وضعیت مذاکرات برجام:
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در وین برای احیای برجام معلق شده است. تهران به کشورهای اروپایی اطلاع داده که تیم مذاکره‌کننده ایرانی بعد از آغاز به کار دولت ابراهیم رئیسی (عضو هیئت مرگ) در اواسط اوت سال جاری به مذاکرات وین بازمی‌گردد.
سخنگوی دولت روحانی گفت شورای عالی امنیت ملی تفاهم‌های حاصل‌آمده در شش دور مذاکرات وین را ناسازگار با قانون مصوب مجلس در زمینه تحریم‌ها و احیای برجام در آذر ۹۹ تشخیص داده است، هرچند سخنگوی شورای عالی امنیت ملی این سخنان را تکذیب کرد. توافق تبادل زندانیان نیز که مقام‌های ایرانی آن را نهایی‌شده می‌دانستند به سرانجام نرسید.
به علاوه، ایران هنوز بر سر یک خواسته اصلی‌اش پافشاری دارد: گرفتن نوعی تضمین برای جلوگیری از خروج یکجانبه دوباره دولت آمریکا از توافق احتمالی.
مذاکرات «غیرمستقیم» ایران و آمریکا در وین برای احیای «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) به جایی نرسید. این مذاکرات از سوی تهران تا بر سر کار آمدن دولت جدید به ریاست ابراهیم رئیسی (عضو هیئت مرگ) معلق شده است.
با وجود این، هنوز فعالیت‌های دیپلماتیک در راستای تنش‌زدایی از رابطه تهران و واشنگتن در جریان است. از یک سو، وزیر خارجه قطر پس از سفر به آمریکا به تهران رفت. از سوی دیگر، نخست‌وزیر عراق به واشنگتن می‌رود و بخشی از مذاکرات او به تنش ایران و آمریکا در خاک عراق مربوط است. روزنامه محافظه‌کار وال استریت ژورنال نیز خبر داده که ایران خواسته هسته‌ای جدیدی مطرح کرده است.
مسأله عراق
شبه‌نظامیان شیعه عراقی تحت حمایت جمهوری اسلامی در سال جدید بارها به نزدیکی مواضع نیروهای آمریکایی حمله کرده اند. ایالات متحده نیز در مواردی با حمله علیه مقر این شبه‌نظامیان در منطقه مرزی عراق و سوریه به این حملات واکنش نشان داده است.
حشد الشعبی عراق و گروه‌های شیعه حاضر در پارلمان عراق خواهان خروج نیروهای آمریکایی از این کشور هستند. هدفی که جمهوری اسلامی ایران نیز دنبال می‌کند. خروج یکجانبه دونالد ترامپ از برجام در ۲۰۱۸ و ترور قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس در ژانویه ۲۰۲۰، به افزایش تلاش این گروه‌ها برای شتاب بخشیدن به خروج نیروهای آمریکایی از عراق انجامید.
مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق دوشنبه چهارم مرداد با جو بایدن در کاخ سفید دیدار می‌کند. آینده نیروهای عراقی در آمریکا و حمله‌ها به آنها از سوی شبه نظامیان تحت حمایت ایران مهم‌ترین موضوعات گفت‌و‌گو گزارش می‌شوند.
به گزارش الجزیره، در واقع الکاظمی به دنبال گرفتن یک جدول زمانبندی خروج نیروها از بایدن است. ایالات متحده در آوریل موقتاً با عقب‌نشینی نیروهای جنگی نظامی‌اش موافقت کرد.
خروج تدریجی آمریکا از عراق بخشی از استراتژی الکاظمی برای برقراری توازن بین نفوذ آمریکا و نفوذ ایران در عراق است. الکاظمی در همین راستا یکشنبه سوم مرداد به آسوشیتدپرس گفت: «نیازی به حضور هیچ نیروی نظامی جنگی خارجی در خاک عراق وجود ندارد. آنچه ما از حضور آمریکا در عراق می‌خواهیم، پشتیبانی از نیروهای ما در آموزش، و افزایش توانایی‌ها و دقت عمل و عملیات امنیتی آنها است.»
با وجود این، دیدار بلینکن و همتای عراقی‌اش جمعه یکم مرداد در واشنگتن با این بیانیه مشترک خاتمه یافت که دو کشور متعهد به ادامه همکاری‌ها برای مقابله با «دولت اسلامی» (داعش) هستند.
دولت بایدن هنوز تعریف مشخصی از نیروهای نظامی جنگی ارائه نداده و نگفته تغییر سیاست در قبال عراق به لحاظ عملی چگونه خواهد بود.
هم‌اکنون دو هزار و ۵۰۰ سرباز آمریکایی در عراق حضور دارند.
مقام‌های آمریکایی پیش از هر چیز به دنبال تمام شدن حمله‌های خمپاره‌ای علیه نیروهایشان در عراق هستند. هرچند این حمله‌ها به جنگ ایران و آمریکا در خاک عراق تعبیر می‌شود و در برابر دستیابی به توافق بر سر موضوع هسته‌ای سنگ‌اندازی می‌کند، روزنامه بریتانیایی «گاردین» در گزارشی نوشته که شبه‌نظامیان شیعه عراق بدون رعایت منع حمله از سوی فرمانده سپاه قدس ایران دست به این اقدامات می‌زنند. بنا به این گزارش، اسماعیل قاآنی، جانشین قاسم سلیمانی در فرماندهی سپاه قدس پاسداران جمهوری اسلامی از کاریزمای فرمانده سابق برای نفوذ بر حشد الشعبی برخوردار نیست.
مارتین چولوف، گزارشگر خاورمیانه گاردین می‌نویسد:
«نقش قاآنی این بود که شبه‌نظامیان را قانع کند به نفع آنها نیست به شلیک راکت به سفارت آمریکا در منطقه سبز یا مقر هوایی اربیل در شمال عراق که نیروهای آمریکایی در آن هستند، ادامه بدهند. روش‌های براندازانه این گروه در شش ماه نخست دولت بایدن به شکل جسورانه و فزاینده‌ای به نمایش درآمده و علی‌رغم دستورهای ارتش ملی و دولت عراق عمل کرده.»
به نوشته او، قاآنی در ایفای این نقش شکست خورده است و قدرت شبه‌نظامیان شیعه در درون عراق هر چه بیشتر و بیشتر می‌شود.
بازدید وزیر خارجه قطر
شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی وزیر خارجه قطر یکشنبه سوم مرداد در سفری از پیش‌اعلام‌نشده به تهران رفت. سفر او به تهران چندین روز پس از پایان بازدیدش از آمریکا و دیدار با آنتونی بلینکن، همتای آمریکایی‌اش در روز پنج‌شنبه گذشته رخ داد.
وزیر خارجه قطر در تهران با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی و ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری آتی دیدار کرد. مذاکرات وین ظاهراً بخشی از این گفت‌و‌گوها بوده است.
به گزارش خبرگزاری فرانسه، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی در دیدار با بلینکن درباره ایران رایزنی کرده بود و گفته بود که «دیالوگ باز و شفاف بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایران برای دستیابی به ثبات در منطقه ضرورت دارد». قطر پیش از این از آمادگی‌اش برای میانجیگری در مذاکرات بین ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس خبر داده بود.
تهران در سال میلادی جدید دور جدید و محرمانه‌ای از مذاکرات با عربستان را پی گرفته است. رئیسی نیز گفته که مانعی برای برقراری رابطه با عربستان وجود ندارد.
عربستان و امارات متحده عربی و بحرین، متحدان ایالات متحده در منطقه، پیش از این بنا به گزارش‌ها خواهان مشارکت در روند مذاکرات احیای برجام شده بودند.
درخواست جدید ایران: امیدها به احیای برجام چقدر است؟
پاسخ این سوال مشخص نیست. تهران به کشورهای اروپایی اطلاع داده که تیم مذاکره‌کننده ایرانی بعد از آغاز به کار دولت ابراهیم رئیسی (عضو هیئت مرگ) در اواسط اوت سال جاری به مذاکرات وین برای احیای برجام بازمی‌گردد.
از یک سو، رئیسی در جریان کارزارها گفته بود که سیاست بالادستی حکومت تلاش برای رفع تحریم‌هاست. از سوی دیگر، حامیان تندرو رئیسی بر این باورند که می‌توان بدون هیچ توافقی با ایالات متحده نیز مسیر مورد نظر آنها را ادامه داد.
الیا جی. مگنیر، روزنامه‌نگار جنگ در ستونی برای «المیادین»، نزدیک به حزب‌الله لبنان و رژیم بشار اسد در سوریه، متحدان اصلی ایران در منطقه می‌نویسد:
«ایران دیگر عجله‌ای برای دستیابی به توافق هسته‌ای با ایالات متحده ندارد و یک اینچ هم از موضع‌اش عقب ننشسته. این یعنی در ماه‌های آینده نباید منتظر توافق هسته‌ای بود مگر اینکه و تا زمانی که ایالات متحده بپذیرد موقعیت کنونی را نمی‌توان تغییر داد. ایران یا پس از سر کار آمدن رئیس جمهوری جدید در هفته نخست اوت شرایط خودش را بر مذاکرات پیش رو (که اکنون معلق شده) تحمیل خواهد کرد یا در سال جاری توافقی در کار نخواهد بود.»
ایالات متحده و فرانسه جمعه یکم مرداد به ایران هشدار دادند که زمان برای بازگشت به یک توافق هسته‌ای رو به اتمام است. ژان ایو لودریان و آنتونی بلینکن وزرای خارجه دو کشور پس از دیدار با هم در نشست خبری مشترکی به این نکته اشاره کردند. بلینکن گفت: «به نفع امنیت ملی ماست که تلاش کنیم مسأله اتمی را به همان محدوده سابقش در جعبه برجام بازگردانیم» اما همزمان هشدار داد که «بله، بالاخره زمانی خواهد رسید که بازگشت به استانداردهای مقررشده در برجام بسیار دشوار خواهد شد.» لودریان نیز گفت: «ما از مقام‌های ایرانی انتظار داریم که تصمیم‌های نهایی را که بی‌شک تصمیم‌های دشواری هستند، بگیرند تا مذاکرات بتواند به نتیجه برسد».
پاسخ ایران از زبان سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه این بود: طرف‌های مقابل هستند که باید تصمیم بگیرند.
بر اساس سرمقاله روزنامه محافظه‌کار وال استریت ژورنال، جمهوری اسلامی یک مطالبه جدید هسته‌ای از ایالات متحده دارد:
«آخرین مطالبه ایران این است که ایالات متحده با گنجاندن بندی موافقت کند که بر اساس آن خروج آمریکا از توافق وابسته به پذیرش سازمان ملل خواهد بود. ایران مدعی است چنین بندی ضروری است زیرا دونالد ترامپ به صورت یکجانبه ۲۰۱۸ از توافق خارج شد».
پیش از این گزارش شده بود که ایران تعهد حکومت آمریکا را برای خارج نشدن یکجانبه از برجام می‌خواهد اما دولت بایدن به تهران گفته چنین چیزی ممکن نیست، زیرا توافق بین دو کشور در کنگره به عنوان عهدنامه به تصویب نخواهد رسید و دولت فعلی نمی‌تواند بر اساس قوانین ایالات متحده دولت بعدی یا کنگره بعدی را از تغییر در سیاست‌گذاری منع کند.
وال استریت ژورنال با تکیه بر همین استدلال می‌نویسد که درخواست جدید ایران نیز بر خلاف قانون اساسی ایالات متحده است.
این روزنامه با اشاره به تعلیق مذاکرات تا بر سر کار آمدن رئیسی و بررسی امتیازهای داده‌شده از سوی ایران توسط تیم او، تهران را به زمان‌خریدن برای نزدیک‌ترشدن به توانایی تولید سلاح اتمی متهم می‌کند. ایران گفته به دنبال ساخت سلاح اتمی نیست.