با سه برابر شدن ناگهانی قیمت بنزین در ایران در روز ۲۴ آبان سال ۱۳۹۸ با تصمیم سران سه قوه و حمایت علی خامنه‌ای، آتش اعتراض مردم به این موضوع در سرتاسر کشور شعله‌ور شد. این اعتراض‌ها که کمتر از دو سال بعد از اعتراضات دی ماه ۱۳۹۶ رخ داد، همانند آن اعتراض‌ها در ابتدا در واکنش به توزیع فقر، فلاکت و محرومیت از سوی حاکمیت بود اما به واسطه سرکوب سخت معترضان، در محدوده مطالبات معیشتی باقی نماند، رنگ و بوی سیاسی گرفت و شخص خامنه‌ای و کلیت نظام را هدف قرار داد.
سرکوب شدید و کشتار معترضان در بیش از ۱۰۰ شهر انجام شد که بر اساس گزارش خبرگزاری رویترز تا هزار و ۵۰۰ کشته بر جای گذاشت؛ در شرایطی که اینترنت هم برای یک هفته قطع بود و ایران در یک سیاهچاله فرو رفته بود.
این خیزش اعتراضی که ابعاد فراوانی دارد، به یک خاطره جمعی تبدیل شده و با گذشت دو سال از آن، با برگزار شدن دادگاه مردمی آبان (آبان تریبونال) در لندن به همت چندین سازمان حقوق بشری، جزییات بیشتری از ابعاد سرکوب در جریان آن آشکار شد:
بنا بود گران شدن بنزین زمینه‌ای فراهم کند برای کمک بیشتر به طبقات فرودست اما نه تنها مشکلات معیشتی این اقشار کمتر نشد که فشارها بر زندگی عموم مردم نیز افزایش یافت. شرایطی که تا به امروز ادامه و امتداد یافته است.
در وضعیت فعلی حاکمیت بیم آن را دارد که با فراگیر شدن گسترده فلاکت از جمله به دنبال دست و پنجه نرم کردن عموم مردم با بحران کرونا، هر آن جرقه تجمعات خیابانی تازه‌ای بخورد و به سرعت گسترده شود. به همین دلیل هم بر ضرورت حاکم بودن شرایط امنیتی تأکید دارد و از جمله با وجود اینکه وضعیت همه‌گیری کرونا در کشور را عادی جلوه می‌دهد اما محدودیت‌هایی را که برای رفت‌و‌آمدهای شبانه در نظر گرفته است، لغو نمی‌کند.
زمانه به مناسبت فرا رسیدن دومین سالگرد اعتراضات آبان، مجموعه‌ای از مطالب منتشر شده درباره این اعتراضات را در این پرونده گرد آورده است:
🔻سرگذشت‌ها
■ آبان ۹۸: سرگذشت حسین و علی کشاورز افشار، دو برادر که در کنار هم به خاک سپرده شدند
فرزاد صیفی‌کاران- حسین کشاورز افشار تنها سه روز از ازدواجش گذشته بود که در جریان اعتراض‌های آبان ۹۸ با گلوله نیروهای امنیتی در شهر قدس کشته شد. خانواده او تا یک ماه از سرنوشت فرزندشان اطلاعی نداشتند و به آنها گفته شد پسرشان فرار کرده است. علی کشاورز افشار برادر بزرگ حسین یک سال بعد بر اثر ضربه روحی ناشی از غم کشته شدن برادر خود را حلق‌آمیز کرد و در کنار مزار برادرش آرام گرفت.
■ سرگذشت رضا معظمی: می‌خواست روزی مدل معروفی شود
رضا معظمی گودرزی ۱۹ ساله یکی دیگر از جان باخته‌های اعتراض‌های آبان ۹۸ است. او عاشق ورزش بود و دوست داشت یک مدل معروف شود، یک سال قبل از جان باحتن کارت اهدای عضو گرفته بود و بعد از کشته شدن اعضای بدنش اهدا شد.
■ سرگذشت بهمن (رضا) جعفری، از جان‌باختگان اعتراض‌های آبان ۹۸
در دادگاه به خانواده بهمن (رضا) جعفری، از کشته‌شدگان اعتراض‌های آبان ۹۸ گفته‌اند نیروهای یگان ویژه از فاصله نزدیک -حدود ۱۵ متری- به قلب رضا شلیک کرده‌اند. با وجود بررسی دوربین‌های مداربسته، فرد ضارب شناسایی نشده است.
(در انتهای هر سرگذشت، لینک شماری از سرگذشت‌های دیگر جان‌باختگان آبان ۹۸ آمده است)
🔻 گزارش‌های تحقیقی
■ آبان ۹۸: کدام سلاح‌ها به کمک سرکوبگران آمدند؟
فرزاد صیفی‌کاران- پژوهش زمانه نشان می‌دهد که سلاح‌های تهاجمی از سوی نهادهای امنیتی گوناگون علیه معترضان آبان به کار رفته. این مسأله ناقض قوانین بین‌المللی و قابل پیگرد است.
■ آبان ۹۸: کدام نهادهای امنیتی و شبه‌نظامی آغازگر خشونت‌ها بودند و مردم را به گلوله بستند؟
نیروهای امنیتی آغازگر خشونت‌ها به قصد پایان دادن به اعتراض‌ها بودند. در میان آنها شبه‌نظامیان کمترشناخته‌شده‌ای همچون تک‌تیراندازهای «نیروهای خودجوش سرزمین‌های اسلامی» به چشم می‌خوردند.
🔻 گزارش‌ها
■ اعتراض‌های آبان ۹۸: در رشت چه گذشت؟
یک شاهد عینی درباره آنچه در جریان اعتراض‌های ۲۵ آبان ۹۸ در شهر رشت گذشت به زمانه می‌گوید: «تظاهرات مردم مسالمت آمیز بود اما نیروهای بسیجی، سپاهی و اطلاعاتی دست به هر کاری زدند تا اوضاع را به خشونت بکشند»
■ اعتراض‌های آبان ۹۸: آمار جان‌باختگان و تلاش نظام برای رفع مسئولیت
بعد از هفت ماه مقامات جمهوری اسلامی آمار کشته‌شدگان اعتراض‌های آبان ۹۸ را اعلام کردند. این آمار اما چقدر با واقعیت هم‌خوانی دارد؟
■ پیام درفشان، وکیل دادگستری: بازداشت‌شدگان به وکیل دسترسی ندارند
جواد عباسی توللی- به گفته پیام درفشان، به دلیل ازدحام در دادسراهای مسئول رسیدگی به وضعیت این اشخاص، حتی امکان مراجعات عادی برای پیگیری سایر پرونده‌ها هم با مشکل مواجه شده است.
■ آبان ماه و بار گران زندگی روزمره
یاسر آفتابی- آیا مردم به آبانی دیگر می‌اندیشند؟ گزارشی بر پایه گفت‌وگوهایی در خیابان‌های تهران و یکی دیگر از شهرها. برداشت کلی: مردم همان هستند که بودند، با باری بر دوش، سنگین‌تر از سال گذشته، و زخم‌های تازه‌تر از دیروز.
🔻تحلیل‌ها
■ تحلیل وضعیت با نظر به اعتراضات آبان ۱۳۹۸ – گفت‌وگو با سعید مدنی
سعید مدنی- در جامعه‌ای که نظام حکمرانی‌اش در بحران است، و از آن سو جامعه در وضعیت جنبشی قرار دارد، شبکه‌ای شده است و احساس محرومیت نسبی هم به طور روز افزونی بالاست، وقوع اعتراضاتی مثل اعتراضات آبان امری کاملا طبیعی و متناسب با چنین شرایطی هست.
■ تریلوژی آبان ۹۸: اهمیت سیاسی مسئله صیانت نفس
امین بزرگیان ــ فارغ از نتایج سیاسی واقعه آبان‌ماه ٩٨، این رویداد سرفصل تازه‌ای در جنبش‌های تاریخ معاصر ایران بوده است. اهمیت آن در کجاست و در محاصره چه گفتمان‌هایی است؟
■ چالش‌ها و فرصت‌ها در دوره‌ای سرنوشت ساز برای ایران
روبن مارکاریان- دستگاه ولایت که تهدید انقلاب از پائین را در خیزش‌های دی ماه ۹۶ و آبان ۹۸ به چشم دیده است، یکدست کردن قدرت حاکم و کاهش شکاف‌های درونی را در اولویت سیاست‌های خود قرار داده است.
■ در گرامی‌‌داشت یاد و آرمان آبان ۹۸
امضا محفوظ- سال گذشته در چنین روزهایی در صدها شهر کوچک و بزرگ ایران مردم ستمدیده به خیابان‌ها آمدند تا علیه تشدید فقر، ستم، فساد، تبعیض و تحقیری که از آن به ستوه آمده بودند اعتراض کنند.
■ آبان ماه، بازیگر اصلی انتخابات سیزدهم
یاسر آفتابی- با مرور دوباره فرازهای ماه‌های اخیر، می‌توانیم عاملیت اعتراض‌های سراسری را در تعیین مرز میان گروه‌های مختلف، اهداف و موضع‌گیری‌ها مشاهده کنیم.
🔻نظرسنجی
■ اکثریت مخاطبان زمانه: سرکوب دولتی و یأس عمومی از آبان ۹۸ تا امروز افزایش یافته است
پاسخ‌ها به نظرسنجی زمانه نشان می‌دهد که حمایت از اعتراضات سراسری رو به افزایش است. یک‌سوم ساکنان ایران که در خیزش آبان شرکت نکرده بودند، از شرکت بی‌قیدوشرط در اعتراضات احتمالی بعدی سخن می‌گویند.
🔻 پرونده‌ها
■ در سالگرد اعتراضات آبان – پرونده مقاله‌ها و گزارش‌ها
زمانه به مناسبت سالگرد اعتراضات آبان ۹۸ مجموعه‌ای از مطالب را منتشر کرد که عنوان برخی از آنها را در این پرونده گرد آورده‌ایم.
■ اعتراض‌های آبان ۱۳۹۸: گزارش‌ها و دیدگاه‌ها
خیزش آبان ماه چگونه آغاز شد و گسترش یافت؟ نیروی پیش‌برنده آن چه بود؟ در تحلیل آن چه نکته‌هایی جلب نظر می‌کنند؟