بیش از ۳۰ سال است که فعالان حقوق جنسی در تلاشند تا کلیشه ناز و نیاز را از میان ببرند. بارها این کلیشه را شنیده‌ایم که «نه» گفتن می‌تواند ده‌ها معنا داشته باشد و کسی که «نه» می‌گوید، در واقع تمایل مثبتی دارد و نه گفتن همان ناز کردن است. اما در واقع چنین تصوری از معنای رضایت و عدم رضایت باعث سواستفاده‌ها، نارضایتی‌ها و آزارها می‌شود.

روایت‌های بیان شده درباره آزار و قلدری جنسی، تجاوز و تعرض، واقعیت دیگری را نشان می‌دهند. جنبش «من هم» ایرانی که با هدف بیان آزارها و تعرضات جنسی در ماه‌های اخیر به راه افتاده است به خوبی نشان می‌دهد که افراد زیادی در هر جایگاه فکری و عملی، همچنان شناخت دقیقی از مفهوم رضایت در رابطه ندارند و در مقابل رفتار خشونت آمیز خود دفاعیات غیرمسئولانه و بی‌پروایی دارند. بنابراین شاید خوب باشد که معنای رضایت جنسی را دوباره مرور کنیم و رفتار جنسی خود را ارزیابی و نقد کنیم تا از این به بعد شیوه سالم و درستی را برای هر بار رابطه جنسی در پیش بگیریم.

«نه یعنی نه» و «بله یعنی بله»

فدراسیون دانشجویی کانادا در سال ۱۹۹۰ کمپین «نه یعنی نه» را با هدف افزایش آگاهی رسانی در مورد آزار و تعرض جنسی، آشنایی با مصادیق تجاوز و خشونت جنسی به راه انداخت.  کمپین نه یعنی نه در طی ۳۰ سال گذشته تلاش کرده است تا رویکرد عدم تحمل خشونت و آزار جنسی را در جوامع ترویج کند و به ویژه به دانش‌آموزان و دانشجویان شیوه درست برقراری ارتباط جنسی را آموزش دهد. 

با این حال نگرانی‌هایی هم درباره رویکرد «نه یعنی نه» وجود دارد. افرادی هستند که توانایی «نه» گفتن را ندارند زیرا ممکن است در موقعیت خاصی هشیار نباشند، مست باشند، تهدید شده باشند، یا به کاری وادار شده باشند. در موقعیت‌هایی که قدرت میان دو فرد متوازن نیست، مفهوم «اجبار» و «وادار شدن» اهمیت پیدا می‌کند. به همین دلیل است که جنبش‌های اخیر از «نه یعنی نه» به «بله یعنی بله» تغییر یافته‌اند تا فرد به خاطر اینکه قادر به نه گفتن و مقاومت کردن نیست یا به شدت ترسیده و شوکه شده است، مورد آزار جنسی قرار نگیرد. 

رویکرد «بله یعنی بله» با تاکید بر تعامل و مشارکت فعالانه افراد بیش از هر چیز بر مفهوم رضایت از رابطه جنسی استوار است و افراد را تشویق می‌کند تا پیش از برقراری هر نوع تماس جنسی ابتدا از یکدیگر تائید کلامی بگیرند.

رضایت در رابطه جنسی به چه معناست؟

رضایت جنسی توافق و مجوزی برای فعالیت جنسی است. پیش از این که بخواهید با فردی رابطه جنسی برقرار کنید، باید بدانید که آیا طرف مقابل نیز چنین خواسته‌ای دارد یا خیر. همچنین بسیار مهم است که با شریک جنسی‌تان در مورد آنچه می‌خواهید و آنچه نمی‌خواهید صادق باشید.

رضایت و کسب رضایت به معنای تعیین مرزهای شخصی شما و همچنین احترام به مرزبندی‌های شریک‌تان است. به این شیوه است که می‌توانید شفافیت در رابطه را مشخص کنید. به این ترتیب هر دو نفر باید برای هر بار برقراری رابطه جنسی اعلام رضایت کنند. 

بدون اعلام رضایت هر نوع فعالیت جنسی از جمله سکس دهانی، لمس بدن، لمس آلت تناسلی و سکس واژینال و معقدی تجاوز و تعرض جنسی به حساب می‌آید. 

رضایت در سکس حاوی ۵ اصل است:

  • اعلام رضایت باید آزادانه و از روی میل باشد. این تصمیمی است که باید بدون هیچ‌گونه احساس فشار، دستکاری عاطفی و بدون اثر پذیرفتن مصرف الکل و مخدرها بگیرید.
  • رضایت را می‌توان یک طرفه نقض کرد. شما می‌توانید بر اساس آنچه که احساس می‌کنید، در هر زمان که خواستید تغییر عقیده بدهید. حتی اگر قبلا اعلام رضایت کرده‌اید و در رختخواب عریان هستید باز هم می‌توانید از آن امتناع کنید.
  • شما باید از آنچه اتفاق می‌افتد مطلع باشید. رضایت شما فقط در زمانی که از کل ماجرا باخبر باشید صادق و کامل است. مثلا اگر کسی بگوید برای سکس از کاندوم استفاده می‌کند اما سپس این کار را نکند این به معنای آن است که می‌توانید اعلام کنید که از برقراری رابطه با او رضایت کاملی ندارید و به آن نه می‌گویید.
  • رابطه جنسی باید مشتاقانه باشد. در زمان سکس باید کاری را که واقعا می‌خواهید انجام بدهید، نه چیزهایی که احساس می‌کنید از شما انتظار می‌رود.
  • رضایت می‌تواند موردی و خاص باشد. بله گفتن به یک فعالیت خاص (مثلا بوسیدن) به معنای بله گفتن برای رفتارهای دیگری (مثلا سکس) نیست. 

رضایت گرفتن برای سکس

بسیاری از متجاوزان در توجیه رفتار خشونت‌آمیز و در مقابل اتهام تجاوز به سادگی بیان می‌کنند که فرد آسیب دیده از قرار گرفتن در موقعیت آزار شکایتی نکرده است یا رفتارش حاکی از عدم تمایلش نبوده است. آنها با بیان اصطلاح «نه که همیشه نه نیست» از اتهام آزار فرار می‌کنند و  دامن کوتاه فرد مقابل، پذیرش یک دعوت برای نوشیدن چای و شراب، باهم سیگار کشیدن، خندیدن و رقصیدن یا تنها ماندن در یک خانه و حتی اتاق خواب و حال مستی را شیوه‌های اعلام ابراز رضایت برای  بوسیدن، لمس کردن و برقراری رابطه جنسی کامل می‌نامند. اما هیچ یک از این موارد نشان‌دهنده و تعیین‌کننده رضایت فرد مقابل نیستند. هر چند که زبان بدن و برخی از رفتارها نیز می‌توانند تمایل افراد را نشان بدهند اما با توجه به اینکه رفتار و زبان بدن تاویل‌پذیر است، نباید صرفا به آن اکتفا کرد. رضایت برای هر نوع عمل جنسی باید صراحتا بیان شود. 

با این حال اینطور به نظر می‌رسد که درخواست مستقیم برای ایجاد رابطه عجیب و ناخوشایند است. اما این ناخوشایندی ناشی از ناآگاهی نسبت به حقوق دیگران، احساسات و عواطف‌شان است. ضمن اینکه نگاه سنتی به رابطه جنسی و ویژگی سلطه‌گری و اعمال قدرت در افراد مانع از درک این مساله می‌شود که سکس رابطه‌ای یک طرفه نیست و «باید» برای هر اقدامی در این زمینه از دیگری اجازه گرفته شود. بنابراین افراد باید بیاموزند که همانطور که بدون اجازه وارد خانه دیگری نمی‌شوند و به هر جایی سرک نمی‌کشند، نمی‌توانند بدون اجازه و اعلام رضایت طرف مقابل وارد رابطه جنسی شوند. این اصلا عجیب نیست که پرسیده شود: «آیا می‌خواهی…؟ آیا دوست داری..؟ آیا راحتی؟ آیا ادامه بدهیم؟ آیا از این کار خوشت می‌آید؟» این پرسش‌ها و پاسخ‌ صادقانه به آنهاست که مشخص می‌کنند یک رابطه به درستی و با رضایت پیش می‌رود یا خیر.

 حرف زدن درباره آنچه می‌‌خواهید و آنچه نمی‌خواهید و احترام به حد و مرزهای شریک جنسی را نباید جدی، ترسناک و عجیب دانست. درخواست و ابراز رضایت به این معناست که نیازها و تمایلات افراد در رابطه شفاف است و چیزی فراتر از مرزهای تعیین شده اتفاق نمی‌افتد. خلاف آنچه تصور می‌شود پرسیدن در این زمینه می‌تواند باعث ایجاد هیجان بیشتر شود. با توجه به این نکات، «بله» گفتن در فضایی امن و آرام و بدون اعمال فشار و کنترل و ترس به معنای رضایت است و «نه» واقعا به معنای نه است. اما بله گفتن با شک و تردید و احساس ناخوشایندی به معنای «بله» نیست و برقراری رابطه در این شرایط تجاوز نامیده می‌شود. 

به این ترتیب رضایت هرگز بر اساس رفتار قبلی شما، لباسی که پوشیده‌اید و جایی که رفته‌اید بیان نمی‌شود. رضایت جنسی در یک تعامل شفاف مشخص می‌شود. سکوت به معنای رضایت نیست و حتی یک بار همخوابگی با فردی مجوزی برای تکرار آن نیست. قوانینی که در کشورهای مختلف در مورد رضایت جنسی تعیین شده‌اند حتی هر نوع رابطه بدون رضایت، تحت فشار و سلطه‌گرایانه زوج‌هایی را که سالیان سال در کنار هم بوده‌اند هم تجاوز و تعرض جنسی می‌نامند. همچنین رضایت گرفتن از فرد مست یا کسی که تحت تاثیر مواد مخدر است غیرقابل قبول است. 

قوانین در کشورهای مختلف اعلام رضایت جنسی را با سن قانونی برای رابطه جنسی  ( رده سنی ۱۶ تا ۱۸ سال در کشورهای مختلف) در ارتباط می‌دانند و رضایت فرد زیر سن قانونی را بی‌اعتبار می‌دانند و این رابطه را جرم تلقی می‌کنند. برای اینکه از سن اعلام رضایت جنسی آگاه شوید باید به قوانین کشور محل زندگی‌تان رجوع کنید.