کمبود دارو در ایران «بی‌سابقه» توصیف می‌شود. زمستان سال قبل بود که نایب رئیس انجمن داروسازان گفته بود کمبود دارویی بیداد می‌کند و این وضعیت در ۱۵ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. وضعیت در فاصله زمستان سال قبل تا زمستان امسال نه تنها بهتر نشده که بغرنج‌تر شده است. داروهای خارجی کمیاب و حتی نایاب شده است و قیمت دارو چند برابر.
وزارت بهداشت ورادات دارو از برخی کشورها را به دلیل آن‌چه که «محدودیت های تحریمی» عنوان می‌شود، متوقف و تولیدات هند و ترکیه را جایگزین کرده و یا از پزشکان خواسته تولید داخلی را تجویز کنند.
این راهکار و توصیه‌های مقامات حالا حیات کودکان مبتلا به سرطان را با خطر روبرو کرده است. والدین آنها یا باید هزینه و البته خطر تهیه دارو از بازار «غیررسمی» را به جان بخرند یا شاهد عوارض استفاده از داروهای مشابه ای که تجویز می‌شود باشند. روزنامه همشهری هشتم دی در گزارشی میدانی از وضعیت کودکان مبتلا به سرطان نوشت:
«خانواده کودکان مبتلا به سرطان، چندماهی است کسب‌وکارشان را تعطیل کرده‌اند و از این داروخانه به آن داروخانه، به دنبال داروی فرزند بیمارشان هستند. امسال سال نایابی داروهایی است که مدت‌ها برای درمان این کودکان مصرف می‌شد و حالا دیگر در داروخانه‌ها موجود نیست؛ داروهای اروپایی که قبلا تحت پوشش بیمه و با قیمت پایین در دسترس بود، اکنون به‌وفور در بازار آزاد پیدا می‌شود و قیمت‌شان ۲میلیون تا ۷۰میلیون تومان است.»
مادر یک کودک بیمار که باید هر هفته داروی «وین‌کریستین» را مصرف کند، روایت کرده است که قیمت این دارو در بازار آزاد صد برابر قیمت قبلی است:
«وین‌کریستین اروپایی با بسته‌بندی داخلی شرکت سبحان را با نرخ دولتی ۲۵هزار تومان می‌فروختند، اما حالا باید از بازار آزاد تا ۲میلیون و ۵۰۰ هزار تومان دنبال دارو باشیم.»
مادر یک کودک دیگر که هر هفته فرزندش را برای تزریق آمپول به بیمارستان می‌برد، گفته است: نمونه آلمانی «وین‌کریستین» در بازار پیدا نمی‌شود و با مصرف تولید ترکیه ای عضلات فرزند بیمارش قفل شده است. او گفته:
«داروخانه‌های دولتی چند ماهی است که محصول آلمانی این دارو را ندارند و خودشان می‌گویند از بازار آزاد تهیه کنید. چاره‌ای هم نیست، باید برای بهترشدن حال بچه‌ها، چند برابر پول بدهیم و از بازار آزاد بخریم تا حداقل حالشان کمی بهتر شود.»
تهیه دارو از بازار آزاد هم اما به گفته خانواده بیماران با خطرپذیری همراه است؛ چرا «برخی داروها یخچالی و نیازمند زنجیره سرد هستند، به همین دلیل خرید آنها از بازار آزاد ریسک است و می‌تواند جان بچه‌ها را به‌دلیل تقلبی بودن یا تاریخ انقضای گذشته به خطر بیندازد.»
همشهری به نقل از پدر یک کودک دیگر روایت کرده است:
«پگاسوار یا آنگاسپار اصلا در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود و در بازار آزاد هم اگر پیدا شود ۶۰تا ۷۰میلیون فروخته می‌شود. وین‌کریستین هم باید هفته‌ای ۲ تزریق داشته باشیم اما نوع ترکیه‌ای آن با بدن پسر ما سازگار نیست؛ چرا که عضلات ضعیفی دارد و زمانی که آن را تزریق می‌کند، نمی‌تواند راه برود.»
او گفته که تا سال گذشته بخشی از داروهای مورد نیاز را که کیفیت خوبی داشتند به صورت سهمیه ای به آنها می‌دادند، «اما از ابتدای امسال شرایط فرق کرده و اصلا از داروهای قبلی خبری نیست.»
به گفته او مشکل تأمین دارو فقط به داروهای شیمی درمانی محدود نیست، «گاهی برای عفونت ریه، یک آنتی‌بیوتیک مثل آمفوتریسین هم پیدا نمی‌شود.».
همراه یک بیمار دیگر هم در روایتی مشابه گفته برای تهیه داروهای معمولی نیز با مشکل روبرو است:
«فرزند من برای تنظیم آنزیم کبدی هم باید داروی دیگری هم مصرف کند. می‌گوید ما اعتراض بیهوده به کیفیت داروها داریم، اما زمانی که دخترم نوع خارجی آن را مصرف می‌کند، آنزیم کبدی‌اش از ۶۰۰به ۳۰می‌رسد و نوع ایرانی آن اصلا هیچ تغییری در وضعیت کودکم ایجاد نمی‌کند، چه باید بکنیم؟ این را من نمی‌گویم، آزمایش‌ها نشان می‌دهد اما کسی به حرف ما گوش نمی‌دهد. این بچه‌ها به‌شدت در رنج هستند و با مصرف داروهای بی‌تأثیر دردشان کم نمی‌شود. آیا بهتر نیست این داروهای بی‌اثر را نسازند؛ چرا که باعث می‌شود برند خارجی آن وارد نشود و رنجش می‌ماند برای کودکان و خانواده‌ها.»
۲۰ هزار بیمار تالاسمی دارو ندارند
در یک خبر دیگر رئیس انجمن حمایت از بیماران تالاسمی کمبود داروهای حیاتی این گروه از بیماران را «شدید» توصیف کرده و از وزارت بهداشت و درمان که کمبود دارو را «انکار می کند»، خواسته در باره موجودی دارو شفاف سازی کند.
محمد علیزاده گفته است از ابتدای امسال کمبود دارو «گریبان بیماران را گرفته و تا امروز هیچ دارویی برای بیماران تالاسمی وارد کشور نشده مگر ۳۵۰ هزار داروی تقلبی که خسارات زیادی برای بیماران تالاسمی به همراه داشته است».
به گفته او کمبود دارو موجب گرایش بیماران به داروهای تقلبی که در بازار آزاد به فروش می‌رسد شده است.
علیزاده کمبود دارو و گرایش به استفاده از داروی تقلبی را موجب افزایش مرگ در بیماران تالاسمی عنوان کرده و گفته است که از اردیبهشت ۱۳۹۷ تاکنون ۵۳۸ بیمار تالاسمی فوت کرده‌اند.
مشکل تحریم است یا آزادسازی قیمت‌ها؟
حیدر محمدی، مدیرکل سابق دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو که دوشنبه ششم دی برکنار شد، کمبود دارو را انکار کرده اما گفته به دلیل مشکلات ناشی از انتقال ارز شرکت های اروپایی دارو را با تأخیر ارسال می‌کنند.
مشکل اما تنها «تحریم» و موانع انتقال ارز که مسئولان دولتی بر آن تأکید می‌کنند، نیست. دولت از سال ۱۳۹۷ تخصیص ارز برای واردات دارو را محدود کرد.
رئیس سازمان غذا و دارو چهارم دی ماه کمبود برخی اقلام دارویی را تأیید کرده و گفته بود که این کمبود «برای مدت یک تا دو ماه است».
حیدر محمدی، مدیرکل دارو سازمان غذا و دارو که ششم دی برکنار شد اما در آذر ماه از تأمین نشدن سهمیه ارزی برای واردات دارو در شش ماه دوم سال خبر داده بود. او گفته بود:
اکنون سه ماه از شش ماه دوم سال گذشته و هنوز این موضوع بلاتکلیف است. قطعاً هنگامی که ارز اقلام دارویی با تأخیر تخصیص پیدا کند، ناخودآگاه با کمبود مواجه می‌شویم؛ چرا که تامین ارز ارتباط مستقیمی با تامین دارو دارد.
دولت چندی قبل در لایحه ای دو فوریتی به مجلس خواستار حذف ارز ترجیحی کالاهای ضروری از جمله دارو شد. فوریت این لایحه در مجلس رد شد اما آنطور که برخی از نمایندگان مجلس روایت کرده‌اند در لایحه بودجه سال آینده اعتباری برای تأمین ارز دارو و کالاهای ضروری در نظر گرفته نشده است.
کارشناسان اقتصاد سلامت پیش از این نسبت به حذف ارز واردات دارو هشدار داده و گفته بودند که در صورت تصویب این لایحه قیمت دارو چهار تا شش برابر افزایش می‌یابد.
برآورد نهادهای دولتی ایران نشان می‌دهد سالانه دستکم ۲,۵ میلیون نفر به دلیل هزینه‌های فقرزا سلامت به زیر خط فقر سقوط می‌کنند.