«بی‌خانمان» و «خیابان‌خواب»ها روز به روز بیشتر می‌شوند. نهادهای متولی از ارائه آمار گریزانند و سعی می‌کنند همانند مسئولان شهرداری تهران مسأله را «کم اهمیت» و «نه به شدتی که گزارش می‌شود»، جلوه بدهند. تصاویر و گزارش رسانه‌های داخلی ایران در سه روز گذشته اما ابعاد تازه‌ای از «ماشین‌خوابی» و «اتوبوس‌خوابی» را در پایتخت نمایان کرده است.
عکاس خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در یک گزارش تصویری روایت کرده است از اواسط آذر ماه که برای تهیه مجموعه عکس در کنار اتوبوس‌خواب‌ها سپری کرده متوجه شده «تعدادی از این افراد به صورت دائم در اتوبوس می‌خوابند و تعدادی دیگر هم برخی شب‌ها به خوابیدن در اتوبوس فکر می‌کنند. تعدادشان کم نیست و در دو خط شمال به جنوب ( تجریش – راه آهن و ترمینال جنوب – پارک وی) و یک خط شرق به غرب ( تهرانپارس – آزادی) می‌توان آن‌ها را دید.»
در بخشی از این گزارش آمده است:
«معمولا هر شب این افراد با مشقت فراوان خود را به محل عبور اتوبوس‌های شرکت واحد می‌رسانند تا از سرما یخ نزنند و اگر توانستند چند دقیقه‌ای چشم برهم بگذارند و بخوابند. اتوبوس‌هایی که در این شب‌های سرد، مملو از زنان، مردان و حتی کودکان بی‌سرپناهی است که هر یک داستان خود را دارند اما در بی‌خانمانی شبیه به یکدیگرند. ماجرای خوابیدن این افراد در اتوبوس، در ساعات اولیه بامداد آغاز می‌شود و تا حوالی ساعت ۵ صبح ادامه دارد، یعنی دم صبح و زمانی که سایر شهروندان نیز برای استفاده از اتوبوس‌ها راهی ایستگاه‌ها می‌شوند. نداشتن ۲۵ هزار تومان بیشتر ( هزینه ارزان ترین مسافرخانه در تهران ۵۰ هزار تومان است) باعث شده تا رفتن به مسافرخانه‌ها برای آن‌ها منتفی باشد.»
مسئولان شهرداری تهران در نخستین واکنش به این گزارش، از زبان مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران اصل ماجرا را تأیید کردند اما گفتند که «به شدتی که در گزارش عنوان شده نیست».
صبح یک‌شنبه ۱۲ دی ماه مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران موضوع اتوبوس‌خوابی را «بحث حاشیه‌ای» خواند و گفت:
«نباید اجازه دهند چنین اتفاقی رخ دهد ولی اگر کسی در اتوبوس خوابش برد را نمی‌توان کاری کرد.»
ناصر ایمانی، عضو شورای شهر هم از شهرداری به دلیل آنچه که «کوتاهی در پاسخ شفاف و قانع‌کننده» خواند، انتقاد کرد و گفت که انتشار گزارش اتوبوس‌خوابی از سوی آنچه که او «رسانه‌های معاند» نامید، برای «موج تبلیغاتی منفی علیه کشور و مدیریت شهری» مورد استفاده قرار گرفته است.
ایمانی در ادامه با طرح این پرسش «آیا اصولاً این موضوع صحت دارد؟ مگر شهرداری گرمخانه ندارد؟ چرا این افراد از سوی اورژانس‌های اجتماعی به گرمخانه منتقل نمی‌شوند؟» از مسئولان شهرداری خواست «یک شب این مسیر را نظارت و کنترل کنند تا موضوع روشن شود و اطلاع‌رسانی دقیق و شفافی صورت بگیرد».
احمد علوی، عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران، تنها عضو پارلمان شهری پایتخت بود که به استناد گزارش‌های واصله پدیده اتوبوس‌خوابی را تایید کرد. او گفت: «پدیده جدیدی در اتوبوس‌های بی‌آرتی که خط شبانه روزی هستند رخ داده و آن‌هم خوابیدن افراد غیر معتاد در اتوبوس است». به گفته او این افراد نمی‌خواهند به گرمخانه‌های شهرداری بروند چون «آنجا با معتادان همنشین می‌شوند».
علیرضا زاکانی، شهردار تهران در واکنش به گزارش‌های مرتبط با اتوبوس‌خوابی در تهران مدعی شده بود که «به بی‌خانمان‌ها برای رفتن به گرمخانه‌ها التماس می‌کنند اما کسی نمی‌رود». او وعده کرده است سالن‌های مدیریت بحران تهران به روی بی‌خانمان‌ها گشوده شود تا در زمستان در سرما نمانند.
کرایه ماشین برای خواب
در یک گزارش دیگر در پیوند با پدیده ماشین‌خوابی، خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا) نیز از کرایه خودرو برای خواب در تهران خبر داده است. به روایت گزارشگر ایلنا بیشتر افرادی که در اطراف بیمارستان‌ها ماشین‌خوابی می‌کنند، همراه بیمارانی هستند که از شهرهای دیگر به تهران آمده‌اند و پول برای کرایه مسافرخانه ندارند.
همراه یکی از بیماران که از شیراز به تهران آمده گفت برای ده شب یک پیکان را ۲۰۰ هزار تومان کرایه کرده تا فقط شب‌ها در آن بخوابد.
شهردار تهران در واکنش به پدیده اتوبوس خوابی بی‌خانمان ها گفته بود که موضوع مهم «همراه بیماران» هستند و افزایش «همراه‌سراها». گفته می‌شود شهرداری تهران تا به حال هشت همراه‌سرا دایر کرده است.
خدمات در این همراه‌سراها اما خلاف وعده مسئولان شهرداری رایگان نیست. یک همراه بیمار به ایلنا گفت:
«یک همراه‌سرا برای ما پیدا کردند، اما به اینجا دور بود. کلی پول کرایه مسیر می‌شد. روزی ۷۰ [هزار]تومان هم باید پول شام می‌دادیم».
یک همراه بیمار هم که از اردبیل آمده و بیش از یک ماه است که مقابل بیمارستان می‌خوابد روایت کرده ابتدا به او آدرس یک همراه‌سرا را دادند و «گفتند رایگان است اما بعداً متوجه شد باید شبی ۵۰ هزار تومان بدهد». او گفت شب‌ها را روی صندلی پارک یا در ماشین می‌خوابد و «چهل روز است راحت دراز نکشیده که بخوابد.»
زاغه‌نشینان در حرکت
حمیدرضا بیژنی، جامعه شناس در تهران پدیده اتوبوس‌خوابی در پایتخت ایران را «زاغه‌نشینی در حرکت» توصیف کرد و گفت:
«انسانی که اتوبوس را به جای زاغه‌نشینی انتخاب کرده است از پذیرش شکست خود سر باز می زند و امید دارد که تنها با روشن شدن هوا می‌تواند قدمی به‌سوی رهایی از وضعیت بغرنج خود بیابد، امیدی که گویی نشئت گرفته از خاطراتی هستند که از زندگی در ساختار مستحکم خانواده در ذهن دارد و پذیرش فروریختگی همیشگی آن را برایش دشوار کرده است. شخصی که در اتوبوس می‌خوابد امید به ایستادنی دوباره دارد و با باور به فردیت ارزشمند خود، همچنان برای بازپس‌گیری زندگی آبرومندانه یک شهروند قابل‌احترام، در تلاش است.»
او اتوبوس‌خواب‌ها را «احتمالاً گروههایی نزدیک به قشر طبقه آبرومند کارگر و متوسط» توصیف کرد که «در یک دهه فشار اقتصادی اخیر کمرهایشان خم شده است».
گزارش نهادهای حکومتی ایران بیانگر افزایش جمعیت زیر خط فقر در دو سال اخیر است. بر اساس برآورد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۳۰ درصد جمعیت زیر خط فقر قرار داشتند. همه‌گیری کرونا و تداوم رکود اقتصادی در دو سال اخیر جمعیت زیر خط فقر را افزایش داده است.