به دنبال انتشار خبر حفر دست‌کم ۱۰ قبر جدید در گورستان خاوران، جامعه جهانی بهایی مستقر در ژنو در بیانیه‌ای اعلام کرد تخریب و هتک حرمت گورستان بهاییان در ایران، بخشی از سیاست دیرینه دولت برای آزار و سرکوب بهاییان است.
دیان علایی، نماینده جامعه بین‌المللی بهایی در مقر سازمان ملل در ژنو در همین ارتباط گفته است:
«منع افراد از خاک‌سپاری با عزت و احترام عزیزانشان در شرایطی که آنها در غم و اندوه هستند، عملی غیر‌انسانی است. بهاییان برای همه درگذشتگان احترام قائلند و با توجه به اینکه جامعه بهایی طی دهه‌های متوالی با هتک حرمت گورستان‌های خود روبه‌رو بوده است، نمی‌خواهد با دفن عزیزان خود در محل سابق خاک‌سپاری دیگران، هیچ فرد دیگری همان درد را تجربه کند.»
به گفته علایی، خاک‌سپاری شایسته و با احترام بر اساس قوانین مذهبی یک فرد از اساسی‌ترین حقوق بشر است و مقامات ایرانی باید به آن احترام بگذارند و بهاییان را از این حق محروم نکنند.
حکومت جمهوری اسلامی آیین بهاییت را که در قرن ۱۹ میلادی به وجود آمده و در سراسر جهان بیش از هفت میلیون پیرو دارد، «فرقه ضاله» محسوب کرده و به همین دلیل پیروان این آیین را از حقوق شهروندی خود محروم کرده است.
جمهوری اسلامی همچنین پیوسته درصدد بوده که با اعمال فشار و آزارهای متناوب به شهروندان بهایی، آنها را مجبور به ترک وطن یا ترک عقیده کند.
در روزهای اخیر تصاویری از ایجاد قبرهای جدید در گورستان دسته‌جمعی خاوران منتشر شده است. برخی بازماندگان اعدام‌شدگان سال ۱۳۶۷ در ایران این اقدام را تلاش حکومت جمهوری اسلامی برای از بین بردن بقایای محل دفن زندانیان سیاسی اعدام‌شده دانسته‌اند.
خانواده‌های بعضی اعدام‌شدگان دهه ۶۰ و کشتار تابستان ۶۷ در نامه‌ای به شهردار تهران به تعرض به گورستان خاوران اعتراض کرده‌اند و خواستار جلوگیری از خاک‌سپاری متوفیان در این گورستان شده‌اند.
در این نامه که به امضای ۷۹ تن از اعضای خانواده‌ها رسیده و رونوشت آن به شورای شهر تهران، دفتر ریاست جمهوری و وزارت کشور فرستاده شده، آمده است:
«جناب شهردار و اعضای محترم شورای شهر ! این حقوق شهروندی و انسانی ما خانواده‌هاست که از محل دقیق خاک‌سپاری عزیزانمان با خبر باشیم و بتوانیم با حضور بر سر مزارشان، یاد عزیزانمان را گرامی بداریم. اکنون پس از حدود ۴۰ سال محرومیت از این حق، ما خواهان عدم تعرض و تغییرات در این گورستان هستیم. مصرانه از شما می خواهیم از اِعمالِ اجبار بر هموطنان بهایی برای خاک‌سپاری عزیزان متوفیشان در قطعه گورستان جمعی خودداری کنید و نمک بر زخم کهنه ما نپاشید.»
از سوی دیگر جمعی از فرزندان اعدام‌شدگان دهه ۶۰ هم در بیانیه‌ای مشترک به حفر قبرهای تازه که با دستور سازمان بهشت زهرای تهران انجام شده، اعتراض کرده‌اند.
در این بیانیه آمده است:
«این اولین بار نیست که حکومت جمهوری اسلامی تلاش می‌کند بقایای جنایاتش در سال‌های دهه ۶۰ و قتل عام تابستان ۱۳۶۷ را بپوشاند و به فراموشی تاریخ بسپارد. خاوران نه تنها جغرافیای ما، بلکه تاریخ مشترک تمام حذف‌شدگان و مبارزان راه عدالت و آزادی است.»
آنان از مردم ایران خواسته‌اند تا نسبت به این تعرض به اجساد خاک شده در خاوران خاموش نمانند.
حفر گورهای جدید در خاوران این نگرانی را در میان خانواده‌های زندانیان سیاسی تشدید کرده که حکومت در حال به کار بستن ترفند جدیدی برای تغییر چهره گورستان و در نهایت از میان بردن آن است؛ آن هم در شرایطی که جمع شدن خانواده‌ها در آن به خاطر محدودیت‌های همه‌گیری کرونا مشکل شده است.
آیا حکومت جمهوری اسلامی قصد دارد با مجبور ساختن شهروندان بهایی به دفن فوت‌شدگان خود در خاوران از یک‌سو سند جنایت خود را حذف کرده و از سوی دیگر افراد و گروه‌های مختلف را رو در روی یکدیگر قرار دهد؟
زمانه برای بررسی بیشتر این موضوع با سیمین فهندژ، سخنگوی جامعه بهاییان ایران در دفتر سازمان ملل در ژنو گفت‌و‌گو کرده است.
زمانه: بر اساس گزارش‌های منتشر شده، نهادهای دولتی در ایران بارها شهروندان بهایی را برای دفن فوت‌شدگان خود مورد آزار و اذیت قرار داده‌اند. رویکرد بهاییان نسبت به این فشارها از جمله دفن درگذشتگان در محل گورستان جمعی خاوران چه بوده است؟
سیمین فهندژ: بهاییان از روز اول با دفن فوت شدگان روی زمین خاوران مخالفت کرده و مقاومت زیادی هم کرده‌اند. در مواردی که خانواده‌ها مقاومت شدیدی در برابر درخواست‌های دولت داشته‌اند، مأموران امنیتی با توسل به زور، اجساد را به قسمت دیگری از خاوران برده و بدون اجازه برگزاری مراسم بهاییان، دفن کرده‌اند.
همان‌طور که گفتم بهاییان برای همه درگذشتگان با هر عقیده‌ای احترام قائلند و نمی‌خواهند اتفاق‌های این‌چنینی بیفتد.
گلستان جاوید تهران یکی از گورستان‌های بهایی شامل بیش از ۱۵ هزار قبر بود که بعد از انقلاب تخریب شد. پس از این، حکومت قطعه‌ای زمین موسوم به لعنت‌آباد را در منطقه خاوران به بهاییان اختصاص داد. با وجود اینکه بهاییان تهران حاضر شدند زمین این گورستان را بخرند اما دولت با فروختن این زمین مخالفت کرد و در عوض هر قطعه قبر را به قیمتی بسیار بالا به بهاییان می‌فروخت. به تازگی بهاییان حتی از استفاده از این زمین هم منع شده‌اند و به آنها گفته شد که باید بین گزینه‌های غیرممکن و غیر‌قابل قبول انتخاب کنند. یکی از این گزینه‌ها انتخاب فضای باریک بین گورهای قبلی برای دفن درگذشتگان جدید بود. گزینه دیگر انتخاب محل دفن هزاران زندانی سیاسی که در سال‌های دهه ۱۳۶۰ اعدام شده‌اند. این اقدام بهشت زهرا و دیگر نهادهای دولتی هم بی‌حرمتی به بهاییان است و هم به افرادی که در خاوران دفن شده‌اند. از آنجایی‌که بهاییان برای همه درگذشتگان احترام قائلند و همچنین به‌دلیل اینکه خودشان سال‌ها با این درد آشنا هستند، با این کار بسیار مخالفند و نمی‌خواهند دیگران هم این درد را تجربه کنند.
■ آیا واقعه مشابهی نظیر آنچه که در روزهای اخیر در گورستان خاوران شاهد آن هستیم یا گزارش‌های تأیید شده دیگری از تخریب گورستان‌های بهایی در ایران منتشر شده است؟
– پیش از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، بهاییان در سراسر ایران گورستان‌های ویژه خود را داشته‌اند که به آنها “گلستان جاوید” گفته می‌شد. بعد از انقلاب تخریب این گورستان‌ها بهعنوان یکی از روش‌های آزار و اذیت بهاییان به کار گرفته شد. حتی در برخی از موارد اجساد درگذشتگان بهایی را از قبرها تخلیه می‌کردند. همچنین در سال‌های گذشته در بسیاری از شهرهای ایران از جمله سنندج و شیراز شاهد تخریب گورستان‌های بهاییان بوده‌ایم. به عنوان مثال گورستان بهاییان در شیراز به عنوان یک مکان تاریخی محسوب می‌شد چون شهروندانی که بعد از انقلاب اسلامی به دلیل باور به دیانت بهایی اعدام شده‌اند، همه در این گورستان دفن شده بودند. چند سال پیش مقامات دولتی ایران دستور تخریب و سپس مصادره این گورستان را دادند.
دولت قصد داشت یک فرهنگ‌سرا در محل گلستان جاوید شیراز بسازد اما با مخالفت بهاییان مواجه شد و در نهایت، نهادهای دولتی با کمک نهادهای امنیتی این گورستان را مصادره کرده و حتی خانواده‌ها را تهدید کردند که قصد دارند بسیاری از اجساد را از زمین بیرون بیاورند. در واقع بی‌احترامی به گورستان‌ها و اجساد درگذشتگان یک عمل بسیار غیر‌انسانی است. خانواده‌های بهایی در طول سال‌های گذشته نه تنها با رنج از دست دادن عزیزانشان روبه‌رو هستند بلکه حتی در پاره‌ا‌ی از موارد اجازه ندارند بر سر مزار عزیزانشان بروند.
■ لطفا روشن‌تر می‌گویید بهاییان چه فشارهایی را برای برگزاری مراسم دینی خود و دفن فوت‌شدگان در سال‌های اخیر متحمل شده‌اند؟
– همه ادیان برای دفن مردگان مراسم مخصوص به خود دارند. در دیانت بهایی هم روش خاصی برای شستن جسد وجود دارد. همچنین بهاییان جسد را به سمت قبله خود به خاک می‌سپارند و دعای مخصوص مراسم دفن هم که از جمله ادعیه دیانت بهایی است برای فرد فوت شده می‌خوانند.
در چند دهه گذشته یکی از ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی که برای بهاییان در نظر گرفته شده، این بوده که حق برگزاری مراسم مخصوص به خود را نداشته‌اند. از سوی دیگر حکومت جمهوری اسلامی تلاش دارد هر گونه رفتاری از طرف شهروندان بهایی را به مسأله “تبلیغ دین بهایی” ربط دهد. بهعنوان مثال در موارد زیادی از طرف نهادهای دولتی به بهاییان گفته می‌شود که فقط مجاز هستید اسم، تاریخ تولد و تاریخ درگذشت فرد فوت شده را روی سنگ قبر بنویسند چرا که هر گونه نوشته دیگری غیر از چند مورد یاد شده، از طرف دولت به عنوان تبلیغ قلمداد می‌شود.
همچنین در سال‌های گذشته در برخی موارد حتی گذاشتن گل از سوی بهاییان بر خاک عزیزانشان تبلیغ در نظر گرفته شده و نهاهای امنیتی بهاییان را از گذاشتن گل بر مزار نزدیکان خود منع کرده‌اند. این ممنوعیت‌ها در طول ۴۲ سال گذشته نشان دهنده این است که همه ادعاهای دولت ایران از جمله اینکه بهاییان به دلیل اعتقاداتشان مورد آزار و اذیت قرار نمی‌گیرند یا حتی ادعای محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی که در سال‌های قبل گفته بود در ایران هیچ‌کس به دلیل اعتقاداتش زندانی نمی‌شود، همه بی‌اساس و نادرست جلوه کند.
بهاییان ایران تنها به دلیل باورهای دینی خود مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. چرا اساسا یک شهروند باید از مواردی مانند گذاشتن گل بر خاک عزیزانش منع شود؟ یا افرادی که فوت کرده‌اند چه خطر و تهدیدی برای حکومت محسوب می‌شوند که از دفن شدن آنها جلوگیری می‌شود؟