در شرایطی که فشار ناشی از بحران‌های معیشتی و سوءتغذیه همواره در سال‌های اخیر معضل و چالشی مهم برای مردم ایران بوده است، برخی کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری از «تأمین غذا» به‌ مثابه یک وعده برای جلب آراء عمومی استفاده می‌کنند.

سعید جلیلی، از چهره‌های نزدیک به جناح اصولگرا در حکومت جمهوری اسلامی که با شعار «جهاد بزرگ برای جهش ایران» در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری نامزد شده، با انتشار یک رشته توئیت در حساب کاربری خود در توئیتر از طرح «سبد غذایی» خود برای مردم ایران رونمایی کرد.

او در این رشته توئیت، شهروندان ایرانی را به «سه دسته جداگانه» تقسیم کرد و نوشت به یکی از این سه دسته «خدمات غذایی» ارائه نمی‌شود.

جلیلی بدون اشاره به چگونگی این دسته بندی، اعلام کرد که بیشتر سبد غذایی یاد شده، «به اقشار کم برخوردار جامعه» خواهد رسید.

بر اساس تحقیقات کارشناسان تغذیه، درصد زیادی از شهروندان ایرانی با دایره وسیعی از انواع سوء تغذیه مواجه هستند. طبق پژوهش‌های انجام شده توسط مسعود کیمیاگر، از استادان پیشکسوت علم تغذیه در ایران، در طی سال‌های اخیر ایران از یک‌طرف با کمبودهای تغذیه‌ای گوناگون از جمله سوء تغذیه پروتئین، فقر آهن، اختلالات ناشی از کمبود ید، کمبود روی، کلسیم، ویتامین‌های A ،B2 و D مواجه است و از طرف دیگر بیماری‌های مزمن مرتبط با تغذیه از جمله دیابت، انواع سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی و عروقی، روندی هشدار دهنده را طی می‌کنند.

سعید جلیلی اما بدون اشاره به این مسأله که چه راهکاری برای تأمین بودجه «سبد غذایی» برای شهروندان دارد، اعلام کرد: 

«در سبد مطلوب غذایی پیشنهادی، ۱۳ قلم کالا جهت تأمین حدود دو هزار و ۵۰۰ کیلو کالری انرژی در روز تعریف شده که از جمله آن‌ها نان، برنج، گوشت سفید، گوشت قرمز، تخم مرغ، لبنیات، ماکارونی، روغن، شکر، میوه و سبزی است.»

این وعده‌های انتخاباتی سعید جلیلی در شرایطی مطرح شده که طبق آخرین گزارش سازمان غذا و کشاورزی (FAO) درباره وضعیت سوء تغذیه در ایران، ۴.۷ درصد از کل جمعیت کشور در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ از سوء تغذیه به ‌دلیل عدم دسترسی به منابع غذایی رنج کشیده‌اند.

در این گزارش که اواخر تیر ماه ۱۳۹۹ منتشر شده، جمعیت خالص افراد دچار سوء تغذیه در ایران، در بازه زمانی یاد شده به حدود سه میلیون و ۹۰۰ هزار نفر رسیده است. در طی بیش از یک ‌سال گذشته یعنی از زمان تأیید رسمی شیوع ویروس کرونا در کشور و به تبع آن به تعطیلی کشیده شدن بسیاری از کسب و کارها، احتمالا این رقم افزایش یافته و بیش از تعداد اعلام شده تا سال ۱۳۹۸ است.

امیرحسین قاضی زاده هاشمی، از سیاستمداران وابسته به طیف اصولگرا در جمهوری اسلامی که او هم از کاندیداهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران است، در روزهای گذشته اعلام کرده «به هر ایرانی بسته غذایی ۳۰۰ هزار تومانی» می‌دهد.

او گفته است:

«در کنار دیگر مسائل، نوسانات قیمت غذا را ارزیابی کردیم و مساله گرسنگی را هم حل و فصل خواهیم کرد.»

قاضی زاده وعده برنامه‌ریزی برای «بسته غذایی مطلوب و سالم» را به‌ عنوان یکی از شعارهای انتخاباتی خود برگزیده و در همین زمینه گفته است: 

«باید غذای سالم به مردم برسد و به همین دلیل به ازای هر ایرانی بسته ماهانه ۳۰۰ هزار تومانی را طراحی کردیم تا با ۳۰۰ هزار تومان غذای کافی با شرط دارا بودن کالری، ویتامین، سالم بودن و تنوع بخشی اتفاق بیفتد. در این زمینه برنامه از بذر تا سفره را برنامه‌ریزی کردیم تا صادرات، قیمت و سم موجود در محصولات غذایی و فرآوری مواد کشاورزی را مدیریت کنیم.»

محسن رضایی میرقائد، دبیر فعلی مجمع تشخیص مصلحت نظام و از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران که در طی دوره‌های گذشته انتخابات ریاست جمهوری همواره به ‌عنوان یکی از نامزدهای کم طرفدار مطرح بوده و در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ هم نامزد است، اعلام کرده که ایران را به «هاب تأمین مواد غذایی ۵۰۰ میلیون نفر» تبدیل خواهد کرد.

وعده‌های تأمین غذا از سوی نامزدهای این دوره از انتخابات ریاست جمهوری در حالی‌ست که بر اساس آمار اعلام شده توسط منابع رسمی در ایران در سال‌های اخیر شهروندان ساکن در پنج استان کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و خوزستان، به ‌صورت عمده با سوء تغذیه و نا‌امنی غذایی دست‌ و پنجه نرم می‌کنند.

طبق اعلام مهدی طباطبایی، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی زاهدان، تنها در سیستان و بلوچستان حدود یک پنجم کودکان زیر پنج سال از مشکلات ناشی از لاغری، کم وزنی و کوتاه قدی رنج می‌برند.

طباطبایی در همین زمینه گفته:

«مشکل سوء تغذیه در سیستان و بلوچستان به دلیل کمتر توسعه یافتگی نسبت به سایر مناطق و شرایط خاص اقلیمی از دیرباز شایع بوده است به طوری که بر اساس مطالعات کشوری، ۲۰ درصد از کودکان این استان دچار سوء تغذیه هستند که این سوء تغذیه به شکل‌های کم وزنی، لاغری و کوتاه قدی خود را در بین افراد بروز می‌دهد.»

مشکلات تغذیه‌ای ناشی از عدم امنیت غذایی اثرات جبران ناپذیری بر روند توسعه در ایران خواهد گذاشت. اثراتی نظیر افزایش مرگ و میر و ابتلا به بیماری‌ها، کاهش توان شهروندان برای کار، کاهش ضریب هوشی دانش‌آموزان در سراسر کشور و موارد دیگر.

به‌ دنبال بالا گرفتن بحران‌های اقتصادی در ایران و در سایه ناکارآمدی سیاست‌های ارائه شده از سوی سران حکومت جمهوری اسلامی برای تأمین معیشت اکثریت شهروندان، آمار غیر‌رسمی نشان دهنده شیوع سوء تغذیه در میان میلیون‌ها نفر از شهروندان ایرانی به‌ ویژه حاشیه‌نشینان است.

چالش‌ ناامنی غذایی در سراسر جهان

سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد با توجه به چشم‌انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ جهان در گزارش‌های اخیر خود اعلام کرده برای تأمین غذای جمعیت ۹ میلیارد نفری جهان تا سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد.

طبق گزارش‌های منتشر شده در وب‌سایت سازمان ملل متحد، هر سه ثانیه مساحتی حدود یک زمین فوتبال از جنگل‌های سراسر جهان نابود می‌شوند. همچنین در طول قرن گذشته، زمین، نیمی از تالاب‌های خود را از دست داده است. از سوی دیگر انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی برای سه سال متوالی رشد کرده و کره زمین با سرعت به سمت تغییرات آب و هوایی فاجعه‌بار پیش می‌رود.

سازمان ملل متحد در گزارش‌های اخیر خود همواره هشدار داده که رویدادهای یاد شده، می‌توانند در آینده‌ای نزدیک امنیت غذایی را در سطح جهانی به ‌خطر اندازند.

یکی از گزارش‌های مشترک تدوین شده توسط سازمان غذا و کشاورزی (FAO)، یونیسف، صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی، برنامه جهانی غذا و سازمان جهانی بهداشت که درباره وضعیت امنیت غذایی و تغذیه در سراسر جهان در تاریخ ۱۷ جولای ۲۰۲۰/ ۲۷ تیر ماه ۱۳۹۹ تهیه شده، نشان می‌دهد دست‌کم ۶۹۰ میلیون نفر از جمعیت کل جهان با گرسنگی و سوء تغذیه شدید دست به گریبانند.

طبق داده‌های این گزارش، تعداد گرسنگان جهان در سال ۲۰۱۹ نسبت به سال پیش از آن تقریباً ۱۰ میلیون نفر و نسبت به پنج سال پیش از آن نزدیک به ۶۰ میلیون نفر افزایش داشته است.

در ادامه گزارش یاد شده همچنین اعلام شده شمار افرادی که از ناامنی غذایی حاد رنج می‌برند نیز طی پنج سال اخیر روند افزایشی مشابهی داشته است.

تغییرات اقلیمی فزاینده، بروز جنگ‌های منطقه‌ای و شیوع بیماری‌های مسری در سطح جهانی از جمله عوامل اصلی فقر و سوء تغذیه ناشی از آن در سطح جهان است.

برای نمونه بر اساس یافته‌های سازمان‌های عضو و ناظر در بخش کشاورزی و امنیت غذایی (FSAC) در حال حاضر ۱۴ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از شهروندان افغانستان، مصونیت غذایی ندارند.

بر همین اساس چهار میلیون و ۱۶۹ هزار شهروند افغانستان در وضعیت اضطراری قرار دارند و ۹ میلیون و ۹۱۰ هزار شهروند دیگر را نیز گرسنگی تهدید می‌کند. در همین حال ۱۵ میلیون و ۲۴۹ هزار نفر دیگر نیز از بابت کمبود غذا نگران‌ هستند. در این میان تنها ۱۱ میلیون و ۸۲ هزار نفر از شهروندان افغانستان مصونیت غذایی دارند.

بدین ترتیب ۳۵ درصد کسانی که در افغانستان زندگی می‌کنند از گرسنگی رنج می‌برند. در میان ولایت‌ها، بیش‌ترین خانواده‌های نیازمند به غذا در بدخشان، فاریاب، غور و دایکندی زندگی می‌کنند.

از سوی دیگر در ۲۹ فوریه ۲۰۲۱/ یکم اسفند ماه ۱۳۹۹، در آستانه برگزاری نشست حامیان مالی یمن، سازمان ملل متحد یک بار دیگر هشدار داد که ۱۶ میلیون نفر از جمعیت یمن در خطر گرسنگی قرار دارند و در حال حاضر بیش از نیم میلیون نفر از جمعیت این کشور جنگ‌زده از گرسنگی رنج می‌برند.

همچنین در همین تاریخ دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که خطر وقوع یک قحطی بزرگ در یمن بیش از هر وقت دیگری این فقیرترین کشور عربی را تهدید می‌کند.

بر اساس این گزارش‌ها امنیت غذایی شهروندان در کشورهای مختلف زیر سوال است یا با خطر بسیار جدی روبه‌روست و اگر دولت‌ها در این مورد فکر اساسی و اقدام جدی نکنند، بحران فراگیر سوء تغذیه، حق شهروندان برای دسترسی به غذا را از بنیان با مشکل بسیار جدی روبه‌رو می‌کند.