گوشتی که ما از سوپر مارکت‌ها و مغازه‌ها می‌خریم و آن را امری جدایی ناپذیر از سبد غذایی می‌دانیم، چیست و چگونه پرورش می‌یابد؟ شیر و فرآورده‌های لبنی و تخم مرغ چگونه تولید می‌شوند؟ صنعت دامداری در این میان چگونه نقش‌آفرینی می‌کند؟ وضع صنعت دامداری در جمهوری اسلامی چگونه است؟
از گاوداری و مرغداری به کشتارگاه
انواع اغلب گوشت‌هایی که می‌خوریم، قرمز و سفید، پرورشی هستند. حیوانات در دامداری‌ها، مرغداری‌ها یا مراکز پرورش ماهی متولد می‌شوند. در این مقاله بیشتر به زندگی گاوها و کمی هم به زندگی مرغ‌ها می‌پردازیم.
گاوهای شیری و گوشتی در دامداری متولد می‌شوند و در کشتارگاه به قتل می‌رسند. گاوهای شیرده را در گاوداری‌ها هر سال با تلقیح مصنوعی حامله می‌کنند تا شیر تولید کنند.
زندگی یک گاو شیرده در پرورشگاه آغاز می‌شود. گوساله‌های ماده قوی که از گاوهای شیرده متولد می‌شوند دو روز پس از تولد از مادر خود جدا می‌شوند و به قسمت پرورش گاوهای شیرده فرستاده می‌شوند تا پس از رسیدن به سن بلوغ، جای گاوهای شیردهی را که میزان تولید شیر آنها کم شده است بگیرند. در آنجا به گوش‌های آنها پلاک می‌زنند، احتمالا به آنها داغ می‌زنند و شاخ‌هایشان را می‌برند و بدون بی‌حسی با ماده شیمیایی می‌سوزانند. هر دو عمل داغ زدن و بریدن شاخ‌ها درد فیزیکی فراوان دارند و تاثیرات روحی آنها تا مدت‌ها با گوساله‌ها باقی می‌ماند.
در ماه‌های اول ممکن است قسمتی از شیر دوشیده شده از گاوهای مادر در شیشه ریخته شود و به این گوساله‌ها خورانده شود یا از جایگزین‌های مصنوعی شیر گاو برای تغذیه آنها استفاده شود. این گوساله‌ها را معمولاً تا سه ماهگی در سلول‌های انفرادی و پس از آن معمولا در اصطبل‌های گروهی نگهداری می‌کنند. پس از یک سالگی گاو ماده را که به بلوغ رسیده است با تلقیح مصنوعی باردار می‌کنند.
دوران بارداری ۹ ماه طول می‌کشد و گاو شیرده در حدود دو سالگی اولین فرزند خود را به دنیا می‌آورد. حداکثر دو روز پس از تولد بچه، بچه را از او می‌گیرند و او را که حالا یک مادر سوگوار است، به ماشین شیردوشی می‌بندند. حدود سه ماه پس از تولد اولین فرزند، او را دوباره با تلقیح مصنوعی باردار می‌کنند تا پس از ۹ ماه بچه دوم را به دنیا بیاورد و به صورت مرتب شیر داشته باشد. او در حالی که باردار است باید هر روز چندین برابر شیری را که یک گاو در طبیعت تولید می‌کند به ماشین شیردوشی بدهد.
رابطه مادر- فرزندی در گاوها بسیار قوی است. گاوهای مادر به فرزندان خود بسیار وابسته‌اند. مدت زمان بارداری در گاوها مانند انسان‌ها ۹ ماه است. هر گاو مانند یک زن معمولاً تنها یک فرزند به دنیا می‌آورد و در زندگی طبیعی، مانند یک زن تا یک سال به فرزند خود شیر می‌دهد. بنابراین، شباهت رابطه مادر- فرزندی در گاوها به رابطه مادر- فرزندی در انسان‌ها چندان هم تصادفی نیست.
در گاوداری یک گاو شیرده در فاصله دو سالگی تا پنج سالگی سه یا چهار فرزند به دنیا می‌آورد (هر سال یک فرزند) و هر بار فرزند او را از او می‌گیرند. بیشتر گاوهای شیرده پس از سه یا چهار بار زاییدن، در سن پنج سالگی به‌شدت از کمبود کلسیم و مشکلات استخوان رنج می‌برند و دیگر به درد صنعت شیر نمی‌خورند و به کشتارگاه فرستاده می‌شوند. گوشت آنها معمولاً با قیمت ارزان فروخته می‌شود.
یک گاو شیری معمولی در ایالات متحده تمام عمر خود را در محوطه‌ای با کف بتنی سپری می‌کند و اگرچه یک گاو حدوداً می‌تواند بیست سال زندگی کند، اما بیشتر گاوها پس از چهار یا پنج سال با کاهش تولید شیر به کشتارگاه فرستاده می‌شوند.
سرنوشت گوساله نری که در دامداری به دنیا آمده از یک گوساله ماده، تلخ‌تر و کوتاه‌تر است. گوساله نر پس از تولد به مزارع پرورش گوساله منتقل می‌شود، به‌عنوان گاو گوشتی در نظر گرفته می‌شود و تا زمانی‌که به اندازه کافی پروا شود زنده می‌ماند. پس از آن سلاخی می‌شود و به همبرگر و کباب تبدیل می‌شود.
گاوهای پرورشی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: گاوهای شیرده و گاوهای گوشتی که بسیاری از آنها فرزندان گاوهای شیرده هستند. زندگی هر دو دسته گاو با استثمار و خشونتی سیستماتیک از سوی انسان‌ها همراه است.
شرایط زندگی و مرگ گوسفندان، خوک‌ها، طیور و حیوانات و پرندگانی که به‌صورت سیستماتیک پرورش یافته و درنهایت به کشتارگاه می‌روند، کمابیش با پرورش گاوها یکسان است.
زندگی مرغ تخمگذار به زندگی گاو شیرده شبیه است، با این تفاوت که جوجه‌های طبیعتا نر نمی‌توانند تخم بگذارند و چون از نژاد تخمگذار هستند، به‌سرعت مرغ‌های گوشتی وزن اضافه نمی‌کنند و پروار کردن آنها نیاز به هزینه و وقت بیشتری دارد. به‌همین دلیل بزرگ کردن این جوجه‌ها از منظر مرغداری‌ها «اقتصادی» نیست و باید نابود شوند.
در این مرحله، با سرعت جوجه‌های نر و ماده را از هم جدا می‌کنند و جوجه‌های نر زنده را مستقیماً در سطل‌های زباله می‌اندازند تا جان بکنند یا خفه شوند یا آنها را در دستگاه جوجه‌چرخ‌کن می‌اندازند که جوجه‌های زنده را چرخ می‌کند. خروجی این دستگاه معمولاً به مرغ‌های مرغداری‌ها خورانده می‌شود.
به گزارش خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) در خرداد ٩٢ فقط در صنعت مرغ و تخم‌مرغ «سالانه ۴٠ میلیون قطعه جوجه نر تخمگذار معدوم می‌شود».
حق زندگی و آزادی حیوانات
پیتر سینگر، فیسلوف استرالیایی در کتاب «آزادی حیوانات» می‌نویسد:
حیوانات قربانیان اصلی تاریخ‌اند، و رفتار با حیوانات اهلی در دامداری‌های صنعتی شاید بدترین جنایت تاریخ باشد.
پیتر سینگر
سینگر در کتاب «آزادی حیوانات» چندین رویه اساسی را بر می‌شمرد که از طریق آنها انسان‌ها با گرایشی ناموجه و نظام‌مند از حیوانات بدون در‌نظر‌گرفتن منافع آنها سوءاستفاده و بهره‌کشی می‌کنند: رویه‌هایی مثل «دامداری صنعتی» یا استفاده از حیوانات برای خوراک و پوشاک و «استفاده از حیوانات در امر آزمایش». به گفته سینگر «با متوقف کردن پرورش و کشتن حیوانات برای خوراک، می‌توانیم به‌قدری خوراک اضافی برای انسان‌ها تولید کنیم که اگر به‌درستی توزیع شوند، گرسنگی و سوءتغذیه از این سیاره رخت خواهد بست» و فرایند گرم‌شدن زمین و از بین رفتن منابع طبیعی متوقف خواهد شد.
اگر انسان رفتاری را که با حیوانات در دامداری‌ها می‌کند و آن را عادی و نرمال می‌پندارد، با هم نوع خود کند، جنایت تلقی می‌شود اما سلاخی میلیون‌ها حیوان در جهان روزانه نه تنها جنایت تلقی نمی‌شود بلکه بسیاری از انسان‌ها با جهل و حق به جانبی از ثمره این جنایت در سفره‌هایشان لذت می‌برند و نمی‌توانند از خوردن کباب و آبگوشت و استیک و همبرگر بگذرند.
بر اساس گزارش کشتار جهانی حیوانات که سال ۲۰۱۸ تهیه شده در ایالات متحده، چین و برزیل بیشترین کشتار گاو و مرغ صورت گرفته است. در مورد خوک‌ها، آنها بیشترین کشتار را در چین دارند، پس از آنها ایالات متحده، آلمان، اسپانیا، ویتنام و برزیل قرار دارند. چین بیشترین گوسفند را ذبح کرده است، استرالیا و نیوزلند پس از چین بیشترین کشتار را داشتند. در نهایت، میزان (در تن) ماهی مورد استفاده برای تولید در چین، اندونزی، پرو، هند، روسیه و ایالات متحده بیشتر است.
صنعت دامداری در سایه سیاست‌های جمهوری اسلامی
حوزه دامداری صنعتی در ایران در مقایسه با کشورهایی مانند آمریکا یا چین یا کشورهای پیشرفته اروپایی توسعه چندانی نداشته اما در حال پیشرفت است.
به گزارش مرکز آمار ایران مقدار تولید گوشت قرمز در کشتارگاه‌های کشور در ماه مرداد سال جاری، بر حسب وزن لاشه‌های کشتار شده (جسد حیوانات) ۵۲.۸۰۰ تن بوده است. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال ۹۹ حدود ٨٨٠ هزار تن گوشت قرمز در کشور تولید شد، این در حالی است که تولید گوشت قرمز در سال ۹۲ حدود ۷۵۵ هزار تن بوده است. این نشان می‌دهد در سال‌های اخیر تولید گوشت قرمز ۲,۵ درصد رشد داشته است. سرانه مصرف گوشت قرمز کشور ۱۲,۵ کیلوگرم برآورد می‌شود.
در ایران افزون بر استثماری که به حیوانات در صنعت دامداری اعمال می‌شود، با تبعیض، سوء مدیریت و رانت‌خواری سیستماتیکی نیز روبه‌روییم که در این حوزه وجود دارد.
مجتبی عالی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های کشاورزی دامداران کشور، تیر ماه سال جاری به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت که علاوه بر دلالان در این حوزه، «مشکل صنعت دامی کشور تهیه دارو، واکسن، دستمزد کارگری، بیمه کارگران، وسایل و تجهیزات دامداری‌ها و دامپروری‌ها با نرخ‌های چند برابر است».
شرایط اقتصادی نابسامان کشور طول عمر حیوانات را در دامداری‌ها کوتاه‌تر کرده است. در خرداد ماه، منصور پوریان، رئیس شورای تامین دام کشور با تاکید بر اینکه صنعت دامپروری کشور نیازمند نقدینگی است، گفت:
«اکنون تولیدکنندگان با کمبود جدی نقدینگی و علوفه دامی روبه‌رو هستند که همین امر باعث شده تا دام‌ها، زودهنگام روانه کشتارگاه شوند.»
طبق تحقیقی که درباره ضایعات گوشت به هدر رفته در ایران صورت گرفته، حدود ۱۵ درصد از گوشتی که در دامداری‌ها تولید می‌شود، هرز می‌روند. هرز دادن گوشت در این صنعت در تمام دنیا رواج دارد. حتی در ایالات متحده حدود ۲۰ درصد از گوشت پرورشی به هدر می‌رود. در شرایطی که تولید گوشت در دامداری‌ها یکی از عوامل گرمایش زمین و فرسایش خاک است، به هرز دادن حتی یک درصد از گوشت این حیوانات به محیط زیست هم آسیب می‌رساند.
تولید و مصرف فرآورده‌های گوشتی، شیر، پنیر، ماست و دیگر فرآورده‌های لبنی که در برنامه غذایی انسان جای دارند و به آن خو گرفته است، خشونت توصیف‌ناپذیری را نسبت به حیوانات روا می‌دارند؛ خشونتی سیستماتیک که هر لحظه تولید و بازتولید می‌شود.