علی‌رغم وضعیت اضطراری اقلیمی، کوتاهی دولت‌ها در اجرای تعهدات توافق پاریس ادامه دارد

اقتصادهای بزرگ و پیشرو جهان شامل تمام کشورهای عضو گروه ۲۰، نتوانسته‌اند به تعهداتشان در زمینه توافق تاریخی پاریس و به تعویق انداختن فاجعه اقلیمی عمل کنند.

اکنون که تقریبا دو ماه به مذاکرات سرنوشت‌ساز اقلیمی که قرار است در اسکاتلند برگزار شود مانده، هیچ‌یک از بزرگترین تولید‌کننده‌های گازهای گلخانه‌ای نتوانسته‌اند به تعهدات خود عمل کرده و راهی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای چنانچه در پاریس وعده داده بودند بیابند. 

نتیجه کوتاهی دولت‌ها در یک جمله خلاصه می‌شود: جهان با سرعت به سوی فاجعه اقلیمی می‌رود.

رهبران جهان ۲۰۱۵ در پاریس با امضای توافقی اقلیمی متعهد شده بودند که افزایش دمای هوای سیاره نسبت به دوران پیشاصنعتی را «تا حد زیر دو درجه سانتیگراد» نگه دارند. این توافق بزرگ‌ترین دستاورد در دیپلماسی جهانی محیط زیستی بود؛ دستاوردی دیر هنگام که پس از حدود یک ربع قرن از زمان نخستین بحث درباره تغییرات اقلیمی در اجلاس زمین سازمان ملل در ۱۹۹۲ به دست آمد. 

دورویی رهبران

بحران اقلیمی و گرمایش زمین سبب تشدید موج گرما، جاری شدن سیل‌های بی سابقه، توفان‌های شدید، خشکسالی و آتش‌سوزی گسترده جنگل‌ها می شود. برای مقابله با اثرات گرمایش زمین و اجتناب از تشدید بحران اقلیمی شاید هم اکنون نیز دیر باشد، اما دولت ها ظاهرا خفته‌اند و برخلاف تعهداتی که در برابر دوربین‌ها و جلسات عمومی می‌کنند در عمل نقشه‌ای ندارند.

رهبران جهان و مدیران شرکت‌های چندملیتی از جمله غول‌های نفتی، به جز معدودی استثناء، در بیانیه‌ها و سخنرانی‌هایشان وعده‌های زیادی در مسیر مقابله با تغییرات اقلیمی می‌دهند. گفتار حمایت از گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر و سبز و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه پس از امضای توافق پاریس در ۲۰۱۵ هر چه بیشتر و بیشتر شده است. اما پژوهش‌هایی اخیراً منتشر شده اند که نشان می‌دهند بیشتر این وعده‌ها و سخنرانی‌ها و اعلام موضع‌های عمومی پس از توافق اقلیمی پاریس مصداق «دورویی» است؛ به عبارت دیگر، موضع عمومی آنها با کار واقعی‌شان فاصله زیادی دارد.

گروه ۲۰ (متشکل از ۱۹ اقتصاد بزرگ جهان و اتحادیه اروپا) یکی از مثال‌های تفاوت در موضع عمومی و اقدام عملی است.

آیا این آغاز گرمایش جهانی غیرقابل کنترل است؟

جی ۲۰ که از نمادهای نظام جهانی سرمایه‌داری است، از ۲۰۰۹ پذیرفته بود که یارانه‌های «غیرموثر» بر سوخت فسیلی را کنار بگذارد. اما «غیرموثر» در این وعده هرگز به درستی تعریف نشد و پیشرفت کمی در این زمینه صورت گرفت.

کشورهای جی ۲۰ مجموعاً مسئول سه چهارم کل انتشار گازهای کربنی هستند که عامل اصلی گرمایش زمین است اما همین کشورها از زمان امضای معاهده اقلیمی پاریس در ۲۰۱۵ تا کنون بیش از ۳,۳ تریلیون دلار به یارانه سوخت‌های فسیلی اختصاص داده اند.

یک نمونه دیگر از این «دورویی» را کمپانی نفتی سلطنتی شل هلند (رویال داچ شل)، یکی از غول‌های نفتی به نمایش گذاشته است.

شل در گزارش سالانه خود که آوریل ۲۰۲۱ منتشر کرد، ادعا کرد که در حال سرمایه‌گذاری قابل ملاحظه بر انرژی‌های تجدیدپذیر است. و  صدها هزار ایستگاه شارژ خودروهای الکتریکی در سرتاسر جهان نصب خواهد کرد تا به مقابله با تأثیرات ناشی از سوزاندن سوخت فسیلی کمک کند. اما همان روز گزارش دیگری منتشر کرد که نشان می‌داد بزرگ‌ترین کمک مالی سیاسی‌اش به گروه لابی‌گری «انستیتو سوخت آمریکا» (ای پی آی) بوده که در راستای منافع صنایع بزرگ سوخت فسیلی در کنگره ایالات متحده لابی می‌کند.

دولت بایدن در آمریکا نیز با وجود تاکیدی که بر بحران اقلیمی دارد، به اقدامات مغایر با  محیط زیست چراغ سبز نشان داده است. به تازگی  فعالان محیط زیست بشدت از دولت بایدن به واسطه اجازه حفاری نفت و گاز در مناطق وسیعی از غرب آمریکا و خلیج مکزیک انتقاد کرده‌اند. 

کارنامه کشورها

بر اساس نتایج مطالعه‌ای جدید تعهدات اقلیمی کشورهای روسیه، ایران و عربستان سعودی «در حد بحرانی ناکافی» است، همچنین تعهدات اقلیمی کشورهایی نظیر استرالیا، برزیل، کانادا، چین و هند «بشدت ناکافی» ارزیابی شده است. 

نهاد ارزیابی تغییرات اقلیمی ملل متحد: دگرگونی‌های بزرگ، غیرقابل اجتناب و بازگشت‌ناپذیر خواهند بود

به عنوان بخشی از توافق پاریس، هر کشور بر اساس میزان مشارکت تعیین‌شده در سطح ملی، به کاهش سطح تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای دست می‌زند. برای مثال، جمهوری اسلامی گفته که در صورت وجود تحریم‌ها (وضعیت فعلی) تا ۴ درصد، و در صورت رفع تحریم‌ها تا ۱۲ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای خواهد کاست. با وجود این، توافق پاریس هنوز رسماً در خود ایران به تصویب نرسیده است و «حقه استعماری» خوانده می‌شود.

اقدامات آمریکا، کشورهای بلوک اتحادیه اروپا، آلمان و ژاپن در رده «ناکافی» ارزیابی شده و بریتانیا که میزبان نشست آتی اقلیمی در گلاسگو است در رابطه با محیط زیست به تعهداتش در حد «تقریبا کافی» عمل کرده است. 

از میان ۳۶ کشور و کشورهای عضو اتحادیه اروپا که اقدامات اقلیمی آن رده بندی شده تنها کشور گامبیا به تعهدات خود در زمینه رسیدن به هدف کاهش  ۱,۵ سانتیگراد از دمای کره زمین عمل کرده است. این ۳۶ کشور به همراه بلوک اتحادیه اروپا مسبب ۸۰ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند.

بر اساس توافق پاریس دولت‌ها قرار بوده تا به طور مرتب اهداف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را طی دوره‌های زمانی بهبود بخشند، اما بر اساس مطالعه اخیر این پیشرفت امسال متوقف شده است.

به گفته نیکلاس هان محقق موسسه اقلیم جدید که با مشارکت سازمان ردیابی اقدام اقلیمی  پژوهش اخیر را انجام داده، ماه مه و پس از برگزاری نشست اقلیمی کاخ سفید توسط جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا اقدامات اقلیمی شتاب خوبی گرفتند. اما از آن زمان تحول چندانی صورت نگرفته و هیچ پیشرفتی دیده نمی‌شود. این محقق می‌گوید:

«همه فکر می‌کنند که تا ابد وقت دارند، در صورتی‌که اصلا چنین نیست.» 

در حالیکه دولت‌‌ها در برابر اصلاحات اقلیمی مقاومت نشان می‌دهند، بی‌تفاوتند و یا فوریت آن را نادیده می‌گیرند، فجایع اقلیمی هر روز در جلوی دیدگان ما قربانی می‌گیرند. 

هنوز چند ماهی از سیل اخیر فاجعه بار در آلمان و چین، آتش‌سوزی جنگل‌ها و حیات وحش در آمریکا و موج شدید گرما در برخی کشورهای جهان نگذشته است. 

موسسه پیو اخیرا نتایج نظرسنجی را منتشر کرده که ۱۶ هزار نفر در سراسر آمریکای شمالی، اروپا و آسیا در آن شرکت داشته‌اند. 

۷۲ درصد از پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که نگران این هستند که تغییرات اقلیمی به آنها (شخصا) آسیب برساند.

ماه اوت در گزارش جامعی که در رابطه با تغییرات اقلیمی توسط پنل تغییرات اقلیمی منتشر شد، آمده بود که سوخت‌های فسیلی به شکل بی‌سابقه‌ای اقلیم زمین را تغییر می‌دهند وبرای جوگیری از فاجعه و فروپاشی اقلیمی کاهش سریع انتشار گازهای گلخانه‌ای ضرورت و فوریت دارد.

بر اساس تحلیل  ردیابی اقدام اقلیمی  کشورهای عمده منتشر کننده گازهای گلخانه‌ای از جمله چین، هند و آمریکا در پاسخ به این وضعیت ضرورتی نمی‌بینند. 

حتی در حمایت مالی بین المللی در کمک به کشورهای فقیرتر برای مقابله بحران اقلیمی کوتاهی شده است.

بر اساس توافق اقلیمی پاریس، کشورهای “در حال توسعه” قرار بود دست‌کم کمک مالی ۱۰۰ میلیارد دلاری از منابع دولتی و خصوصی کشورهای ثروتمند دریافت کنند تا آن را در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و پرداختن به مشکلات حاصل از پدیده‌های آب‌و‌هوایی حاد به کار بندند. منابع این تأمین مالی و شیوه و زمانبندی تحقق آن هنوز دو ماه مانده به نشست سرنوشت‌ساز گلاسکو مشخص نشده است.

پژوهش جدید همچنین از وضعیت نگران‌کننده در زمینه عملکرد دولت‌های استرالیا، برزیل، اندونزی و روسیه حکایت دارد که هیچکدام نتوانسته‌اند به اهداف تعیین شده خود در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نزدیک شوند.

ذغال سنگ- آلوده‌کننده‌ترین سوخت فسیلی- همچنان در مقیاس کلان در هند و چین استخراج می‌شود، و زیرساخت‌‌های سوخت گازی در استرالیا و اتحادیه اروپا در حال گسترش هستند.

نتایج تحقیق اخیر و ده‌ها مطالعه‌ای که در ماه‌های اخیر صورت گرفته نشان از ضرورت اقدامی فوری دارد. 

 اگر برای وضعیت حاضر چاره‌ای اندیشیده نشود و اقدامی فوری صورت نگیرد، جهان به سوی ۳ درجه سانتیگراد گرمتر شدن پیش خواهد رفت.