از زمان فراگیری ویروس کرونا از دسامبر سال ۲۰۱۹ تا به امروز بیش از ۱۶۸ میلیون مورد ابتلا به کووید-۱۹ در سراسر جهان گزارش شده و این بیماری نزدیک به ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر قربانی برجای گذاشته است.
در حالی که بیش از یک سال است که در بسیاری از نقاط جهان مقررات قرنطینه و تعطیلی برخی کسب و کارها همچنان برقرار است، بسیاری انتظار دارند که با جلو رفتن روند واکسیناسیون عمومی بتوانیم به زندگی آزاد و رها از ماسک پیش از کرونا باز گردیم.
واکسیناسیون جهانی
در بزرگترین کمپین واکسیناسیون عمومی در طول تاریخ جهان، تا به امروز بیش از یک میلیارد و ۷۸۰ میلیون واحد واکسن کرونا به شهروندان بیش از ۱۷۶ کشور جهان تزریق شده است، به عبارتی به طور متوسط روزانه بیش از ۳۰ میلیون واحد واکسن در جهان تزریق می‌شود.
اما عدالت واکسنی دستکم اکنون وجود ندارد، شهروندان کشورهای ثروتمند و پیشرفته عمدتاً با روند سریع‌تری واکسن دریافت می‌کنند و در برخی از کشورها از جمله ایران شمار بسیار اندکی از شهروندان واکسینه شده‌اند.
به عنوان مثال در حالیکه در آمریکا نزدیک به ۱۳۲ میلیون نفر به طور کامل علیه بیماری کووید-۱۹ واکسینه شده اند که حدود ۴۰ درصد جمعیت آمریکا را در برمی‌گیرد ( برای واکسیناسیون کامل اغلب نیاز به تزریق ۲ واحد در فاصله زمانی ۴-۶ هفته است). در ایران تاکنون کمی بیش از سه میلیون واحد واکسن تزریق شده که کمتر از دو درصد جمعیت ایران را پوشش می‌دهد.
از نظر سرعت واکسیناسیون در میان کشورهای جهان، شکاف بسیار بزرگی وجود دارد. در برخی از کشورها مقادیر زیادی از واکسن خریداری شده و هر روز محموله‌های واکسن وارد گمرک این کشورها می‌شود، این در حالی است که در برخی کشورها هنوز مردم چشم انتظار رسیدن نخستین محموله واکسن هستند.
چین و آمریکا بیشترین تعداد واحد‌های واکسن را به شهروندانشان تزریق کرده‌اند. چین با ۵۱۳ میلیون واحد ، آمریکا با ۲۸۶ میلیون واحد و هند با ۱۹۲ میلیون واحد مقام‌های اول تا سوم از نظر تعداد واحد واکسن تزریق شده را به خود اختصاص داده اند.
اروپا
در اروپا تزریق واکسن مدت‌هاست شروع شده و اغلب کشورهای اروپایی بین ۱۵ تا حدود ۳۰ درصد شهروندانشان را به طور کامل واکسینه کرده اند. در اروپا بریتانیا، آلمان و فرانسه پیشتاز در تزریق واکسن کرونا هستند.
آمریکای جنوبی
در آمریکای جنوبی روند تزریق واکسن نسبتا خوب پیش می‌رود ، اغلب کشورها برنامه واکسیناسیون را شروع کرده و در شیلی بیش از سایر کشورها شهروندان واکسینه شده‌اند.
آفریقا
در آفریقا بسیاری از کشورها هنوز واکسیناسیون را شروع نکرده‌اند و منتظر دریافت محموله واکسن هستند. در این قاره تنها مراکش است که تعداد قابل توجهی را واکسینه کرده است.
آسیا
در قاره آسیا هرچند وضعیت واکسیناسیون از آفریقا بهتر است اما در مقایسه با غرب وضعیت چندان خوب نیست. در حالیکه واکسیناسیون با سرعت نسبتا خوبی در برخی کشورها از جمله امارات متحده عربی ،چین، عربستان، ترکیه و مغولستان پیش می‌رود، وضعیت توزیع و تزریق واکسن در برخی از دیگر کشورها بسیار کند است. از جمله این کشورها می‌توان به ایران، افغانستان، پاکستان، میانمار، عراق و قزاقستان اشاره کرد.
کشورهای فقیر همچنان در انتظار محموله‌های کواکس (نهاد هماهنگ کننده تهیه واکسن زیر نظر سازمان بهداشت جهانی) و دیگر واکسن‌هایی هستند که جامعه بین الملل وعده تحویل آن را به کشورهای محروم و کم درآمد داده‌اند.
چه واکسن‌هایی استفاده می‌شوند؟
اغلب کشورها روند واکسیناسیون را از شهروندان بالای ۶۰ سال، افراد آسیب‌پذیر و شاغلان خدمات پزشکی و بیمارستانی شروع کردند.
واکسن فایزر-بیونتک نخستین واکسنی است که توسط سازمان جهانی بهداشت تایید شد. واکسن آکسفورد- آسترازنکا نیز در بسیاری از کشورها به مردم تزریق می‌شود. واکسن آکسفورد بر خلاف فایزر که باید در دمای منفی ۷۰ درجه سانتیگراد نگهداری شود در یخچال معمولی نیز قابل نگهداری است.
از دیگر واکسن‌هایی که در سراسر جهان از آن استفاده می‌شود، می‌توان به واکسن‌های مدرنا، اسپوتنیک وی، سن سینو، جانسون و جانسون، نواواکس و اپی‌وک‌کرونا اشاره کرد.
بیش از ۲۰۰ نوع واکسن در سراسر جهان مراحل آزمایش، توسعه و ساخت را می‌گذرانند.
فهرست و روند پیشرفت این واکسن‌ها توسط سازمان جهانی بهداشت به طور مرتب گزارش می‌شود.
کی به زندگی عادی باز می‌گردیم؟
بهترین واکسن (اثربخش‌ترین) حدود ۹۵ درصد اثربخشی دارد. بازگشت به زندگی عادی پیش از کرونا، یک حرکت جمعی و سراسری و جهانی را می‌طلبد. تا زمانی که حتی یک کشور درگیر کرونا است هیچ نقطه‌ای نمی‌تواند خود را کاملا از کرونا مصون بداند.
از نظر دانشمندان اگر بین ۷۰ تا ۸۵ درصد مردم واکسینه شوند می‌توان گفت که جامعه به وضعیت عادی برگشته است.
هرچند اوضاع واکسیناسیون در کشورهای ثروتمندتر و پیشرفته تر خوب پیش می رود، اما اگر میانگین جهانی را در نظر بگیریم وضعیت همچنان ترسناک است.
اگر همچنان با نرخ ۳۰ میلیون تزریق واکسن در روز جلو برویم یک سال دیگر لازم است تا در سطح جهانی ایمنی یابیم. البته خبر خوب این است که این نرخ واکسیناسیون تا کنون روند افزایشی داشته و انتظار می‌رود واکسن‌های بیشتر و جدیدتری نیز وارد بازار شوند.
داستان لغو حق انحصاری واکسن کرونا چیست؟
وقتی پای پاندمی جهانی به میان می‌‌آید، تا زمانی که همه ایمن نشده باشند هیچ کس ایمن به حساب نمی‌آید.
اوایل ماه مه بود که دولت بایدن اعلام کرد که از لغو حق انحصاری واکسن کرونا حمایت می‌کند. هرچند این موضع استثنایی از سوی دولت آمریکا- که همیشه از طرفداران سرسخت حق مالکیت معنوی تولیدات و اختراعات بوده- به حساب می آید، اما داستان پیچیده تر از این است.
موافقت دولت آمریکا برای لغو حق انحصاری واکسن کافی نیست و در این مورد دستکم پای کشورهای دیگری در غرب اروپا که مطالعات گسترده واکسن توسط آنها نیز صورت گرفته و همچنین صنعت داروسازی نیز در میان است.
به هر حال تا زمانی که دیگر طرفین موافقت خود را با این پیشنهاد اعلام نکنند همه چیز در حد طرح و حرف باقی خواهد ماند.
از نظر قانونی داروها و دیگر ابداعات و اختراعات دارای حق انحصاری هستند و کپی برداری از آنها تعقیب قانونی دارد، واکسن کرونا نیز از این قاعده مستثنا نیست.
اما وضعیت ویژه فراگیری کرونا و تبعات آن باعث شده تا بسیاری تاکید کنند که واکسن کرونا نباید مشمول حق انحصاری باشد.
پاییز سال گذشته برای نخستین بار کشورهای در حال توسعه به رهبری هند و آفریقای جنوبی به سازمان تجارت جهانی (WTO) پیشنهاد دادند تا حق انحصاری واکسن و دارو و تجهیزات مربوط به کرونا باید لغو شود.
استدلال این کشورها بر پایه طبیعت شدید و میزان فراگیری دور از انتظار ویروس کرونا بود، و این که اگر داروها در سطح محلی تهیه و توزیع شوند واکسیناسیون سریعتر پبش رفته، پایان پاندمی سریعتر خواهد رسید و ضررهای جانی و مالی ناشی از آن نیز کاهش خواهد یافت.
سازمان‌های داروسازی از مخالفان اصلی این پیشنهاد هستند و حتی حاضرند واکسن مجانی در اختیار کشورها بگذارند اما فرمول تهیه آن را به کسی ندهد.
استدلال آنها دستکم در ظاهر این است که حتی اگر فرمول را به کشورهای در حال توسعه بدهیم درحالی که مواد و جزئیات چگونگی تهیه آن را ندارند وضعیت فرقی نخواهد کرد.
در حال حاضر مذاکرات در این رابطه در سازمان تجارت جهانی (WTO) در جریان است، اما بدون حمایت کشورهای کلیدی ( اروپایی‌ها) ممکن است در حد پیشنهاد مانده و فراتر نرود.
با وجود این چنین مذاکراتی می‌تواند سبب افزایش تولید واکسن و پایین آمدن بهای آن نیز بشود.
در آن صورت سوال اصلی این است: چه زمانی با اندازه کافی واکسن خواهیم داشت و قیمت تا چه اندازه افت خواهد کرد.