[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130423_Proper_Breathing_MazyarMahdavifar.mp3[/podcast]
سعدی می‌گوید: “هر نفسی که فرو می‌رود ممد حیات است و چون بر می‌آ‌ید مفرح ذات.” این جمله نشان می‌دهد که او اگرچه پزشک نبوده، اما هفت قرن پیش به اهمیت تنفس و نقش آن در حیات و زندگی انسان آگاه بوده است؛ این نکته‌ای است که بسیاری از ما در قرن بیست و یکم، اهمیتی برای آن قائل نیستیم.
واقعیت این است که اعضای تنفسی در بدن ما درست مثل بعضی از بازیکنان فوتبال است که به بازیکنان کاری و غیر ستاره معروف هستند. هیچکس توجهی به این بازیکن‌ها ندارد و معمولاً عکس یا مصاحبه‌ای از آن‌ها در روزنامه‌ها و وب‌سایت‌ها دیده نمی‌شود، اما اگر روزی به علت آسیب‌دیدگی دور از میدان باشند تازه همه می‌فهمند چه مهره مهمی را از دست داده‌اند. نفس کشیدن هم شاید برای اغلب ما چنین حکمی دارد.
مشکل اصلی اغلب ما که سبب عدم استفاده کامل از ظرفیت تنفسی بدن می‌شود این است که به جای استفاده از عضله اصلی تنفسی یعنی دیافراگم، از سایر عضلات فرعی و کمکی مانند عضلات بین دنده‌ای و شانه‌ها برای این کار بهره می‌بریم.
در حالت عادی فقط زمانی به یادش می‌افتیم که بوی بدی از دهان خودمان یا فرد بغل‌دستی به مشام برسد و یا به علت فعالیت بدنی نفس‌مان به شماره بیفتد. در حالت‌های دیگر به صورت ناخودآگاه این فرایند زندگی‌ساز را انجام می‌دهیم بدون آن‌که توجهی به کیفیت آن داشته باشیم. خیلی‌ها تصور می‌کنند تنها کاری که می‌توان برای بهره‌وری کامل از سیستم تنفسی انجام داد اجتناب از دود سیگار است. این کار اگرچه بخش مهمی از قضیه است، اما تمام آن نیست. بلکه انجام تنفس به صورت صحیح نیز در این میان نقشی اساسی دارد.
برای اینکه تصویری از چگونگی فعالیت ریه‌ها داشته باشید فضای داخل قفسه سینه را مثل یک جارو‌برقی مکنده در نظر بگیرید که کف آن را عضله دیافراگم و بدنه آن را قفسه سینه و عضلات بین دنده‌ای تشکیل می‌دهد. در هنگام عمل دم عضله اصلی تنفس یعنی دیافراگم منقبض می‌شود. این انقباض سبب ایجاد کاهش فشار در فضای داخل قفسه سینه می‌شود و در نتیجه ایجاد این فشار منفی، ریه‌ها به صورت مکش عمل می‌کنند و هوای بیرون را به داخل خود می‌بلعند. در ایجاد این فشار منفی عضلات بین دنده‌ای نیز در کنار دیافراگم نقش کمکی دارند، اما در هنگام بازگشت دیافراگم به حالت آرامش، فشار منفی ایجاد شده از بین می‌رود و در نتیجه ریه‌ها از هوا خالی می‌شوند.
مشکل اصلی اغلب ما که سبب عدم استفاده کامل از ظرفیت تنفسی بدن می‌شود این است که به جای استفاده از عضله اصلی تنفسی یعنی دیافراگم، از سایر عضلات فرعی و کمکی مانند عضلات بین دنده‌ای و شانه‌ها برای این کار بهره می‌بریم. موضوعی که سبب می‌شود ریه‌ها به صورت ناقص پر شوند و در هنگام خالی شدن نیز بخشی از هوای موجود در داخل آن‌ها باقی بماند.
برای تشخیص این قضیه کافی است دست‌تان را روی شکمتان بگذارید و یک دم و بازدم عمیق انجام دهید. اگر در هنگام انجام عمل دم عمیق، شکمتان به سمت داخل، سینه‌ها به سمت جلو و یا شانه‌هاتان به سمت بالا حرکت کند به این معنی است که شما از عضله اصلی دیافراگم برای تنفس استفاده نمی‌کنید. در حقیقت اگر از دیافراگم برای عمل دم استفاده کنید باید شکمتان در هنگام نفس‌گیری به سمت بیرون برآمده شود. اگر به چگونگی دم و بازدم در نوزادان توجه کنید دقیقاً متوجه می‌شوید که نوزاد انسان به صورت غریزی به همین شیوه و با بهره‌گیری کامل از عضله تنفسی دیافراگم نفس می‌کشد. در حقیقت انسان در گذر زمان و با افزایش سن دچار این اشتباه اکتسابی در به کار گیری درست دیافراگم و جایگزینی آن باسایر عضلات برای نفس‌کشیدن می‌شود.
فواید تنفس عمیق
تعداد دم و بازدم خود را در طی یک دقیقه بشمارید. اگر تعداد دم و بازدم شما بیشتر از ١٢بار در دقیقه بود به این معنی است که تنفس شما سریع‌تر از حد طبیعی است و این یعنی به اندازه کافی از ظرفیت تنفسی خود استفاده نمی‌کنید.
بسیاری از ما طوری نفس می‌کشیم که انگار در حال فرار از یک مهلکه هستیم؛ کوتاه و سریع. کافی است تعداد دم و بازدم خود را در طی یک دقیقه بشمارید. اگر تعداد دم و بازدم شما بیشتر از ١٢بار در دقیقه بود به این معنی است که تنفس شما سریع‌تر از حد طبیعی است و این یعنی به اندازه کافی از ظرفیت تنفسی خود استفاده نمی‌کنید.
تنفس عمیق و به عبارت دیگر نفس کشیدن کامل با استفاده از عضله دیافراگم فوایدی زیاد دارد. اول اینکه باعث انتقال اکسیدنیتریک (یعنی ماده منبسط‌کننده عروق خونی و ریه‌ها) از داخل مجاری تنفسی به درون ریه‌ها می‌شود. این کار سبب می‌شود ریه‌ها و عروق خونی عملکرد بهتری داشته باشند. تنفس عمیق همچنین غلظت اکسیژن هوای دریافتی در داخل ریه‌ها را افزایش می‌دهد. فایده دیگر نفس کشیدن عمیق کمک به تخلیه عروق لنفاوی است که سموم مختلف را از داخل بدن تصفیه می‌کنند.
تنفس عمیق و استرس
حتماً شنیده‌اید که می‌گویند هرگاه دچار تنش یا استرس می‌شوید چندبار نفس عمیق بکشید تا بر استرس خود غلبه کنید.
این موضوع یک حقیقت علمی است. چون مغز انسان الگوی تنفس را بر اساس مقدار دی اکسیدکربن موجود در خون تنظیم می‌کند نه میزان اکسیژن. هنگامی که تحت استرس قرار می‌گیرید الگوی تنفسی شما دچار تغییر می‌شود. به صورت معمول در چنین حالتی تنفس کوتاه، کم‌عمق و سریع می‌شود و شما به جای استفاده از عضلات شکمی دیافراگم، شانه‌ها و عضلات بخش فوقانی قفسه سینه را برای ورود و خروج هوا به داخل ریه‌ها به کار می‌گیرید. این شیوه تنفس سبب می‌شود مقدار کمی از دی‌اکسیدکربن یعنی ماده زائد تنفسی از داخل خون خارج و از بدن دفع شود.
در نتیجه تعادل گازهای موجود در خون به هم می‌خورد. چنین وضعیتی در صورت تداوم باعث تشدید اضطراب و استرس و ایجاد علائمی از قبیل سنگینی قفسه سینه، تپش قلب، خستگی، درد عضلانی، سردرد و حتی در موارد شدید بیهوشی می‌شود، اما در صورت انجام تنفس عمیق در هنگام بروز تنش و استرس، دریافت اکسیژن بیشتر و دفع دی‌اکسیدکربن اضافی، سبب ایجاد تعادل در گازهای موجود در خون می‌شود و از ایجاد حالت‌های ذکر شده یا تشدید آن‌ها جلوگیری می‌کند.