بر خلاف خوش‌بینی‌های هفته نخست نشست گلاسکو، حالا واقعیت ناگوار چهره‌اش را نشان می‌دهد: تعهدات اقلیمی دولت‌ها و شرکت‌ها، جهان را تا پایان قرن در مسیر افزایش دمایی بیش از ۲,۴ درجه نسبت به دمای متوسط هوا پیش از انقلاب صنعتی سوق خواهد داد.
این مسیر به فاجعه خواهد انجامید.
بر اساس پژوهشی که سه‌شنبه ۹ نوامبر در جریان بیست‌و‌ششمین نشست اقلیمی ملل متحد در گلاسکو، اسکاتلند منتشر شد، هدف‌های کوتاه‌مدت کشورها برای کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای سیاره را از فاجعه اقلیمی دور نخواهد کرد و باعث می‌شود زمین تا پایان قرن بیست‌و‌یکم افزایش دمایی بیش از ۲,۴ درجه را به خود ببیند. بالاتر از سطح رسمی ۲ درجه مندرج در توافق پاریس.
توافق اقلیمی پاریس در ۲۰۱۵ مظهر تلاش جامعه بین‌المللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است. بر اساس این توافق دولت‌ها متعهد شده‌اند که سطح افزایش دما نسبت به پیش از انقلاب صنعتی را حداکثر ۲ درجه نگه دارند. دانشمندان و فعالان محیط زیست از دیرباز می‌گفتند ۱,۵ درجه باید سطح بیشینه این افزایش دما باشد. این سطح در توافق پاریس ذکر شده اما الزام‌آور نیست.
با افزایش دما بیش از ۱,۵ درجه، همان‌طور که دانشمندان اقلیمی پیش از این نیز هشدار داده بودند، تخریب گسترده و پدیده‌های حاد آب‌و‌هوایی همچون سیل شدید، توفان‌های ویرانگر، افزایش سطح آب دریاها، خشکسالی، تغییر نظام بارش و … رخ خواهد داد.
چرا خوش‌بینی هفته اول بر باد رفت؟
نشست بیست‌و‌ششم تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد در بریتانیا آخرین فرصت جامعه جهانی برای دستیابی به راهکاری جهت حفظ سیاره برای نسل‌های آینده خوانده شده بود. دولت‌ها و شرکت‌ها در ضمن این نشست وعده‌های اقلیمی متعددی برای رسیدن به «انتشار خالص صفر کربن» (اقتصاد کربن‌خنثی) تا نیمه قرن دادند.
در میان بزرگترین منتشرکننده‌های گازهای کربنی، ایالات متحده و اتحادیه اروپا وعده داده اند تا ۲۰۵۰ به این هدف برسند. چین نیز گفته می‌خواهد تا پیش از ۲۰۶۰ اقتصادش را به لحاظ کربنی خنثی کند. هند، سومین منبع بزرگ انتشار گازهای کربنی نیز قول رسیدن به وضعیت کربن‌خنثی را تا ۲۰۷۰ داد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ نیز این هدف‌های درازمدت را وعده دادند.
هفته گذشته دانشگاه ملبورن بر اساس این تعهدهای به‌روزشده اعلام کرد گرمایش زمین ممکن است با این شرایط در حد ۱,۸ یا ۱,۹ درجه افزایش باقی بماند. اما قبل و بعد از این پیش‌بینی، متخصصان و فعالان محیط زیست هشدار داده بودند که وعده‌های درازمدت به تنهایی کافی نیستند و باید به شکل رادیکال و فوری در کوتاه‌مدت نیز از انتشار گازهای گلخانه‌ای به شکل قابل توجهی کاست.
موریس ساندز و لیندا اشنایدر، دو متخصص در حوزه اقلیم و سیاست‌گذاری مربوط به آن در مقاله‌ای با اشاره به این وعده‌ها نوشتند:
«این هدف‌های ظاهراً بلندپروازانه در واقع چیزی نیستند مگر دور دیگری از “سبزشویی*” و انحراف‌های خطرناکی که اتخاذ راه‌حل‌های واقعی برای اقلیم را به تأخیر می‌اندازد و جلوشان را می‌گیرد. به همین خاطر است که انتشار خالص صفر کربن واقعا صفر نیست. دلیل اول آنکه ۲۰۵۰ سه دهه دیگر فرا می‌رسد. دادن تعهدهای درازمدت برای اقتصاد خالص صفر کربن به دولت‌ها و کسب‌و‌کارها اجازه می‌دهد که در زمان فعلی از کاهش قابل توجه انتشار گازهای کربنی خودداری کنند. به طور خاص از نظرگاه عدالت اقلیمی، میانه قرن خیلی دیر است. کشورهای ثروتمند و صنعتی در شمال جهانی به خاطر انتشار تاریخی و سطح کنونی ثروت‌شان، مسئولیت کربن‌زدایی هرچه‌سریع‌تر را بر دوش خود دارند.»
آنها همچنین از نبود اهداف کوتاه‌مدت و میان‌مدت بر خلاف توافق پاریس انتقاد کردند:
«بسیاری از برنامه‌ها برای انتشار خالص صفر کربن واجد اهداف کوتاه‌مدت و میان‌مدت ــ مثلاً برای ۲۰۲۵ ــ برای کاهش انتشار نیستند. در عوض، اغلب مشارکت‌های تعیین‌شده ملی (NDC) کشورها ذیل توافق ۲۰۱۵ پاریس که اخیراً به‌روزسانی یا بررسی مجدد شده‌اند، بر اساس چارچوب زمانی تا ۲۰۳۰ هستند. این یعنی بی‌توجهی به دوره بررسی پنج ساله تعهدها که در قلب توافق اقلیمی پاریس است.»
یادداشت کامل آنها را اینجا بخوانید: گرمایش زمین: آیا تعهدهای اقلیمی دولت‌ها و شرکت‌ها واقعاً به اقتصادی بدون کربن می‌انجامد؟
سناریوهای پیش‌رو چیستند؟
اخطارها درباره نبود برنامه کوتاه‌مدت و اقدام رادیکال از سوی دولت‌ها و شرکت‌ها اکنون اثبات شدند. «کلایمت‌اکشن‌ترکر»، معتبرترین گروه تحلیل اقلیمی جهان سه‌شنبه در گزارش خود بر اساس هدف‌های کوتاه‌مدت دولت‌ها در دهه پیش رو (هدف‌های مربوط به ۲۰۳۰) اعلام کرد که جهان با پیاده‌سازی کامل تمام هدف‌های مربوط به ۲۰۳۰، در مسیر گرمایش ۲,۴ درجه‌ای خواهد بود.
بر اساس این تحلیل، اگر تمام تعهدات درازمدت و لازم‌الاجرا همراه با اهداف ذکرشده در NDC های هر کشور، به صورت کامل اجرایی شود، باز هم گرمایش زمین به سطح ۲,۱ درجه خواهد رسید.
بهترین سناریو و خوش‌بینانه‌ترین سناریو که شامل اجرایی‌شدن هدف‌های کربن‌خنثی، تعهدات درازمدت لازم‌الاجرا و NDC های هر کشور می‌شود، باز هم به گرمایشی ۱,۸ درجه‌ای، یعنی بالاتر از حد امن ۱,۵ خواهد رسید.
پژوهشگران همچنین به شکاف بین حرف و عمل در حکومت‌ها پرداختند. یعنی آنچه حکومت‌ها گفته‌اند برای کاهش انتشار انجام می‌دهند و آنچه واقعاً انجام داده‌اند. این به بدترین سناریو انجامید، یعنی ادامه وضعیت بر اساس سیاست‌های واقعاً در حال اجرا جهان را ۲,۷ درجه گرم‌تر خواهد کرد.
دانشمندان اقدام عملی برای دستیابی به هدف ۱,۵ درجه را کاهش ۴۵ درصدی سطح انتشار گازهای کربنی تا ۲۰۳۰، نسبت به سطح آن در ۲۰۱۰ می‌دانند. اما به نظر می‌رسد هدف ۱,۵ درجه دیگر در سیاست‌گذاری‌ها وجود ندارد و رهبران کشورها همین حالا آن را کنار گذاشته‌اند.
*سبزشویی: تلاش برای انحراف از مشکل اصلی و مسئولیت تاریخی با استفاده از سیاست‌های سرمایه‌دارانه «اقتصاد سبز»