز مهاجرت اقلیمی در ایران است.»
هشت کانون بزرگ گردوخاک به وسعت حدود ۲۷۰ میلیون هکتار در اطراف ایران، پنج کانون در کشورهای همسایه و غیر همسایه حاشیه خلیج‌فارس قرار دارند. این کانون‌ها مسئول آلودگی هوا با گرد و غبارند. خشک شدن دشت‌های سیلابی، افت آب‌های زیرزمینی و نابودی پوشش گیاهی اما علت اصلی وقوع طوفان‌های ماسه‌ای و گرد و غبار در سطح ملی است.