پس از دو سال و دو هفته که از تعطیلی کلاس‌های حضوری در دانشگاه‌ها گذشته، پاندمی کرونا کم‌جان شده و دانشگاه‌ها در ایران بر آنند که کلاس‌ها را حضوری برگزار کنند. دانشجویان به خوابگاهها بازگشته یا در جست‌وجوی خوابگاه‌اند. خوابگاهها اما کم‌ظرفیت و امکانات بسیار نامناسب‌اند. تاجایی که شرایط دشوار در برخی از خوابگاهها سبب شده زیست روزمره دانشجویان مختل گردد.
در گزارشی که نیلوفر حامدی درباره خوابگاه دانشجویان دانشگاه‌های تهران، علوم پزشکی، پلی‌تکنیک، علم‌و‌صنعت، الزهرا و علامه در روزنامه شرق نوشته، نمایی از وضعیت نابسامان خوابگاهها در دوران پسا کرونا به تصویر کشیده شده است.
فضای محدود و شیوع پدیده «کف‌خوابی» در خوابگاه
ظرفیت خوابگاهها محدود است اما شمار دانشجویانی که به خوابگاه نیاز دارند بسیار. این خوابگاهها که پیش از کرونا نیز چندان وضع بسامانی نداشتند، حالا پس از پاندمی با شرایطی که ویروس کرونا به زندگی انسان‌ها تحمیل کرده، نابسامان‌تر شده است.
«شین» دانشجوی ارشد دانشگاه تهران است که ابتدا در خوابگاه امین ساکن بود که جزء خوابگاه‌های کوی دانشگاه تهران نیست و اکنون در خوابگاه ۱۳ آبان اقامت دارد. از نظر او این خوابگاهها حتی در شأن زیست انسانی نیستند. این دانشجو به شرق گفته است:
«خوابگاه اصلا در سطح سکونت انسان‌ها نیست و شأن انسانی در این خوابگاهها رعایت نمی‌شود. حالا اصلا شأن نخبه‌ها بماند. اگر ما می‌پذیریم و اعتراضی نمی‌کنیم، از نجابت دانشجوهاست. حالا همین خوابگاهها که قبل از کرونا هم اوضاع خوبی نداشتند، در دوران پاندمی ویروسی که جهان را از کار انداخته است بدون اینکه بهبود کیفی پیدا کنند، میزبان دانشجوها شده‌‌اند. درست است که آمار ابتلای کرونا کمتر شده اما به همان نسبت، این پاندمی سبک زندگی همه مردم را تغییر داده و الزامات بهداشتی را افزایش داده است. فکر می‌کردیم بعد از این ماجرا ظرفیت‌ها را کاهش دهند و منطقی و عقلانی‌اش هم همین بود اما کاملا برعکس شده است. اتاق هشت‌نفره را به ۹ نفر می‌دهند.»
کمبود ظرفیت باعث شده که تخت‌خواب به همه دانشجویان نمی‌رسد و ناچار می‌شوند روی زمین بخوابند. « شین» دراین‌باره می‌گوید:
«حالا دیگر کف‌خوابی برای دانشجوها به اتفاقی عادی بدل شده است. حتی تخت هم نیست. همین دیروز در خوابگاه ۱۳ آبان بچه‌ها مجبور شدند در اتاقی پذیرش بگیرند که تکمیل بود. حالا سایر امکانات که بماند. فرش و موکت که جزء بدیهیات امکانات خوابگاه به شمار می‌رود از ما دریغ شده است. موکت‌های خوابگاه‌های آن‌قدر کثیف و پوسیده است که حتی نمی‌توان روی آنها قدم گذاشت چه رسد به اینکه بخواهیم روی آنها بنشینیم. تصور می‌کردیم در این دو سال که دانشگاه خلوت شده و هزینه‌ها تقریبا نزدیک به صفر رسیده، بودجه‌ها و پول‌های خرج‌نشده کمی صرف بهبود اوضاع خوابگاه شود. اما هیچ بهبودی حاصل نشد و حتی حداقل لوازم زندگی در یک خانه هم اینجا با مشکل روبه‌رو است. مثلا اگر اینجا یک گاز برای طبخ غذا وجود داشته باشد، همیشه دو شعله‌اش روشن نمی‌شود. یکی از شیرهای آب همیشه آب نمی‌دهد. سرویس‌های بهداشتی همیشه خرابی دارند. از حمام‌ها یک دوش از کار افتاده است. هیچ وقت شرایط بدون نقص نیست. هوا گرم شده اما نه خبری از تهویه است و نه کولرها راه افتاده‌‌اند. حال تصور کنید برخی از اتاق‌های خوابگاهی مثل امین، حتی پنجره هم ندارد. یعنی ما معطل نیازهای اولیه هستیم و برای همین کسی دیگر حواسش پیِ زیبایی محیط، اتاق مطالعه، فضای ورزشی و سایر امکانات نیست.»
سایه پاندمی و فضای محدود خوابگاهها
همه‌گیری کرونا محدودیت‌ها و مقررات جدیدی را به سبک زندگی افزوده است اما با وجود ادعای مقامات، در خوابگاهها خبری از این محدودیت‌ها و رعایت پروتکل‌های بهداشتی نیست. «نون» دانشجوی ارشد یکی از دانشکده‌های دانشگاه علامه درباره ظرفیت محدود خوابگاهها و همه‌گیری کرونا به شرق می‌گوید:
«با وجود کرونا باید ظرفیت‌ها را کاهش می‌دادند و تعداد کمتری از دانشجویان را در خوابگاهها و ساختمان‌های بیشتری اسکان می‌دادند. اما حالا و در برخی خوابگاهها حتی سالنِ هال را هم تبدیل به اتاق خواب کرده‌اند و همان مبلغ اتاق را از دانشجو می‌گیرند. قبل از کرونا حق انتخاب وجود داشت و دانشجوها می‌توانستند تصمیم بگیرند که اتاق دوتخته داشته باشند یا شش‌تخته. اما حالا همه چیز برعکس شده است. با اینکه باید حساسیت‌ها را افزایش دهند تا مثلا دانشجویی که شرایط جسمانی خوبی ندارد و یا دارای بیماری زمینه‌ای است بتواند در اتاق کم‌جمعیت‌تری بماند، به خاطر کمبود ظرفیت، دانشگاه خودش تصمیم می‌گیرد که اتاق دانشجوها چگونه باشد و آنها را تقسیم می‌کند. از ابتدا که قرار شد دانشگاه حضوری شود، بنا بود که فاصله‌گذاری اجتماعی حتما رعایت شود. اما ما پیش‌بینی می‌کردیم که با توجه به ظرفیت خوابگاهها عملا امکان چنین کاری وجود نداشته باشد چون یا باید به تعداد خوابگاهها افزوده می‌شد یا اینکه همه دانشجوها را حضوری نمی‌کردند. الان در علامه فقط ورودی‌های ۱۴۰۰ حضوری نشده‌اند که قرار شده آنها هم از ۴ و ۵ اردیبهشت آموزش حضوری داشته باشند.»
واکسینه بودن یکی از شرایطی اعطای خوابگاهها به دانشجویان بود اما «نون» می‌گوید هیچ الزامی برای واکسیناسیون هم به چشم نمی‌خورد. زیرا بدون بارگذاری کارت واکسن دانشجویان قادر بودند اتاق بگیرند. همچنین خبری از اتاق قرنطینه در خوابگاه نیست و اگر دانشجویان به ویروس کرونا مبتلا شوند مکانی برای فاصله فیزیکی از دیگران وجود ندارد و چرخه انتقال بیماری در میان دانشجویان گسترش خواهد یافت.
خدمات رفاهی نازل و تورم در خوابگاهها
گرچه در طی این دو سال، شرایط رفاهی خوابگاه‌های دانشجویی بهبود نیافته اما هزینه‌هایی که دانشگاه به‌خاطر خدمات خوابگاه از دانشجویان دریافت می‌کند افزایش یافته است. یکی از دانشجویان دانشگاه علامه می‌گوید که با وجود تمامی کاستی‌ها، هزینه دانشجویان بالا رفته است:
«فاصله‌گذاری اجتماعی در خوابگاهها چیزی شبیه شوخی است. با این وجود، قیمت استفاده از امکانات قدیمی را هم بالاتر برده‌اند. با اینکه توجهی به موضوع کرونا نمی‌کنند اما در مقابل هزینه‌ها را بالا هم برده‌اند. بدون اینکه امکانات ویژه‌ای در اختیار ما قرار دهند. امسال از ما صد هزار تومان برای خدمات رفاهی دریافت کردند و به جز آن حدود ۶۰۰ هزار تومانی هم گفتند جدا بپردازید. بعد اعلام کردند که اگر از این رقم مبلغی اضافه آمد، دانشجویان برای ترم آینده بستانکار می‌شوند. یعنی اصلا هیچ رقم مشخص و چارچوب معینی برای این هزینه‌هایشان وجود ندارد.»
تبعیض مضاعف به دانشجویان شهرستانی
کلاس‌ها حضوری شده و شماری از دانشجویان شهرستانی که در نوبت گرفتن خوابگاه به‌سر می‌برند نمی‌توانند در کلاس‌ها حاضر شوند. این وضعیت تبعیض ساختاری‌ای را آشکار می‌کند که در نظام آموزشی ایران وجود دارد. دانشجویان حاشیه‌‌نشینی که از ثروت و رفاه کمتری برخوردارند، از قافله دریافت امکانات عقب می‌مانند. یکی از دانشجویان دانشگاه امیرکبیر با اعتراض به این موضوع در توییتر نوشته است:
«بچه‌های شهرستان نمیتونن تو کلاسای حضوری شرکت کنن چون نوبت خوابگاهشون نشده هنوز. اساتید هم اکثرا فقط میرن سر کلاس حضوری به بچه‌های تهران درس میدن و تمام. بچه‌های شهرستان هیچ ارزشی ندارن این وسط.»
مصائب دوچندان دختر بودن
دخالتگری مسئولان خوابگاهها در شیوه پوشش پسران و دختران، تذکرها و ارعاب‌ها درباره مسئله حجاب و رفت و آمد دختران خوابگاه بر مشکلات آنها در خوابگاهها افزوده است. «ف» که دانشجوی دانشگاه تهران است در این روزها فشار بیشتری را نسبت به قبل تجربه می‌کند:
«آنچه در دانشگاه ما خیلی برجسته است و به موضوعی تنش‌زا در دانشگاه بدل شده، فشار نیروهای حراستی بر حجاب است. رفتارهای حراست به شدت تند شده و بارها و بارها به دانشجوها، چه پسر و چه دختر تذکرهای پوششی داده‌اند. ورودی‌های جدید اصلا هیچ ایده‌ای ندارند که روال عادی چه بوده و برای همین همه چیز را به راحتی می‌پذیرند. مثلا در بخش ورودی خوابگاه اطلاعیه‌ای زده‌اند که آیا می‌دانید برای ورود و خروج باید پوشش اسلامی داشته باشید؟ با همین اطلاعیه حتی نسبت به دانشجویی که قصد بیرون‌رفتن از خوابگاه را ندارد هم تذکر می‌دهند. مثلا به دختری که یک ژاکت پوشیده و کلاهی بر سر کرده و فقط می‌خواهد بسته یا غذایش را تحویل بگیرد تذکر می‌دهند و با لحن‌های تند با آنها برخورد می‌کنند. برای اینکه متوجه عمق اتفاقی که رخ داده بشوید به شما بگویم که همین چند روز پیش موقع خروج از گیت خوابگاه برای لباسی تذکر گرفتم که قبلا با آن به دانشگاه می‌رفتم و حراست دانشگاه کاری با من نداشت. ولی آن روز که همان لباس را پوشیدم تا راهی خانه یکی از بستگان شوم، تذکر گرفتم.»
حساسیت‌ها برای ساعت ورود و خروج هم بیشتر از گذشته شده است: «برای ساعت ورود به خوابگاه هم حساسیت‌ها را بیشتر کرده‌اند. مثلا قبلا اگر دانشجوی دختری بعد از ساعت ۱۰ به خوابگاه می‌رسید فقط نامش را ثبت می‌کردند و اتفاقی هم رخ نمی‌داد. اما حالا گفته‌اند فقط یک بار در ماه اجازه می‌دهند تا پس از ساعت ۱۰ به خوابگاه مراجعه کنیم و حتی حرف و حدیث‌هایی وجود دارد که می‌خواهند این ساعت را هم حتی کاهش دهند.»
«سین» دانشجوی دانشگاه علامه که در خوابگاه دختران اقامت دارد و منتقد کمبود امکانات برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی در خوابگاه‌هاست، همزمان تجربه مشابهی با «ف» دارد و می‌گوید:
«انگار اصلا کرونایی در کار نیست. آن وقت در چنین شرایط ملتهبی همه هم و غم مدیران پوشش و زمان برگشت ما دختران به خوابگاه است. نظارت بر پوشش را به شدت افزایش داده‌اند و مدام می‌گویند اگر کسی دیر به خوابگاه بیاید یا اگر با پسری دیده شود، باید در حراست و کمیته انضباطی پاسخ بدهد.»
خوابگاهها فرسوده‌اند و بودجه محدود است
دانشگاه‌ها شرایط مالی خوبی ندارند و این یکی از دلایل کمبود رفاه خوابگاه‌هاست. ثریا سعدالله‌نصیری دی‌ماه سال ۱۴۰۰ از وضعیت بودجه دانشگاه شهید بهشتی در لایحه بودجه ۱۴۰۱ شکایت کرده و گفته بود:
«به‌طور متوسط بودجه دانشگاه‌ها حدود ۲۹ درصد نسبت به بودجه ۱۴۰۰ افزایش پیدا کرده است که البته در مقایسه با بخش‌های دیگر دولت افزایش خوبی است اما از این جهت که کفاف هزینه‌های دانشگاه‌ها را بدهد، این بودجه کافی نیست و با این میزان افزایش همچنان مشکلات جدی خواهیم داشت. ما در دانشگاه شهید بهشتی هر آنچه از خزانه می‌گیریم، بابت حقوق می‌پردازیم و متأسفانه به همین دلیل فعالیت‌های پژوهشی و فرهنگی و موارد دیگر با مشکلاتی مواجه شده است. این در شرایطی است که دانشجویان هنوز به طور کامل در دانشگاه حضور پیدا نکرده‌اند و مشکلاتی چون تأمین منابع تجهیز خوابگاه و تغذیه دانشجویان را کمتر داریم اما اگر از ترم آینده در دانشگاه حضور صد درصدی داشته باشند، قطعا مشکلات ما چندین برابر خواهد شد.»
کمبود بودجه و وضعیت خوابگاه‌های دانشجویی پیش از بحران کرونا نیز وخیم بود. هفتم شهریور سال ۱۳۹۸ سیما سادات لاری معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از فرسودگی ۵۰ درصد خوابگاه‌های دانشجویی در سراسر کشور خبر داد و به خبرگزاری مهر گفت: «از حدود دو سال قبل ۲۱ پروژه خوابگاهی جدید ایجاد شده اما به دلیل محدودیت اعتبارات در این حوزه، ۱۸ پروژه در روند ساخت متوقف شده است.»
به گفته این مقام مسئول سرانه دانشگاهی در حوزه فرهنگی رفاهی ۳ هزار و ۲۰۰ بوده که در اغلب دانشگاه‌ها کمتر از این حد است. برای جبران این نقصان به ۱۵۰ میلیارد تومان نیاز است که این بودجه وجود ندارد.
در شرایطی که هنوز زیرساخت خوابگاهها با تعداد بی‌شمار دانشجویان هماهنگ نیست، حضوری شدن دانشگاه‌ها اگرچه برای دانشجویانی که به خوابگاه نیاز ندارند، خوشایند است، اما دانشجویانی که در خوابگاهها اقامت دارند را با موانع و دشواری‌های مضاعفی روبه‌رو می‌کند. این موانع و مصائب سبب می‌شود پروسه دانش‌اندوزی برای آنان دشوارتر گردد.