ایران و سازمان ملل متحد سند مشترکی را برای حفاظت از تالابهای ایران امضاء کردند. در مراسمی که روز سه شنبه هفدهم اردیبهشت ماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان محیط زیست ایران واقع در پارک پردیسان برگزار شد، سندی با عنوان «توسعه دستاوردهای طرح حفاظت از تالابهای ایران» به امضای رییس سازمان محیط زیست ایران و نماینده برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ایران رسید.
[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130509_Environment_IranUNWetlands_Rouhani.mp3[/podcast]
مرحله نخست طرح حفاظت از تالابهای ایران در سال ۱۳۸۴ آغاز شد و اکنون به پایان رسید. در این طرح سازمان محیط زیست ایران با حمایت صندوق تسهیلات محیط زیست جهانی و دفتر توسعه سازمان ملل متحد با هدف کاهش خطراتی که تالابهای ایران را تهدید می‌کند با یکدیگر همکاری کردند. اکنون با پایان یافتن مرحله نخست و امضای این سند جدید، ایران می‌تواند مرحله دوم این طرح را آغاز کند و به دریافت کمک‌ها و حمایت‌های جهانی امیدوار باشد.
اهمیت توجه ویژه به تالابهای کشور از آن‌جا ناشی می‌شود که بسیاری از آنها در سال‌های اخیر در معرض خطر جدی قرار گرفته و یا به کلی خشک شده‌اند. تالاب‌هایی مانند دریاچه ارومیه، انزلی، هامون، شادگان، بختگان و گاوخونی جزو تالابهای در خطر ایران هستند. ایران که در دهه چهل و پنجاه خورشیدی پیشگام ابتکاراتی برای حفاظت از تالابها در سطح ملی و بین‌المللی بود، اکنون با بحران‌های زیادی برای حفظ تعداد زیادی از این اکوسیستم‌های آبی رو به روست. در سال ۱۳۴۹ کنوانسیون جهانی حفاظت از تالابها در شهر رامسر در ایران به تصویب کشورهای مختلف جهان رسید و از آن پس به نام «کنوانسیون یا پیمان رامسر» شناخته می‌شود.
تلاش‌هایی که تا پیش از این برای حفاظت از تالابها در ایران صورت گرفته به صورت پراکنده و نامنسجم بود و بنابراین نتوانست مانع از تخریب این ذخایر ارزشمند شود. به همین منظور برنامه عمران سازمان ملل متحد یا UNDP با حمایت تسهیلات جهانی محیط زیست GEF طرح مشترکی را در سال ۱۳۸۴ با همکاری سازمان محیط زیست ایران آغاز کردند. در این طرح ابتدا سه تالاب دریاچه ارومیه، پریشان و شادگان انتخاب و رویکردی زیست بومی برای حفاظت از این تالابها در پیش گرفته شد.
آمارهای رسمی سازمان محیط زیست حاکی از آن است که در حال حاضر ایران دارای ۱۰۰ تالاب مهم است که از آن میان ۳۲ تالاب در فهرست تالابهای کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده‌اند. این فهرست شامل تالاب‌هایی است که اهمیت بین‌المللی دارند. اما به گفته محمد‌جواد محمدیزاده، رییس سازمان محیط زیست ایران، از بین تالابهای ثبت شده، هفت تالاب در معرض خطر جدی قرار دارند. این رقم به غیر از تالابهای ثبت نشده‌ای است که با خطر نابودی رو به هستند.
تالابها منابع مهم زیست محیطی، حیاتی، اقتصادی، غذایی، آبی و گردشگری هستند و نابودی آنها تبعات بسیار سنگین محیطی و اجتماعی در پی دارد. تلاش‌هایی که تا پیش از این برای حفاظت از تالابها در ایران صورت گرفته به صورت پراکنده و نامنسجم بود و بنابراین نتوانست مانع از تخریب این ذخایر ارزشمند شود. به همین منظور برنامه عمران سازمان ملل متحد یا UNDP با حمایت تسهیلات جهانی محیط زیست GEF طرح مشترکی را در سال ۱۳۸۴ با همکاری سازمان محیط زیست ایران آغاز کردند. در این طرح ابتدا سه تالاب دریاچه ارومیه، پریشان و شادگان انتخاب و رویکردی زیست بومی برای حفاظت از این تالابها در پیش گرفته شد.
در رویکرد زیست بومی برخلاف رویکرد سنتی، راهبردی مشترک و یکپارچه برای مدیریت اراضی، منابع آبی و منابع حیاتی در یک سرزمین در پیش گرفته می‌شود. این رویکرد همچنین باید ضمن دور شدن از تمرکز گرایی به ارزش‌های دیگری از جمله ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی در کنار ارزش‌های محیط زیستی توجه کند و به دنبال جلب مشارکت مردمی باشد.
دیدگاه سازمان ملل در مورد تالابها
سازمان ملل متحد حفاظت از تالابها را یکی از ارکان ضروری دست یابی به توسعه پایدار می‌داند و به طور مدام از دولت‌ها خواسته است تا ارزش‌های اقتصادی و زیست محیطی این مناطق طبیعی را به رسمیت بشناسند. سازمان ملل همچنین تالابها را عناصری مهم در حفظ تنوع زیستی و زندگی انسان‌ها قلمداد می‌کند. پیش بینی شده است جمیعت جهان تا سال ۲۰۵۰ به حدود نه ملیارد نفر خواهد رسید. از هم‌اکنون تامین منابع آبی برای این جمعیت رو به افزایش به عنوان یکی از مشکلات پیش روی جوامع بشری درآمده است. برنامه زیست محیطی سازمان ملل معتقد است حفاظت از تالابها باید در مرکز تمام برنامه‌های مدیریت منابع آبی باشد.
گری لوییس، نمایننده مقیم برنامه توسعه سازمان ملل در ایران، در مراسم امضای سند حفاظت از تالابها در تهران گفت مطابق برآوردهای انجام شده ارزش تالابهای جهان در حدود ۱۵ تریلیون دلار است. او همچنین مرحله نخست همکاری ایران با سازمان در زمینه حفاظت از تالابها را مثبت ارزیابی کرد و گفت در این هشت سال همکاری‌های خوبی به خصوص در زمینه تصویب قوانین و مقررات برای حفاظت از گونه‌ها و اکوسیستم‌های تالابی انجام شده است.
ایران، در انتظار کمک جامعه جهانی و هماهنگی در سطح ملی
محمد جواد محمدیزاده، رییس سازمان محیط زیست ایران، می‌گوید مدیریت یکپارچه تالابها تنها وظیفه سازمان او نیست و دیگر نهادها و و همچنین جامعه محلی نیز باید در این امر مشارکت کنند. تاکید محمدیزاده بر مشارکت تمام دستگاه‌های در امر حفاظت از تالابها در حالی است که شواهد موجود خلاف این امر را نشان می‌دهد. در عمل و در بسیاری مواقع سازمان‌ها و وزارتخانه‌‌های دیگر نظر سازمان محیط زیست را در خصوص مدیریت منابع آبی در طرح‌های خود به کار نمی‌گیرند. به گفته احمد‌علی کیخا، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست، این سازمان حتا در کمیته تخصیص آب در وزارت نیرو نیز عضو نیست، بنابراین نمی‌تواند برای به دست آوردن حق‌آبه تالابها با این وزارتخانه مذاکره کند. به گفته آقای کیخا، شورای عالی محیط زیست نیز تنها در حالی کارایی خواهد داشت که رییس سازمان محیط زیست رییس آن باشد و نظرات این سازمان به کار گرفته شود. او همچنین گفت در سال‌جاری حدود ۱۵ میلیارد تومان برای حفاظت از تالابها در ۱۸ استان هزینه شده است، اما برای ادامه این راه ایران به کمک‌ها و حمایت‌های جامعه جهانی نیاز دارد.
در همین زمینه:
تلاش برای نجات تالابهای ایران