شکنجه و تجاوز: گزارشی از بازداشتگاه‌های مخفی نهادهای امنیتی در سنندج، ارومیه و کرمانشاه

شبکه حقوق بشر کردستان به تازگی در گزارش مفصلی از وجود بازداشتگاه‌های مخفی نهادهای امنیتی در شهرهای سنندج، کرمانشاه و ارومیه پرده برداشته است. به گزارش این نهاد حقوق بشری بازداشتگاه‌های مخفی وابسته به وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه هستند و افراد بازداشت شده در این بازداشتگاه‌ها مورد شدیدترین شکنجه‌های روحی و جسمی قرار می‌گیرند.

شبکه حقوق بشر کردستان در این گزارش به محل بازداشتگاه‌های مخفی، وضعیت نگهداری بازداشت شدگان، شیوه‌های بازجویی‌ها و شکنجه زندانیان سیاسی در این بازداشتگاه‌های امنیتی و مخفی پرداخته‌ است.

این اولین بار نیست که از وجود بازداشتگاه‌ها و خانه‌های امن نهادهای امنیتی گزارشی منتشر می‌شود، اما نکته نگران‌کننده در مورد این بازداشتگاه‌های مخفی در سنندج، کرمانشاه و ارومیه رایج بودن شکنجه در آنها است.

این گزارش بر اساس مشاهدات عینی افراد بازداشت شده تهیه و مستند شده است.

ربین رحمانی، از اعضای مدیریت شبکه حقوق بشر کردستان در پاسخ به این پرسش که دلیل وجود چنین بازداشتگاه‌های مخفی در شهرهایی مانند سنندج، کرمانشاه و ارومیه چیست توضیح داد که این بازداشتگاه‌ها محدود به این شهرها نیستند بلکه در بسیاری از شهرهای ایران به خصوص مراکز استان‌ها چنین مکان‌هایی وجود دارند که عموماً متعلق به وزارت اطلاعات و سپاه پاسداران هستند. او در ادامه به تفاوت این بازداشتگاه‌ها در شهرهایی مانند سنندج و کرمانشاه و ارومیه نسبت به دیگر شهرها اشاره می‌کند:

«اما مسئله این است که وجود این بازداشتگاه‌ها در شهرهایی مثل ارومیه، سنندج، کرمانشاه، ایلام، اهواز، زاهدان و…، شرایط نگهداری بازداشت‌شدگان و رفتارهای فراقانونی و غیرانسانی که در دوران بازداشت با آنها صورت می‌گیرد وضعیت این بازداشتگاه‌ها را تا حد زیادی متفاوت می‌کند. بر اساس آمارهای مختلفی که از سوی سازمان‌های حقوق بشری و حتی گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران اعلام شده است، در ایران نسبت به جمعیت کُردها ما شاهد بالاترین تعداد بازداشت‌ها و زندانی‌های سیاسی ایران در بین کُردها هستیم. این حجم بالای سرکوب به واسطه‌ی حضور بسیار پررنگ نهادهای امنیتی در این مناطق صورت می‌گیرد، نهادهایی که این بازداشتگاه‌های مخفی را برای تحت فشار قرار دادن و شکنجه فعالان کُرد در اختیار دارند.»

به گفته ربین رحمانی تنها در ارومیه سپاه پاسداران سه بازداشتگاه مخفی دارد. او تأکید می‌کند بازداشتگاه‌هایی که در گزارش شبکه حقوق بشر کردستان به آنها اشاره شده است تنها تعدادی از بازداشتگا‌ه‌های مخفی وزارت اطلاعات و سپاه پاسداران در این شهرها است و بنا به اطلاع آنها بازداشتگاه‌های مخفی دیگری نیز وجود دارند که هنوز نتوانسته‌اند به اطلاعات دقیق موقعیت و شرایط آنها دسترسی پیدا کنند.

«سلول قبر»؛ بازداشتگاه اداره اطلاعات و اطلاعات سپاه ارومیه

به گزارش شبکه حقوق بشر کردستان بازداشتگاه امنیتی اداره اطلاعات در خیابان دانشکده شهر ارومیه، در محوطه ساختمان اداره کل اداره اطلاعات قرار دارد.

طبق این گزارش ساختمان بازداشتگاه دارای چهار راهرو است و راهروهای آن دارای ۱۲، ۱۰، ۸ و ۴ سلول انفرادی و عمومی است. در این بازداشتگاه، سلول‌های زندان با ابعاد ۸۰ سانتیمتر در ۲ متر،  ۱,۲ در ۲، ۲ در ۳ و ۳ در ۴ متر تعبیه شده‌اند. کلیه سلول‌های این بازداشتگاه فاقد پنجره‌ هستند. تنها در سقف این سلول‌ها کانال‌هایی جهت ورود و خروج هوا تعبیه شده‌اند.

افرادی که مدتی در این بازداشتگاه به سر برده‌اند آن را یکی از «کثیف‌ترین و مخوف‌ترین» بازداشتگاه‌های وزارت اطلاعات توصیف کرده‌اند.

در بازداشتگاه اداره اطلاعات ارومیه سلولی به نام «قبر» وجود دارد که طبق گفته شاهدان عینی ارتفاع آن یک و نیم متر و طول و عرض آن نیز تنها نیم متر است به گونه‌ای که فرد بازداشت شده در این سلول ناگزیر است برای ساعت‌ها سر پا بایستد. به گزارش شبکه حقوق بشر کردستان این اتاق تنها در زمان شکنجه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بنا به این گزارش در اکثر موارد، فرد بازداشت شده حین بازجویی توسط بازجو مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد، به این صورت که در بازجویی‌ها، دو نفر از تیم شکنجه کنار صندلی متهم می‌ایستند و در صورت عدم پاسخ‌ از جانب متهم به سوالات مطرح شده، از سوی دو فردی که کنار او ایستاده‌اند به شدت مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد و در موارد شدت شکنجه به بیهوش شده‌ فرد بازداشتی ختم شده است.

از دیگر شکنجه‌هایی که در بازداشتگاه مخفی اطلاعات ارومیه اشاره شده، وجود تختی است که متهم را بر روی آن می‌خوابانند و با کابل‌های مختلف به کف پای آنها شلاق می‌زنند. علاوه بر این استفاده از شوکر برقی و ضربه به نقاط حساس بدن مانند بیضه‌ها بسیار رایج گزارش شده است.

یکی از فعالان کُرد که سابقه چندین هفته بازداشت در بازداشتگاه مخفی اطلاعات ارومیه را داشته است، در گفت‌وگو با شبکه حقوق بشر کردستان گفته این سلول انفرادی با ابعاد طولی ۲ متر در ۸۰ سانتیمتر با ارتفاع ۳ متر منتقل شده که توالت آن بدون هیچ‌گونه حایلی بوده و توسط دوربین مداربسته تحت نظر است و فرد زندانی در شخصی‌ترین حالت هم کنترل می‌شود. این فعال مدنی کُرد همچنین افزوده که هر روز تنها ۱۰ دقیقه به آنها امکان هواخوری داده می‌شد.

این فعال کُرد همچنین به شبکه حقوق بشر کردستان گفته که زیرزمین این بازداشتگاه مخصوص شکنجه است و آنجا از طریق یک دستگاه مخصوص که در دیوار تعبیه شده بازداشت‌شدگان را به برق وصل کرده‌اند.

در گزارش شبکه حقوق بشر کردستان به بازداشتگاه‌های مخفی سازمان اطلاعات سپاه در داخل و بیرون از شهر ارومیه نیز پرداخته شده است.

بازداشتگاه‌های اصلی این اطلاعات سپاه در پادگان‌های نظامی قرار دارند. سه بازداشتگاه اصلی این نهاد امنیتی-نظامی در پادگان المهدی مشهور به بازداشتگاه ۸۱ رمضان، دیگری در پادگان مالک اشتر مشهور به بازداشتگاه هفت تیر  و اخیرا نیز یک بازداشتگاه جدید دیگر به نام «خیبر» در این محوطه نظامی ساخته شده است. این سه بازداشتگاه در ۲۰ کیلومتری شهر ارومیه و در مسیر جاده ارومیه به تبریز در یک محوطه کاملاً غیرمسکونی در کنار پادگان‌‌های آموزشی المهدی، مالک اشتر و مرکز توپ‌خانه شمال غرب کشور و قرارگاه حمزه سید الشهدای ارومیه قرار دارند.

به گفته یکی از زندانیان سیاسی سابق این بازداشتگاه در سال ۸۴ یا ۸۵ از سوی سپاه به صورت کاملا مدرن و مجهز ساخته شده است و دارای سلول‌های انفرادی بسیار کوچک و چندین سلول انفرادی عمومی دارد.

این فعال سیاسی کُرد به شبکه حقوق بشر کردستان گفته در بیرون از ساختمان بازداشتگاه اتاق‌های متروکه‌ای وجود دارند که فرد بازداشت شده جهت شکنجه به این اتاق‌ها منتقل می‌شود. به گفته او یکی از شکنجه‌هایی معمول در این بازداشتگاه «وصل کردن وزنه به بیضه‌ها» و «آویزان کردن بازداشت‌شدگان از سقف» به مدت چند ساعت است.

از جمله دیگر شکنجه‌هایی که در بازداشتگاه سازمان اطلاعات سپاه ارومیه به آن اشاره شده است، شبیه‌سازی صحنه تیرباران توسط بازجویان جهت اخذ اعترافات اجباری از فرد بازداشت‌شده است.

اما علاوه بر اعمال شکنجه‎‌های مختلف بر فرد بازداشت‌شده، بر اساس روایت زندانیانی که در بازداشتگاه‌های مخفی سپاه به سر برده‌اند، در مواردی به منظور تحت فشار قرار دادن فرد زندانی اقدام به بازداشت اعضای خانواده او، علی‌الخصوص همسر آنها و تهدید به تجاوز کرده‌اند.

شبکه حقوق بشر کردستان در گزارش خود به جان باختن یک زندانی به اسم ناصر عیسی‌زاده در بازداشتگاه‌های مخفی سپاه اشاره کرده است. بر اساس گزارش این نهاد حقوق بشری، ناصر عیسی‌زاده شهروند اهل سلماس بود و در دوران سربازی قصد پیوستن به یکی از احزاب اپوزیسیون کُرد را داشت که در سال ۱۳۸۹ بازداشت و تحت شکنجه شدید در این بازداشتگاه کشته شد. نیروهای سپاه به صورت مخفیانه جسد او را به زادگاهش منتقل کرده و شبانه دفن کردند.

بازداشتگاه اداره اطلاعات و سپاه سنندج

شبکه حقوق بشر کردستان در گزارش خود به بازداشتگاه اداره اطلاعات در یکی از مناطق امنیتی شهر سنندج در حد فاصل دو خیابان مهم این شهر به نام بلوار خسروآباد (شبلی) و خیابان آبیدر اشاره کرده است.

اداره اطلاعات سنندج طی چند سال گذشته در بیشتر کوچه‌های نزدیک به این بازداشتگاه اقدام به نصب دوربین کرده و رفت و آمد مردم در این منطقه تحت کنترل شدید قرار دارد.

بنا بر این گزارش بازداشت‌ها به دو شیوه انجام می‌شود، یک: فرد مورد نظر را به صورت تلفنی به ستاد خبری اداره اطلاعات احضار می‌کنند که در نزدیکی محل بازداشتگاه واقع شده، همانجا او را بازداشت و بعد از زدن چشم‌بند و دست‌بند به بازداشتگاه منتقل می‌کنند، دو: فرد متهم بدون اطلاع قبلی از بازداشت و بعد از بستن چشم‌بند و دست‌بند توسط تیم مأمور بازداشت به بازداشتگاه منتقل می‌شود.

بر اساس گزارش شبکه حقوق بشر کردستان ساختمان بازداشتگاه اداره اطلاعات سنندج در چند سال گذشته بازسازی شده و نزدیک به ۱۴ سلول دیگر به این بازداشتگاه اضافه شده است. تعداد سلول‌های انفرادی و عمومی این بازداشتگاه حدود ۳۴ سلول تعبیه شده در ۵ راهرو تخمین زده می‌شود.

در بازداشتگاه اداره اطلاعات سنندج نیز متهمان مورد انواع مختلف شکنجه‌های جسمی و روحی قرار می‌گیرند که در دست‌کم دو مورد در سال‌های گذشته به مرگ آنها زیر شکنجه انجامیده است. از جمله این موارد می‌توان به مرگ ابراهیم لطف‌اللهی، فعال دانشجویی کُرد اشاره کرد که در تاریخ ۱۶ دی‌ ماه ۱۳۸۶ توسط نیروهای امنیتی بازداشت و بعد از ۹ روز بعد جسد او توسط نیروهای امنیتی شبانه و به صورت مخفی در گورستان شهر سنندج دفن شد. اگرچه مرگ او خودکشی اعلام شد، اما خانواده او و فعالان حقوق بشر مرگ مشکوک او را تحت شکنجه اعلام کردند.

سارو قهرمانی، یکی دیگر از قربانیان شکنجه در اداره اطلاعات سنندج است. او در جریان اعتراضات سراسری دی‌ماه ۱۳۹۶ در سنندج بازداشت شده بود، اما بعد از ۱۱ روز جسدش به خانواده‌اش تحویل داده شد. منابع نزدیک به خانواده این شهروند کُرد در گفت‌وگو با شبکه حقوق بشر کردستان اعلام کردند که فرزند آنها در یکی از خیابان‌های شهر سنندج بازداشت شده بود. مادر سارو قهرمانی که موفق به دیدن جسد فرزند خود شده بود در گفت‌وگو با بستگان خود اعلام کرده بود که آثار ضرب و جرح بر بدن فرزندش کاملاً مشهود بوده است.

از جمله شکنجه‌هایی که توسط زندانیان سیاسی سابق روایت شده است، به ضرب و شتم، انتقال به سلول انفرادی کثیف و فاقد بهداشت، زدن چشم‌بند در حالت‌های مختلف، بازجویی‌های مدوام، بستن به تخت و شلاق زدن به کف پا و هل دادن از پله‌ها اشاره شده است.

بازداشتگاه سازمان اطلاعات سپاه سنندج در قرارگاه شهرام‌فر سپاه پاسداران که آن هم در بلوار خسروآباد (شبلی) سنندج قرار گرفته است، یکی دیگر از بازداشتگاه‌های مخفی این شهر است. با توجه به فوق امنیتی بودن این بازداشتگاه، اطلاعات جامعی از کلیه سلول‌های این بازداشتگاه در دست نیست.

از جمله شکنجه‌هایی که در این بازداشتگاه گزارش شده است، گرم کردن بیش از حد کف سرامیکی سلول انفرادی است، به گونه‌ای که فرد زندانی از شدت گرما و کلافگی امکان خوابیدن ندارد.

شکنجه و تجاوز در بازداشتگاه اداره اطلاعات و سپاه کرمانشاه

بازداشتگاه اداره اطلاعات کرمانشاه به بازداشتگاه میدان نفت مشهور است، زیرا در در نزدیکی پالایشگاه نفت شهر و در کنار ساختمان سپاه ناحیه کرمانشاه واقع شده است.

شبکه حقوق بشر کردستان در گزارش خود اشاره کرده برخلاف بازداشتگاه‌های استان‌های کردستان و آذربایجان غربی، بیشتر بازجویان امنیتی در شهر کرمانشاه از افراد بومی همین استان هستند. این بازداشتگاه که مجهز به دوربین‌های مداربسته است، حداقل ۱۵ سلول عمومی و بزرگ دارد. سلول‌های این بازداشتگاه دارای پنجره نیست و فرد زندانی قادر به تشخیص روز و شب نخواهد بود.

این بازداشتگاه دارای یک زیرزمین در نزدیکی هواخوری است که بر اساس شهادت زندانیان سیاسی سابق در این زیرزمین یک تخت وجود دارد که فرد بازداشت شده بر روی تخت خوابانده می‌شود و با کابل شلاق زده می‌شود. در این بازداشتگاه بعد از صبحانه بازجویی‌ها آغاز می‌شود و رفتن به هواخوری و حمام در اغلب مواقع تنها هفته‌ای یک بار امکان‌پذیر است. فرد بازداشت شده در زمان حمام حق تراشیدن ریش خود را ندارد و در صورت تمایل، ریش و موی سر بعد از یک ماه با ماشین توسط نگهبانان تراشیده می‌شود.

زینب جلالیان، تنها زندانی سیاسی زن در ایران که حکم حبس ابد دریافت کرده، از جمله زندانیانی است که چندین ماه در این بازداشتگاه به سر برده است. او درباره بازجویی و شکنجه‌هایی که در این بازداشتگاه متحمل شده است به شبکه حقوق بشر کردستان گفته که علاوه بر ضرب و شتم حین بازجویی زمانی که از گرفتن اعتراف اجباری ناامید شده بودند، چند مرتبه او را به زیرزمین این بازداشتگاه منتقل کرده‌اند و در حالی که بر روی یک تخت خوابانده شده بود، ساعت‌ها بازجوها به کف پاهایش شلاق زده‌اند.

نشاندن فرد بازداشت‌شده بر روی یک صندلی که زیر آن سوراخ است و آویزان کردن وزنه به بیضه‌ها و آویزان کردن از سقف با بستن دست‌ها یا پاها یکی دیگر از شکنجه‌هایی که توسط زندانیان سیاسی سابق گزارش شده است.

تست بکارت یکی از اعمالی است که در این بازداشتگاه توسط نیروهای امنیتی از زنان بازداشت‌شده گرفته می‌شود. یک زن زندانی سابق در گفت‌وگو با شبکه حقوق بشر کردستان گفته که به مدت چند ماه از سوی یک فرد روحانی در این بازداشتگاه مورد تجاوز قرار گرفته است:

«بعد از یک هفته بازداشت، روزی دو نفر از بازجویان به داخل سلولم آمدند و اقدام به بستن دست و پایم کردند. بعداً از طریق سرنگ اقدام به ترزیق ماده مخدر به من کردند. این اقدام آنها ابتدا از سوی من با مقاومت همراه بود ولی بعد از چند هفته دیگر مقاومتی از خود نشان نمی‌دادم. روزی بعد از ترزیق سرنگ در حالی که چشم‌بند داشتم متوجه حضور شخص جدیدی در سلول شدم. بعد از احوالپرسی، متوجه شدم که کاملاً خود را به من چسبانده است تا حدی که صدای نفس کشیدن وی را روی گردنم احساس می‌کردم. لحظه به لحظه زجر می‌کشیدم اما چون دست و پایم بسته بود غیر از فریاد کشیدن هیچ کاری نمی‌توانستم بکنم. به زور لباس‌هایم را در آورد و به من تجاوز کرد.»

علاوه بر اداره اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه نیز در شهر کرمانشاه چندین بازداشتگاه مخفی دارد که شبکه حقوق بشر کردستان موفق به کسب اطلاعات و تأیید یکی از آنها یعنی بازداشتگاه سپاه بنی اکرم شده است.

بر اساس گزارش شبکه حقوق بشر کردستان، این بازداشتگاه تازه تأسیس شده است و در قرارگاه سپاه بنی اکرم در نزدیکی میدان نفت کرمانشاه قرار دارد. قسمتی از این بازداشتگاه دارای یک سالن است که در سمت راست شامل ۶ سلول و در سمت چپ دارای ۴ سلول به همراه دو اتاق، حمام و دستشویی است.

طبق گفته این فعالان بازداشت شده، در شماری از این سلول‌ها دوربین وجود دارد و کلیه حرکات هر فرد بازداشت شده تحت کنترل نگهبان‌ها قرار دارد. کف هر سلول با موکت پوشیده شده و دو پتوی کهنه و یک قمقمه آب در اختیار هر فرد بازداشت شده گذاشته می‌شود.

انواع مختلف شکنجه‌های جسمی و روحی، اعم از ضرب و شتم، تهدید به بازداشت اعضای خانواده، نگهداری طولانی مدت در سلول انفرادی، ضربه زدن به اندام تناسلی و مواردی از این دست، از جمله شکنجه‌هایی است که علیه بازداشت‌شدگان اعمال می‌شود.

وجود چنین بازداشتگاه‌هایی که یک تهدید برای بازداشت‌شدگان محسوب می‌شود این سوال را به وجود می‌آورد که در چنین بازداشتگاه‌هایی چه حقوقی از فرد بازداشت شده نقض می‌شود و آنها در معرض چه خطرهایی قرار دارند؟

ربین رحمانی در پاسخ به زمانه می‌گوید مهم‌ترین مسئله در مورد این بازداشتگاه‌ها مخفی بودن آنها است. او تأکید می‌کند که به این صورت هیچ آدرس و مشخصاتی در مورد این بازداشتگاه‌ها به صورت عمومی پیدا نمی‌شود، هیچ تابلویی وجود ندارد که نشان دهد این محل یک بازداشتگاه «قانونی» است و همین موضوع سبب می‌شود هیچ نظارتی از سوی سازمان زندان‌ها و مراجع قضایی روی این بازداشتگاه‌های مخفی اعمال نشود.

او در ادامه می‌گوید:

«هر چند در بازداشتگاه‌های رسمی و زیر نظر مراجع قضایی هم موارد بسیاری از نقض حقوق بازداشت‌شدگان و زندانیان وجود دارد، اما این مخفی بودن و عدم نظارت مطمئناً شرایط نگهداری بازداشت‌شدگان را سخت‌تر و دسترسی به وضعیت آنها را در بسیاری از موارد غیرممکن می‌سازد. نه خانواده و نه وکیل در اکثر موارد حق ملاقات فرد در این بازداشتگا‌ه‌ها را ندارند. نگهداری طولانی مدت افراد در سلول‌های انفرادی باعث قطع هرگونه ارتباط آنها با دنیای خارج می‌شود. در چنین شرایطی است که دست مأموران امنیتی و بازجوها برای هرگونه رفتار با زندانی باز است. ما در این گزارش در گفت‌وگو با تعدادی از بازداشت‌شدگان طی سال‌های اخیر و همچنین با استناد به روایت‌هایی که از تعدادی از این افراد در مورد شرایط‌شان در زمان حضور در این بازداشتگاه‌ها منتشر شده است، به موارد بسیاری از شکنجه‌های غیرقابل توصیف برخورد کردیم. در نظر داشته باشید این تنها روایت تعدادی از این افراد است، افرادی که در زمانی امکان مطرح کردن سرگذشت خود را پیدا کردند، تعداد دیگری در این بازداشتگاه‌ها زیر شکنجه کشته شده‌اند و هیچ وقت هم نهادهای امنیتی و قضایی هیچ مسئولیتی در قبال این قتل‌ها قبول نکردند و حتی ادعای خودکشی این افراد را مطرح کردند. مثل مورد ابراهیم لطف‌الهی و…»

قرار است که شبکه حقوق بشر کردستان در روزهای آینده گزارش تکمیلی درباره این بازداشتگاه‌های مخفی منتشر کند.