مؤسسه بین‌المللی کودکان زندانیان (کویپی) در تازه‌ترین پژوهش خود به نام «کودکانمان را نجات دهید»، با هدف بررسی وضعیت کنونی رعایت حقوق بشر و شرایط رفاهی کودکان-مادران به وضعیت کودکان و مادران زندانی در زندان‌های سراسر ایران پرداخته است.
بر اساس این پژوهش که از طریق اطلاعات رسمی موجود، گزارش نهادهای حقوق بشری، گفت‌وگو با کارشناسان و تعدادی از زنانی که طی یک سال اخیر در زندان بوده‌اند و تحقیقات پیشین مؤسسه کویپی که از سال ۱۳۹۳ تاکنون انجام شده بود، نشان می‌دهد موارد متعددی از نقض حقوق کودکان و مادران در زندان‌های ایران به صورت سیستماتیک صورت می‌گیرد که شامل موارد زیر می‌شود:
– آزار جنسی کودکان
– قرار گرفتن در معرض آزار جسمی و روانی مادران و کودکان
– نقض حق بر سلامتی، شامل سلامتی جسمی مبتنی بر بهداشت محیطی و غذا و آب مناسب، سالم و کافی و سلامتی روانی
– نقض حق بر آموزش
– عدم برخورداری از حداقل رفاه
– سوءاستفاده تبلیغاتی
اطلاعات و یافته‌های ارائه شده در پژوهش مؤسسه کویپی تصویر مثبت ارائه شده در رسانه‌های رسمی ایران از وضعیت کودکان و مادران در زندان‌های ایران را قویا به چالش می‌کشد. این پژوهش تناقض‌های مهمی را بین روایت رسمی حکومت و روایت شاهدان (اغلب زندانیان پیشین) و همچنین نظرات کارشناسی عیان می‌کند، علی‌الخصوص در موارد ادعایی سازمان زندان‌ها مانند اختصاص «بند مجزای مادران در بند زنان» و وجود «مهدکودک در مجاورت زندان‌ها» برای کودکانی که به همراه مادرشان در زندان به سر می‌برند.
پژوهش مؤسسه بین‌المللی کودکان زندانیان آثار منفی متعددی را از حضور کودکان در زندان‌های ایران شناسایی کرده است که از جمله آنها می‌توان به مواردی همچون رفتارهای پرخاشگرانه یا انزواطلبانه، زودرنجی، ترس‌های شدید، کابوس‌های شبانه و شب ادراری، کمبود لغات و نیز آسیب‌های جسمی و روحی ناشی از آزارهای جنسی، جسمی و روانی اشاره کرد که شامل دلبستگی ناایمن، ناتوانی در کنترل خشم، اعتماد به نفس پایین، سرزنش خود و احساس شرم و اختلال اضطراب و استرس می‌شود. در بسیاری از موارد این اختلال‌ها تا بزرگسالی همراه این کودکان خواهد ماند.
ماده ۵۲۳ قانون آیین دادرسی کیفری جز در موارد استثنایی جدایی کودک تا سن دو سالگی از مادر زندانی‌اش را منع می‌کند. از طرف دیگر طبق بند الف ماده ۱۵۸ آخرین نسخه آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها مصوب ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰، شورای طبقه‌بندی زندان می‌تواند نسبت به حضور کودکان تا شش سال در زندان تصمیم بگیرد.
طبق تحقیقات مؤسسه کویپی، در سال ۱۳۹۸ در زندان ارومیه کودکی تا سن هفت سالگی در این زندان نگهداری می‌شد و هر روز از زندان که خارج از شهر قرار دارد، به مدرسه می‌رفت و مجددا به زندان بازمی‌گشت.
◼️ زمانه در همین رابطه با حامد فرمند، بنیانگذار مؤسسه کودکان زندانیان (کویپی) گفت‌وگو کرده است:
حامد فرمند به زمانه می‌گوید مؤسسه کودکان زندانیان (کویپی) از سال ۱۳۹۳ تحقیقات در مورد نقض حقوق کودکان و مادران زندانی در زندان‌های ایران را آغاز کرده و پژوهش تازه این مرکز نشان می‌دهد در تمام این سال‌ها بهبودی در وضعیت این گروه آسیب‌پذیر به وجود نیامده و نقض حقوق آنها همچنان به صورت سیستماتیک و بدون وجود اراده‌ای از سوی مسئولان و نهادهای مرتبط برای رسیدگی آن، جریان دارد.
پژوهش مؤسسه کویپی، کودکانی که به همراه مادران خود در زندان به سر می‌برد را «کودکان بدون کرامت انسانی» معرفی کرده است زیرا بر خلاف ماده دو پیمان‌نامه حقوق کودک که تأکید دارد حقوق کودکان باید فارغ از ملیت، قومیت، جنسیت، باور یا سایر خصوصیات خود و والدین آنها رعایت شود، کرامت انسانی کودکان در زندان‌های ایران به دلایل مختلف نقض می‌شود. بر همین اساس این پژوهش اشاره می‌کند کودکانی که متعلق به گروه‌های اتنیکی و مذهبی هستند در معرض نقض حقوق و آزارهای مضاعف قرار دارند.
حامد فرمند به زمانه می‌گوید علاوه بر آسیب‌های شناسایی شده که کودکان را در زندان تهدید می‌کند، همین که کودک در شرایطی است که دیده نمی‌شود و حقوق و نیازهای اولیه‌اش برآورده نمی‌شود به خودیِ خود نقض کرامت انسانی او تلقی می‌شود.
این فعال حقوق بشر تأکید دارد حتی راه‌حل‌های پیشنهادی مقام‌ها و نهادهای ذی‌ربط مانند ایجاد بند مجزا برای مادران یا ساخت مهدکودک در جوار زندان راه‌حل‌های مناسبی نیستند زیرا اساسا تحت هیچ شرایطی «زندان جای کودک نیست.»
مؤسسه کودکان زندانیان معتقد است نظارت مستقل نهادهای حقوق‌بشری و بین‌المللی، رسانه‌های مستقل و غیروابسته و نهادهای مدنی و غیردولتی تنها راهی است برای اینکه اطمینان حاصل شود قواعد و دستورالعمل‌های بین‌المللی و قواعد داخلی در قبال کودکان-مادران زندانی رعایت می‌شوند، حقوق کودکان و مادران زندانی نقض نمی‌شود و آسیب‌های جانبی بیشتری به آنها وارد نمی‌آید.
پژوهش کامل مؤسسه بین‌المللی کودکان زندان (کویپی) درباره وضعیت کودکان-مادران زندانی در زندان‌های ایران را در اینجا بخوانید.