غلامرضا نوری قزلجه، نماینده مردم بستان‌آباد (آذربایجان شرقی) در مجلس یازدهم و عضو کمیسیون مشترک طرح «حمایت از کابران فضای مجازی» که به طرح صیانت موسوم است، یکشنبه ۱۵ اسفند در مصاحبه‌ای اینترنتی با وبسایت «اعتمادآنلاین» گفت طرح صیانت بیرون از مجلس نوشته شده و حتی دولت نیز به خاطر بخشی از این طرح که وزارت ارتباطات را منحل خواهد کرد، با طرح صیانت موافق نیست، اما در برابر آن «ایستادگی محکمی» نکرده است.
او گفت به‌رغم دست‌کم هشت ایراد مرکز پژوهش‌های مجلس و پیشنهادات این مرکز برای اصلاح طرح، برخلاف قواعد معمول درباره طرح‌هایی که به مرکز پژوهش‌ها می‌روند، «به پیشنهادات اصلاحی هیچ توجهی نشد و هیچ جلسه و برنامه‌ای برای شنیدن این پیشنهادها برگزار نشد».
نوری قزلجه طرح صیانت را طرحی «متزلزل و بی‌پایه» و تغییرات طرح را «بازی با کلمات» خواند و گفت:
«نکته این است که همه کسانی که از این طرح پشتیبانی می‌کنند یکسری مواردی مد نظرشان است که جزو شاه‌بیت‌های این طرح است و همیشه می‌خواهند آنها را داشته باشند و همان‌ها را هم پیش ببرند و مساله پنهانی هم نماند. آنچه الآن پشت سر این طرح است و روی آن تاکید دارند در بعضی از مواد مستتر است و در بعضی مواد هم روشن است، بعضاً با چند واسطه و لایه به محدودیت‌ها و مسدودیت‌های موجود در طرح می‌رسیم. وقتی طرحی در عرض چند ماه شش نسخه داشته باشد نشان از تزلزل طرح است و یعنی هیچ قوام و پایه محکمی ندارد و حتی طراحان نیز نمی‌توانند آن را محکم نگه دارند. می‌توانیم بگوییم این طرح خود را هم نمی‌تواند صیانت کند.»
او افزود:
«هنوز نه رأی‌گیری شده و نه بررسی شده شش نسخه ارائه شده است. در همه نسخ هم چند نکته منفی، که نه به صلاح اقتصاد و فرهنگ ماست و نه به صلاح جامعه است و نه به صلاح کسب‌و‌کارهای ماست و متاسفانه بر اینها در قالب جملات مختلفی در بندهای مختلفی تاکید می‌شود».
«طرح صیانت در نسخه‌های بعدی بدتر شده است»
عضو کمیسیون مشترک طرح صیانت گفت این طرح در حال ترویج و تشویق فلیترینگ است که آن‌را در نسخه اولیه «مسدود سازی» خوانده و در نسخه‌های بعدی آن‌را به «اعمال خط‌مشی ترافیک» تبدیل کرده است. او توضیح داد:
«فقط عناوین تغییر کردند. اعمال خط‌مشی ترافیک یعنی من ترافیک را یا بیشتر در اختیار یک پلتفرمی می‌گذارم و کاربران از آن استفاده کنند یا آن‌قدر این ترافیک را پایین می‌آورم که آن پلتفرم قدرت رقابت با سایر پلتفرم‌ها را ندارد و کسی توان فعالیت در آن فضا را ندارد و کار کاربر راه نمی‌افتد و این همان اعمال خط‌مشی ترافیک یا همان فیلترینگ است.»
او درباره ادعای موافقان طرح که می‌گویند در نسخه‌های متعدد خیلی از موارد اصلاح شده است گفت:
«بازی با کلمات است و خیلی از جاها نیز بدتر شده است. مثلاً قبلاً صندوق رسمی تشکیل می‌شد که یکسری منابع آنجا تجمیع شود و حالا این منابع از کجا می‌آید؟ مثلاً مخابرات می‌خواهد به روستاها برود و تلفن را در مناطق محروم راه‌اندازی کند و بخشی از آن را در این صندوق می‌گذاریم. آیا این شد کار؟ مثلاً افراد محرومی که در مناطق محروم ساکن هستند، بخشی که باید برود و برای تلفن ثابت اینها و توسعه اینترنت اینها هزینه شود، بیاییم هزینه این را بگیریم و در این صندوق بگذاریم که حالا می‌خواهیم از جاهایی حمایت کنیم. حالا این را بدتر هم کرده‌اند. بحث تنظیم‌گری که گذاشته‌اند. تنظیم‌گر تنظیم‌گران؛ غولی را آنجا گذاشته‌اند و وقتی هم که ما به عنوان قانون‌گذار [قانونی را] تصویب کردیم باید خودمان بعد از آن هم به او سلام کنیم. بنابراین به لحاظ فنی بدتر هم شده است.»
نوری قزلجه با اشاره به مخالفت جامعه به طرح صیانت خواستار کنارگذاشته‌شدن این طرح و جایگزینی قانونی شد که به گفته او به‌جای تقابل با تکنولوژی، با آن تعامل کند، با پلتفرم‌های داخلی و خارجی رویکرد تعاملی و نه تقابلی و سلبی داشته باشد، حقوق و آزادی‌های مردم را درنظر بگیرد و به گردش آزاد اطلاعات، حقوق اساسی کاربران، منافع کسب و کارها و فعالیت‌های اقتصادی توجه داشته باشد. نوری فضای مجازی را «بخشی از زندگی حقیقی مردم» و محل تبادل فرهنگی و رشد فرهنگ عمومی خواند و گفت:
«برای چه کسانی قانون‌گذاری می‌کنیم؟ کاربر نمی‌خواهد، پلتفرم نمی‌خواهد، کسب‌وکار نمی‌خواهد. پس چه کسی می‌خواهد؟ هنوز پیدا نکرده‌ایم، منتظر هستیم صدای صاحب اصلی درآید که ببینیم این طرح برای چه کسی و برای چه منظور است. هنوز من که دارم یک سال با جدیت این موضوع را پیگیری می‌کنم یک توجیه درست و حسابی از یک موافق نشنیده‌ام که دنبال چه هستند. کدام مشکل را می‌خواهند در جامعه حل کنند. تا به حال کسی درست و حسابی توضیح نداده است که دنبال چه چیزی هستند. ما خیلی دوست داریم که آن صاحب اصلی پیدا شود و بگوید دنبال چه چیزی است. دائماً هم از حاکمیت و رهبری هزینه می‌کنند در حالی که یکی از مواردی که به این طرح لطمه می‌زند شورای عالی فضای مجازی است که ذیل اصل ۱۱۰ فعالیت می‌کند، اختیارات آن را هم می‌گیرد و به جای دیگری می‌برد. بنابراین آن چیزی که اتفاق می‌افتد برعکس آن چیزی است که می‌گویند.»
با وجود ادعای غلامرضا نوری قزلجه، طرح صیانت از فضای مجازی به‌خواست علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و پس از دستورهای مکرر او برای اعمال کنترل بیشتر بر فضای مجازی در مجلس مطرح شد. علی خامنه‌ای در سخنرانی نوروز ۱۴۰۰ از «مسئولان فضای مجازی» به دلیل آنچه که «ول کردن بخش‌هایی از فضای مجازی» برشمرد، انتقاد کرد و افزود: این افراد باید پاسخگو باشند؛ او گفت: « فضای مجازی را باید مدیریت کرد. نباید آن را در اختیار دشمن گذاشت تا علیه ما توطئه کند».
خامنه‌ای در سخنرانی خود در ۱۹ بهمن سال جاری نیز مدعی شد جمهوری اسلامی ایران از سوی «جبهه دشمن» هدف «تهاجم ترکیبی» اقتصادی، سیاسی، امنیتی، رسانه‌ای و دیپلماسی قرار دارد، و دستور به تهاجم متقابل علیه فعالان رسانه‌ها و مخالفان داد.
فضای مجازی «نه صحرای سراوان است و نه کوه‌های بازرگان»
نماینده بستان‌آباد در ادامه مصاحبه خود همچنین مدعی شد مسئله تسلط نهادهای امنیتی و نظامی بر اینترنت از سوی قانون‌گذاران مطرح شده و نه نظامیان. او در اظهارنظری جالب توجه درباره ارتباط نهادهای نظامی و طرح صیانت و استفاده از کلماتی که بار امنیتی و نظامی دارند، ادعا کرد:
«من مطمئنم که نظامیان عزیز ما در عرصه‌های مختلف زحمت می‌کشند و آن‌قدر در حوزه امنیت فعال هستند که هیچ‌وقت نمی‌آیند برای این مسائل وقت بگذارند، ولی قانون‌گذار دارد بحث را به سمت نظامی کردن بعضی جایگاه‌ها در این طرح می‌کشاند. مثلاً بحث گذرگاه مرزی تحت همین عنوان آمده و حتی تحت عنوان مرزبانی آمده و در نسخ گوناگون واژه‌های گوناگونی آمده است. اینجا نه صحرای سراوان است و نه کوه‌های بازرگان که به ژنرال یا ارتش نیاز باشد، چون می‌خواهیم دفاع کنیم… یک فیبرنوری است که در میدان توپخانه تهران توزیع می‌شود. اینکه بگوییم مرزبانی است و نگهبانی مسلح می‌خواهد خیر این‌چنین فضایی نیست که این را دارند ترسیم می‌کنند»
عضو کمیسیون مشترک طرح صیانت تلویحاً اما با دخالت نظامیان در کنترل اینترنت ابراز مخالفت کرد و افزود:
این موضوع یک کار فرهنگی است و سربازان و ژنرال‌های این عرصه بایستی علما و دانشگاهیان و فرهنگیان باشند و حالا در بحث فناوری اطلاعات متخصص باشند و اینجا هم باید فعال باشند، ولی در مواد طرح چنین شرایطی را دارند قید می‌کنند […] سعی می‌کنند [بحث را] به سمت نیروهای نظامی سوق دهند که آنها مدیریت کنند یا دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌هایی که قرار است تدوین شود در ذیل همین ماده در نسخه آخر طرح آمده است که بایستی هماهنگ با ستاد کل نیروهای مسلح باشد. ما می‌گوییم درست است که نیروهای نظامی کارهای سایبری انجام می‌دهند و الآن هم در این حوزه فعال هستند، نه تنها ارتش و نیروهای نظامی بلکه در دنیا بحث‌های سایبری خود یک مقوله جداست، ولی این کار دیگری است که دارند انجام می‌دهند؛ نه اینکه فضای مجازی جامعه را از اصحاب فناوری اطلاعات و متخصصان فناوری اطلاعات و متخصصان فعال در حوزه‌های فرهنگ بگیرند و به بخش نظامی بدهند. چراکه نظامیان دغدغه مهم‌تر و واجب‌تر از این موضوع دارند.
نقض حریم خصوصی کاربران و ترویج فیلترینگ
غلامرضا نوری قزلجه در بخش دیگری از این مصاحبه هم مسئله حریم خصوصی کابران را مطرح کرد و گفت:
بالاخره حاکمیت هم حریم‌هایی برای فرد و خانواده و اجتماعات قائل است که اینها باید حفظ شوند. اگر چنانچه بخشی از حاکمیت هم خواست که مقداری در این زمینه تندروی کند، آن بخش از حاکمیت که وکلای مردم هستند باید بیشتر مراقب مردم باشند نه اینکه خودشان بگویند این طرح حاکمیتی است و آن را پیش ببریم و توجهی به خواسته‌ها و دغدغه‌های مردم نکنند.
او ادعای پشتیبانی و حمایت از کاربران در طرح صیانت را زیر سوال برد و گفت:
اگر هدف این‌گونه مثبت است و می‌خواهیم پشتیبان مردم باشیم چرا در جایی نیامده است که مثلاً اگر کسی پهنای باند را کم کرد و ظرفیت گیگابایت ورودی را کم کرد، مجرم است و باید با او برخورد کنیم؟ چرا نمی‌گوییم اگر کسی شبکه را فیلتر کرد و محدودیت ایجاد کرد باید با او برخورد کنیم؛ چرا این مسائل که مثبت هم هستند و به نفع اینترنت و کاربران است را در طرح نیاورده‌ایم؟
نوری قزلجه در ادامه گفت دفتر پلتفرم‌های خارجی به خاطر جرم‌انگاری‌های گسترده دربندهای مختلف طرح به ایران نخواهند آمد و طرح صیانت برخلاف ادعای حمایت از پلتفرم‌های داخلی، آنها را در عمل مسدود خواهد کرد:
فکری که پشت این طرح است حتی پلتفرم داخلی را در نهایت با محدودیت و مسدودیت مواجه خواهد کرد. چراکه آنها با گفتوگوی مردم در این فضا مشکل دارند و فکری که طرح صیانت را طراحی کرده است با گفتوگوی مردم در فضای مجازی مشکل دارد. با ارتباطات مردم با هم در این فضا مشکل دارد. با اینکه از ما یعنی مسئولان ایراد می‌گیرند و اشکالات ما را می‌گیرند و ما را کنترل می‌کنند و این اشکالات را در جامعه نمایان می‌کنند مشکل دارند. فلذا در نهایت پلتفرم‌های داخلی را هم محدود می‌کنند و لازم باشد اینها را هم مسدود می‌کنند.
عضو کمیسیون مشترک طرح صیانت همچنین از رویکردی پشت طرح صیانت که آشکارا به‌دنبال برقراری شرایطی مشابه کره‌شمالی در دسترسی کاربران اینترنت ایران وجود دارد گفت:
ایران کره‌شمالی نیست که مردم را به خیابان‌ها بریزید و از جلو نظام بدهید. اینجا ایران است. در ایران نمی‌شود با مردم مثل کره و چین و حتی روسیه برخورد کرد.
«کمیسیون مشترک طرح حمایت از کاربران فضای مجازی و خدمات پایه کاربردی» مجلس شورای اسلامی سه‌شنبه سوم اسفند کلیات طرح صیانت را با ۱۸ رأی موافق به تصویب رساند. در این کمیسیون ۲۳ نماینده مجلس شرکت دارند. این رای‌گیری «چند دقیقه‌ای» در ادامه ابطال شد و جمعی از نمایندگان تلاش کردند طرح صیانت را به صحن علنی مجلس برگردانند.
بر مبنای نسخه‌های منتشره‌شده از طرح صیانت، در صورت تصویب این طرح شرکت‌های فنآوری باید «از دستورالعمل‌های دولتی پیروی کنند» یا با محدودیت و مسدودشدن پهنای باند اینترنتی مواجه خواهند بود.
از جمله موارد دیگر مسدود شدن احتمالی تمامی وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های شرکت‌های خارجی در ایران است. طرح صیانت کاربران را هم ملزم به استفاده از شناسه برای دسترسی به اینترنت کرده و توزیع و فروش وی‌پی‌ان(VPN) را هم جرم‌انگاری کرده است. همچنین پلتفرم‌های پیام‌رسان، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها به همکاری با دولت در نظارت و سانسور ملزم خواهند بود.
در آخرین نسخه که نهم بهمن سال جاری جایگزین نسخه‌های قبلی شد تعهداتی مانند احراز هویت کاربران، عدم انتقال داده‌ها به خارج کشور، پالایش محتوا به دستور قضایی، رعایت الزامات سالم سازی محتوا و… که در نسخه قبلی طرح فقط به ارائه دهندگان خدمات پایه کاربردی (مانند شبکه‌های اجتماعی، پیام رسان‌ها و..) مربوط می‌شدند، به همه ارائه دهندگان خدمات فضای مجازی تسری پیدا کرده است. همانند نسخه قبل، گذرگاه‌های مرزی اینترنت به کارگروهی حاکمیتی متشکل از چهار نهاد نیروهای مسلح، وزارت ارتباطات، وزات اطلاعات و دادستان کل، در مرکز ملی فضای مجازی سپرده شده و نیروی انتظامی و دادستان کل به کارگروه مذبور اضافه شده است. تنها نیروهای مسلح نیز مجاز به پیشنهاد آیین‌نامه‌ها و تکالیف و تعیین صلاحیت دستگاه‌ها در زمینه گذرگاه مرزی اینترنت خواهند بود.
به‌رغم مخالفت طیف وسیعی از کارشناسان، فعالان و کاربران فضای مجازی در ایران، مجلس همچنان برای تصویب کلیات طرح تلاش می‌کند. جمعی از کارشناسان سازمان ملل متحد خواستار کنارگذاشتن این طرح شده اند.