به روایت آمارهای رسمی بیش از ۵۸ درصد شاغلان در سال ۱۳۹۹ در مشاغل «غیررسمی» مشغول به کار بوده‌اند. مشاغل غیررسمی در تعریف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به آن دسته از شغل‌هایی اطلاق میشود که مشمول قوانین کار و تأمین اجتماعی نمی‌شوند.
همه گیری کرونا در دو سال گذشته رکود اقتصادی ایران را تشدید کرده و به‌علاوه، شمار شاغلان در بخش غیررسمی را افزایش داده است. چرا که به گفته نهادهای دولتی حداقل یک میلیون و ۵۰۰ هزار شغل در دوره کرونا از دست رفته‌اند. شمار مشاغل غیررسمی که بر اثر همه گیری کرونا نابود شده‌اند ۴ میلیون تا ۶ میلیون شغل برآورد میشود.
در غیاب حمایت‌های اجتماعی و بیمه بیکاری، بیکارشدگان برای تأمین معیشت خود به مشاغل با نرخ استثمار بالا و بدون برخورداری از بیمه و قراردادهای کاری روی آورده‌اند.
«اسنپ» به عنوان «سامانه هوشمند حمل و نقل» در ایران یکی از نفع‌برندگان از افزایش شمار بیکاران و اجبار آن‌ها به روی‌آوردن به مشاغل غیررسمی است.
فرید شهابی، مدیر تجاری اسنپ، شرکتی که سهامداران عمده آن ایرانسل و ام تی آن معرفی شده‌اند، ۵ دی به خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا) گفت طی یک سال اخیر شمار رانندگانی که در پلتفرم اسنپ ثبت نام کرده‌اند حدود یک میلیون نفر افزایش یافته است.
به گفته او در سال ۱۳۹۹ سه میلیون و ۴۳۱ هزار راننده در اسنپ ثبت نام کرده بودند و امسال بیش از سه میلیون و ۴۰۰ هزار راننده بدون سرویس باکس در اسنپ نام نویسی کرده‌اند تا از جابجایی مسافر امرارمعاش کنند.
شمار رانندگان ثبت نام کرده در اسنپ، در اسفند ۱۳۹۶ تنها ۳۰۰ هزار نفر اعلام شده بود و حالا به گفته مدیر تجاری این شرکت در یک دوره چهار ساله شمار آن‌ها ۱۱ برابر شده است.
استثمار بی‌امان
رانندگان اسنپ و اسنپ فود همانند دیگر کارگران در ایران از حق تشکل محروم اند و اعتراض‌های صنفی شان به بیکاری و پرونده‌سازی امنیتی می انجامد. صاحبان شرکت که به گفته ژوبین علاقه‌مند، مدیر اسنپ در ایران، بین‌المللی هستند، از جابجایی هر مسافر ۱۵ تا ۲۰ درصد حق کمیسیون دریافت می‌کنند.
رانندگان هزینه تعمیر و نگهداری خودرو را باید از جیب پرداخت کنند و در صورتی که مشتریان ناراضی باشند، راننده «خاطی» جریمه میشود.
آذر ماه سال گذشته رانندگان اسنپ فود در اعتراض به شرایط کاری اعتصاب کردند. پیش از آن نیز رانندگان تاکسی اینترنتی چند مرتبه به نشانه اعتراض از جابجایی مسافران امتناع ورزیده بودند.
تابستان امسال هم رانندگان اسنپ فود بار دیگر در اعتراض به محدودیت‌هایی که از سوی مدیران شرکت برای شیف کاری و لغو سفارش کارگران اعمال کرده بودند، اعتصاب کردند.
هشت میلیون کارگر بدون بیمه
به روایت آمارهای حکومتی جمعیت شاغلان غیررسمی در یک سال گذشته حدود هشت دهم درصد افزایش یافته، رقمی که به نظر می‌رسد با واقعیت فاصله دارد. حجت عبدالملکی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی شمار کارگران بدون بیمه و قرارداد را ۷ تا ۸ میلیون نفر اعلام کرده است.
روزنامه فرهیختگان نیز در مهر ماه امسال با بررسی گزارش های مرکز آمار از نرخ بیکاری، جمعیت شاغلان غیررسمی را ۷ میلیون و ۴۲۴ هزار نفر برآورد کرد و نوشت: این افراد از مزایای یک شغل پایدار مانند بیمه، دستمزد کامل و… محروم هستند.
با توجه به برنامه دولت سیزدهم که کاهش نرخ بیکاری و ایجاد سالانه یک میلیون شغل جدید را وعده کرده است، می‌توان انتظار داشت جمعیت شاغلان غیررسمی در سال جاری و سال‌های آینده هم افزایش پیدا کند.
دولت در نظر دارد با اصلاح برخی از قوانین مربوط به حداقل دستمزد، بیمه تأمین اجتماعی و قوانین کار به مشاغل غیررسمی «رسمیت» ببخشد تا به صورت تصنعی نرخ بیکاری را کاهش دهد. دستمزد منطقه‌ای، خارج کردن کارگاه‌های روستایی از شمول حدقل دستمزد، معافیت بیمه برای کارگاه‌های کوچک و طرح کاروزی از جمله برنامه‌های دولت برای «ایجاد اشتغال» عنوان شده است.
تغییراتی که در بازار کار در ایران (و جهان) حین بحران کرونا و رکود اقتصادی انجام می گیرد, پس از بحران کرونا و رشد اقتصادی نیز کماکان پا بر جا خواهد بود؛ تغییراتی ساختاری در بازار کار, شیوهای مدیریت, بهره وری از کارگران,…..
هر چند که “بحران کرونا”, شوخی شوخی و جدی جدی, دارد تبدیل میشود به “عصر کرونا” و “دوران کرنا”.
شکل, گونه و نوع نوین سرمایه داری که با چنین دورانی مطابقت دارد “سرمایه داری پلاتفرمی” خطاب می شود, که یکی از شدیدترین و بی رحمانه ترین شیوه های استثمار و بهره وری از کارگران در تاریخ سرمایه داری است.
مصاحبهء ذیل گفت و گویی است در مجلهء ژاکوبن, با “فیل جونز”, نویسندهء کتاب جدیدی در باره “سرمایه داری پلاتفرمی”:
Microworkers are “Disempowered to a Degree Previously Unseen in Capitalist History”
“Microworkers” are the anonymous digital contract workers whose labor powers the tech giants’ artificial intelligence systems. They’re hyper-exploited — and, like all other workers under capitalism, will continue suffering until they can organize.
***
کارگر / 26 December 2021