حمله خرابکارانه به تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز بر سیاست داخلی و خارجی جمهوری اسلامی ایران تأثیر گذاشته است.
از یک سو، ایران اعلام کرده که غنی‌سازی ۶۰ درصدی را در واکنش به این حمله پی می‌گیرد؛ حرکتی که شاید ادامه مذاکرات وین برای احیای «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) را دشوارتر کند. از سوی دیگر، سیاستمداران رقیب در جمهوری اسلامی بر سر این حمله در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری موضوع تازه‌ای برای حمله به یکدیگر یافته اند.
در آمریکا نیز این حمله خرابکارانه واکنش‌هایی را به همراه داشته است که نشان از نگرانی از افزایش تنش‌ها و افزایش تلاش دموکرات‌ها برای واداشتن رئیس‌جمهوری به احیای توافق دارند.
در چنین وضعیتی، چهارشنبه ۲۵ فروردین دور جدید مذاکرات برای احیای برجام در وین نیز آغاز شده است. اما علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی عصر چهارشنبه در بیانیه‌ای پیشنهادهای مطرح‌شده در وین را بی‌ارزش خواند و خواست که مذاکرات “فرسایشی” نشوند.
انفجار در نطنز و واکنش ایران
پس از انفجار یکشنبه در نطنز، مقام‌های جمهوری اسلامی پس از اعلام اینکه سانتریفیوژهای قدیمی آسیب دیده اند، گفتند به زودی سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر را جایگزین آنها کرده و تأسیسات را بازسازی خواهند کرد.
اما علیرضا زاکانی دبیر مرکز پژوهش‌های مجلس در تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی خبر داد که چندین هزار سانتریفیوژ از بین رفته و تعمیر سریع تأسیسات را نیز وعده‌ای عملی‌نشدنی دانست.
او و بسیاری دیگر از محافظه‌کاران تندرو به انتقاد از دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی پرداخته اند که به گفته آنها از رصد و تشخیص فعالیت‌های جاسوسی و خرابکاری ناتوان بوده است.
این حمله به اسرائیل نسبت داده شده. روزنامه محافظه‌کار آمریکایی وال استریت ژورنال در سرمقاله خود می‌نویسد:
«بر خلاف حمله‌های سایبری قدیم، ایالات متحده بلافاصله واکنش نشان داد و گفت هیچ دخالتی در حمله نطنز نداشته است. نتیجه‌گیری منطقی این است که اسرائیل احساس کرده باید دست به اقدام بزند چون می‌بیند رئیس‌جمهوری بایدن به سمت توافقی می‌رود که آشکارا ایران را از ادامه پیشروی‌اش به سمت سلاح اتمی باز نداشته است».
جمهوری اسلامی تا کنون ظاهراً دو واکنش به حمله نشان داده است: یک، افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد و دو، حمله دیگری هرچند نه چندان موفق به یک کشتی اسرائیلی.
حسن روحانی چهارشنبه ۲۵ فروردین غنی‌سازی ۶۰ درصدی را پاسخی به «شرارت‌ها» خواند. اورانیومی که در تسلیحات اتمی به کار می‌رود، خلوصی ۹۰ درصد به بالا دارد.
اولی هاینونن، بازرس ارشد سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفتوگو با «نیویورک تایمز» توضیح داده که ایران روی کاغذ برای رساندن غنی‌سازی ۲۰ درصدی به ۹۰ درصدی به یک ماه زمان لازم دارد و برای رساندن غنی‌سازی ۶۰ درصدی به ۹۰ درصدی به یک هفته.
ایران اکنون با حدود ۱۰۰۰ سانتریفیوژ در فردو در حال غنی‌سازی ۲۰ درصدی است.
اما هاینونن همچنین تأکید می‌کند که غنی‌سازی ۶۰ درصدی نسبت به وضعیت فعلی «تفاوت بزرگی ایجاد نمی‌کند.» به گفته این بازرش ارشد سابق، «این یک جور نمایش برای اثبات است. می‌خواهند بگویند ما می‌توانیم».
هاینونن می‌گوید که گام بسیار دشوار برای ایران بدل کردن اورانیوم با خلوص ۹۰ درصد به هسته یک بمب اتم است.
واکنش دیگر، به گزارش نیویورک‌تایمز، حمله به یک کشتی باربر اسرائیلی با نام هایپریون ری سه شنبه ۲۴ فروردین و در نزدیکی سواحل امارات متحده عربی بوده که موفق از آب درنیامده است.
به ادعای یک منبع آگاه، کشتی توانسته از حمله فرار کند. یک منبع امنیتی اسرائیلی نیز به نیویورک تایمز گفته که دولت این کشور به دنبال آرام کردن تنش‌ها در خلیج فارس است و به حمله به کشتی اسرائیلی پاسخی نخواهد داد.
یک مقام رسمی آمریکایی نیز به نیویورک تایمز خبر داده که اسرائیل در روزهای گذشته از واشنگتن برای محافظت از کشتی‌ها درخواست کمک کرده است.
برجام در دو راهی سرنوشت
«توافق جامع اقدام مشترک» (برجام) که ۲۰۱۵ پس از سال‌ها تنش بین تهران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای امضا شد، در مرحله‌ای بحرانی قرار دارد: یا احیا خواهد شد و مبنای مذاکراتی جدید قرار خواهد گرفت، یا به کل معنایش را از دست خواهد داد و دوره دیگری از افزایش تنش‌ها در پیش است.
جمهوری اسلامی بر مبنای مصوبه مجلس یازدهم «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» تعهدات برجامی را کاهش داده و اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کرده. پس از حمله به تأسیسات نطنز که به اسرائیل نسبت داده شد، ایران گفته که غنی سازی ۶۰ درصدی اورانیوم را آغاز خواهد کرد. این سطح بر مبنای برجام ۳,۷ درصد است. میزان ذخیره اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران نیز بارها بیشتر از سقف ۲۰۲ کیلوگرم شده است. جمهوری اسلامی همچنین نسل پیشرفته‌تری از سانتریفیوژها را به راه انداخته.
از سوی دیگر، مخالفان منطقه ای برجام همچون اسرائیل و عربستان خواهان نفوذ بر مذاکرات با ایران هستند.
تا کنون مذاکرات به خاطر پاس‌کاری تهران و واشنگتن بر سر «چه کسی اول باید به برجام بازگردد؟» در پرده ابهام قرار داشت. مذاکرات وین گام نخست در راستای احیای برجام تلقی می‌شود. تهران کماکان بر عدم مذاکره مستقیم با آمریکا تأکید دارد و خواهان لغو تمام تحریم‌هاست.
در تازه ترین تحولات، علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی پیشنهادهای مطرح‌شده در وین به ایران را بی‌ارزش خواند.
بابی گُش یکی از دبیران ارشد بلومبرگ در ستونی می‌نویسد:
«مراقب ابر مه‌آلود پروپاگاندا حول حمله نطنز باشید. اما مراقب آنچه این حمله نشانه‌اش است، نیز باشید: افزایش واقعی تنش‌ها در تقابل بین ایران و اسرائیل».
او همزمانی حمله با سفر آستین وزیر دفاع آمریکا به اسرائیل یا سفر لاوروف وزیر خارجه روسیه به ایران را از پیش طراحی‌شده نمی‌داند و می‌گوید چنین عملیاتی ماه‌ها برنامه‌ریزی شده و اگر دنبال مناسبت برای آن می‌گردیم، باید به «روز ملی فناوری هسته‌ای» در تقویم ایران نگاه کنیم؛ ۲۰ فروردین. گش می‌نویسد:
«روز ملی فناوری هسته‌ای خیلی قبل‌تر از اینکه آستین و لاوروف برنامه سفر بچینند، روی تقویم‌شان [خرابکارها] بوده… امسال حسن روحانی از این فرصت استفاده کرد تا ۲۰۰ سانتریفیوژ پیشرفته را عملیاتی کند. ظرف ۲۴ ساعت، دولت‌اش ادعا می‌کرد که حادثه‌ای برقی باعث قطع برق نطنز شده و بعد از آن، اتفاق را خرابکاری اسرائیل خواند و در نهایت هم وعده “انتقام از صهیونیست‌ها” را داد».
گُش می‌نویسد که به باور او هدف برنامه هسته‌ای ایران ارعاب همسایگان‌اش است و هر چه این برنامه وسعت بیشتری به خود بگیرد، تهدیدکننده‌تر خواهد شد و انگیزه کسانی را که مایل به توقف آن هستند، بیشتر خواهد کرد.
ستون‌نویس بلومبرگ پس از اشاره به جنگ کشتی‌ها بین ایران و اسرائیل می‌نویسد:
«اگر رئیس‌جمهور جو بایدن با نزاع‌ها در دریا نگران نشده بود، حمله نطنز باید آژیرها را در کاخ سفید به صدا درآورده باشد. دست کم به این دلیل که دولت جدید تمایل دارد اولویت را از خاورمیانه در سیاست خارجه بردارد، اما تنش رو به افزایش بین ایران و اسرائیل توجه بیشتر می‌خواهد نه کمتر.»
او دست آخر هشدار می‌دهد که هرچند تا کنون اسرائیل و ایران به غیرنظامیان یکدیگر آسیبی نزده اند، «با شدت گرفتن خصومت‌ها، احتمال ریختن خون بر زمین نیز بیشتر خواهد شد. و این باید بیش از هر چیز دیگری دغدغه اول دیپلمات‌هایی باشد که این هفته به اورشلیم (بیت‌المقدس)، تهران و وین می‌روند».
روزنامه وال استریت نیز که حامی فشار حداکثری علیه ایران است، سرمقاله خود را با هشدار مشابهی به پایان می‌رساند:
«با ادامه شتاب زدگی در بازگشت به توافقی بد، باید انتظار داشت که اسرائیل و دولت‌های عربی حوزه خلیج فارس کارهای بیشتری برای دفاع از خود در برابر آن چیزی بکنند که به درستی آن را توافقی معیوب می‌دانند؛ توافقی که ایران را در آینده صاحب سلاح اتمی خواهد کرد.»
جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید سه‌شنبه ۲۴ فروردین و دو روز پس از حمله نطنز اعلام کرد که همتای اسرائیلی‌اش را برای مذاکره و گفتوگو درباره موضوعات امنیتی با اهمیت حیاتی به یک نشست مجازی دعوت کرده است.
افزایش فشار دموکرات ها بر بایدن
افراد بسیاری در طیف دموکرات ایالات متحده فشار را بر جو بایدن برای احیای برجام افزایش داده اند. پیش از حمله نطنز، نیویورک‌تایمز در سرمقاله‌ای با تیتر «فشار حداکثری بر ایران شکست خورده است»، نوشت که بازگشت به توافق هسته‌ای اولین گام برای خروج از «این باتلاق» است.
این روزنامه استدلال مخالفان توافق را ــ اینکه برداشتن تحریم‌ها معادل از دست دادن اهرم قدرت است ــ غلط می‌خواند و استدلال می‌کند:
«حقیقت ناگوار این است که تحریم‌های “فشار حداکثری” پایدار نیستند. آنها رفتار ایران را به سمت بهتر شدن نبرده اند. کاملا برعکس. ایران در پاسخ به خلف وعده آمریکا، به نقض حساب‌شده توافق دست زده تا به ایالات متحده یادآور شود جهان بدون توافق هسته‌ای با ایران چه طور جهانی است.»
در همین راستا، ۲۷ سناتور دموکرات سه‌شنبه دو روز پس از حمله به تأسیسات هسته‌ای نطنز به جو بایدن نامه نوشته اند و خواهان احیای سریع برجام شده اند. روزنامه اسرائیلی هاآرتص که به نامه این دموکرات‌ها به بایدن دسترسی یافته، بخشی از نامه را چنین نقل می‌کند:
«اگر ایران مایل است که به رعایت محدودیت‌های برجامی بازگردد، ایالات متحده نیز باید خواهان پیوستن به توافق باشد و تحریم‌ها را طبق این قرارداد بردارد.»
به نظر می‌رسد با حمله رخ‌داده در نطنز، شتاب بیشتری برای احیای برجام رخ داده است. اما هنوز سرنوشت مذاکرات به دلایل مختلف و حوادثی که شاید پس از این رخ دهند، در پرده ابهام قرار دارد.