کودتای اخیر در میانمار نسل جوان و سرخوش میانماری را به خیابان‌ها آورد، مانند هر جنبش دیگری که در یک دهه اخیر جوانان بدنه اصلی آن را تشکیل می‌دادند استفاده از اینترنت و رسانه‌‌هی اجتماعی نیز رکن اساسی اعتراضات و نمایش آن به جهان بودهاست. در اعتراضات فوریه ۲۰۲۱ در میانمار سلبرتی‌ها، بازیگران، هنرمندان و جوانان طبقه مرفه در کنار کارگران و طبقه کارگر حاشیه‌نشین به خیابان‌‌های یانگون آمدند، اعتراضات و بازداشت و کشتارها همگی توسط جوانان ثبت شد و جهانیان آن را دیدند.
اما دولت کودتا نیز بیکار ننشست. همزمان با محدودیت رسانه‌ها و اینترنت، جوانان راه‌های جدیدی می‌یافتند و کودتاچیان نیز به موازات آن حلقه فشار و سرکوب و ارعاب را تنگ‌تر می‌کنند.
گام نخست کودتاهای عصر جدید: قطع اینترنت و ارتباطات
تان لوین تون، روزنامه نگار و رئیس بخش برمه (میانمار) صدای آمریکا در گفت‌وگویی با زمانه محدودیت‌‌های اینترنتی و روش‌های کنترل اطلاع‌رسانی ارتش کودتا را تشریح می‌کند .
لوین می‌گوید: « پس از این‌که ارتش در اول فوریه کنترل را در دست گرفت، در همان روز اول تلفن‌ها و اینترنت‌ها از کار افتادند وشاید فقط حدود ۶ ساعت وسایل ارتباطی وصل بودند.»
این نخستین بار نیست که میانمار کودتا و به دنبال آن جنبش اعتراضی را شاهد است، نخستین کودتا در برمه سال ۱۹۶۲ و زمانی رخ داد که ارتش برمه در یک کودتا جایگزین دولت غیر نظامی شد. از آن زمان کشاکش بین دولت نظامی و دموکراسی‌خواهان ادامه داشته سال ۱۹۸۸ جنبش دموکراسی‌خواهی برای مدتی ارتش را برکنار کرد، اما دوباره با کودتای ارتش جنبش شکست خورد.
لوین، که شاهد جنبش دموکراسی‌خواهی ۱۹۸۸ در میانمار بوده می‌گوید: «اولین کاری که ارتش در زمان کودتا می‌کنند مسدود کردن دسترسی به اطلاع‌رسانی عمومی است، این مساله را در کشورهای مجاور هم می‌بینید مثلا در تایلند هر وقت کودتایی اتفاق می‌افتد اینترنت را قطع می‌کنند و جلوی خبررسانی‌را می گیرند.»
به گفته لوین ادر میانمار هم ارتش متوجه شد که در عصر رسانههای اجتماعی دیگر تمام دنیا شاهد خشونت و سبعیت علیه مردم جامعه هستند، به همین دلیل بویژه اول به سراغ رسانههای اجتماعی رفتند.
دولت کودتا از طریق ISP ها (شرکت های خدمات اینترنتی) سرویس دهی به رسانههای اجتماعی نظیر فیسبوک را محدود یا قطع کردند.
ترفندهای جوانان
چنانچه لوین می‌گوید قطع اینترنت به طور کامل واقعا امکان‌پذیر نیست زیرا به ویژه جریان کار نظام بانکی ومالی بشدت به اینترنت وابسته است: «وقتی از طریق سرویس های خدمات دهنده محلی نمی توانند به فیسبوک و رسانههای اجتماعی متصل شوند، مردم راه‌های دیگری پیدا می‌کنند، یکی از این راه‌ها استفاده از سیم‌کارت‌هایی است که سرویس‌های خدمات دهنده آن در کشورهای همسایه هستند، مثل تایلند.»
سرویس‌های ماهواره‌ای و وی‌پی‌ان از دیگر روش‌هایی هستند که جوانان میانماری بواسطه آن سعی دارند ارتباط خود را با جهان خارج نگهدارند.
رخ‌دادهای کودتای میانمار را جهان نیز همزمان مشاهده می‌کرد، بسیاری از صحنه‌های تیراندازی، کشتارو ارعاب و بازداشت‌ها توسط جوانان به صورت زنده در اینترنت و رسانههای اجتماعی چون فیسبوک و اینستاگرام پخش می‌شد.
یکی از معروفترین این صحنه‌ها که البته به صورت اتفاقی منتتشر شد نخستین دقایق کودتا بود. دخترجوانی که پخش زنده صبحگاهی ورزش او در پیش زمینه تانک‌ها و ماشین‌های ارتش کودتا را در مسیر پارلمان نشان می‌داد و دختر جوان همچنان ورزش می‌کرد.
همزمان که معترضان از روش‌هایی برای دور زدن محدودیت‌ها استفاده می‌کنند ، رژیم ارتشی بر شدت محدودیت‌ها اضافه کرده و قوانین جدید سایبری را وضع کرده از جمله طرحی که به ارتش اجازه می‌دهد محتوای اینترنت را سانسورو اینترنت را محدود و به داده‌های کاربران دسترسی داشته باشد.
ارتش به طور مرتب و اغلب نیمه شب یا در ساعات اولیه صبح به محل زندگی یا تجمع معترضان حمله کرده و آنها را بازداشت می‌کند.
لوین به زمانه می‌گوید: «ارتش مرحله به مرحله محدودیت‌ها را افزایش داد، اکنون در طول روز در برمه (میانمار) اینترنت برای مردمی که اینترنت خط مستقیم دارند قابل دسترس است والبته افراد بسیار کمی از این امکان برخوردارند که اغلب آنها صاحبان مشاغلی نظیر بانک‌ها هستند.»
قطعی اینترنت روز به روز بیشتر می‌شود و اکنون از ۱ بامداد تا ۹ صبح خاموشی کامل وجود دارد.
به گفته این روزنامه نگار از دیگر اقدامات ارتشی‌ها کاهش تکنولوژی موبایل‌ها از 4G به 2G ۲ است به طوری که اینترنت حداکثر به فرستادن پیامک و ایمیل محدود شود.
«در روزهای نخست که محدودیت‌ها کمتر بود مردم به سراغ اماکنی که اینترنت ثابت داشتند می‌رفتند مثل هتل ها بانک‌ها و از وای‌فای مجانی آنها بدون پسورد استفاده می‌کردند، اما با ردیابی سرویس‌های وای‌فای ثابت صاحبان این امکان نیز از ترس تحت تعقیب قرار گرفتن به مرور وای‌فای‌شان محدود کردند زیر و اتهامات ارتباطات الکترونیکی در میانمار به تنهایی می تواند حداکثر دو سال حبس را به همراه داشته باشد.»
لوین می‌گوید: «دربرمه پیش از این ۱۰ “گیت‌وی” برای متصل کردن برمه با دنیای بیرون وجود داشت، آنها ۹ تا را متوقف و فقط یکی را باز گذاشته اند و اینطور می‌توانند کنترل و نظارت کنند که چه اطلاعاتی به بیرون می‌رود.»
نسل زد در کنار کارگران
در قلب اعتراضات میانمار «نسل زد» (Z-generation) قرار دارند، جوانانی که بین سال‌های میانه دهه ۹۰ میلادی و ۲۰۱۲ به دنیا آمده‌اند.
هر چند نسل زد تنها گروه معترضان نیستند و کارگران نیز در کنار جوانان در صف نخست جنبش ضد کودتا ایستاده‌اند نسل جوان به دلیل روش های نوین و خلاقانه اعتراضات توجه فراوانی را به خود جلب کرده‌اند.
به گفته لوین جریانات و گروه‌های زیادی در صحنه هستند:
«در روزهای اول همه غافلگیر شده بودند، با مشاهده تانک و نیروهای نظامی و هلیکوپترهایی که مانور می دادند رفته رفته متوجه شدند که اوضاع از چه قرار است، مردم آمادگی نداشتند. بنابر این جنبش و اولین موج پاسخ به کودتا سه روز بعد آغاز شد. اولین گروه تعدادی از کارگران جوانی بودند که در حومه شامل یانگون به رهبری “حزب دموکراتیک برای یک جامعه جدید” جنبش را آغاز کردند. رهبران این گروه جوانان و کارگران بودند.»
لوین به زمانه گفت: «بعد جوانان که ما آنها را به نام “نسل زد” می‌شناسیم به جنبش پیوستند. این‌ها جوانانی بودند که مثلا متولد ۱۹۹۲ بودند که در مقایسه با نسل قبل زندگی خوبی را تجربه کرده بودند و به نسبت زندگی سهل‌تری داشتند و فرصت یافته اند که جهان خارج را ببینند.»
او که خود در جنبش دهه ۸۰ میانمار در صحنه حضور داشته نسل جدید را با نسل خود مقایسه می‌کند و می‌گوید: «این در تضاد با نسل قبلی (نسل من) است، زندگی ما کاملا بسته بود، ما در جامعه بسیار بسته‌ای زندگی می‌کردیم ما حتی تلویزیون نداشتیم. تلویزیون برای نخستین بار سال ۱۹۸۷ به برمه (میانمار) آمد. ارتباطات ما با دنیای اخبار این طور بود که مجله تایم و نیوزویک بود که آنها هم اگر مطلبی درمورد برمه داشتند پیش از آن که به دست ما برسد بیرون آورده می‌شد( سانسور می شد)، در مقایسه با ما نسل زد می توانند به خارج سفر کنند ، بسیاری از آنها به تایلند و سنگاپور برای تحصیل می‌روند.»
نسل زد ( جوانان زیر ۳۰ سال )میانمار گروهی کثیری از جوانان را شامل می‌شود و در میان آنها دکتر، پرستار، هنرمند، کارمند، کارگر ، معلم، فعالان حقوق LGBTQ ، نمایندگان سندیکاها و اتحادیه‌ها و دانشجویان دیده می‌شود.
لوین تفاوت اصلی نسل خود با نسل زد را در نوع نگاه و کنش سیاسی می بیند: «مثلا سال ۱۹۸۸ ما بیشتر سیاسی بودیم، ما نسبت به رنج و سرکوب خود آگاهی داشتیم اما این نسل به نسبت آزادی بیشتری نسبت به ما دارند ومی‌بینند که مردم دیگر کشورها چطور از آزادی و رفاه لذت می‌برند و به خوبی می‌دانند که در آینده‌ای نزدیک زندگی مشابه آنها خواهند داشت.
اما وقتی این حرکت ارتش را می‌بینند بیرون می‌آیند تا ابراز ناامیدی و نارضایتی‌شان را از این مساله ابراز کنند، و به زعم من این چندان سیاسی نیست، منظور من به هیچ وجه نیست که این جوانان سطحی هستند ، مساله این است که انگیزه اصلی بیرون آمدن و اعتراض‌شان نا امیدی نسبت به روند قضایا است. ما در سال‌های دهه ۸۰ بسیار سیاسی‌تر بودیم و برای مبارزه با سرکوب و مخالفت با رژیم ارتشی بیرون می‌آمدیم»
لوین در مورد دلیل توفیق و محبوبیت اعتراضات نسل زد می‌گوید:
«جوانان با شیوه های مختلف خود را ابراز می‌کنند. و بسیاری خلاق هستند، ما در زمان خود اینقدر سیاسی بودیم که با شعارها و خاص‌های مشخص به میدان می‌آمدیم، اما به جنبش این نسل نگاه کنید که چطور خودشان را نشان داده و بیان می‌کنند، و به سادگی و زیبایی نارضایتی خود را نشان می‌دهند و خیلی ساده و بدون هیچ پیچیدگی می گویند برگردید به پادگان‌هایتان و رهبرمان را آزاد کنید. همین ! و خواست های پیچیده سیاسی ندارند. و راستش را بخواهید مردم واقعا این نوع اعتراض را دوست دارند زیرا نوع جدید از اعتراض و تظاهرات است و بسرعت رشد کرد و محبوب شد و حمایت گسترده را بدنبال داشت.»
لوین می‌گوید، «حالا برگردید به ۱۹۸۸ در آن زمان هم جنبش به رهبری دانشجویان بود و من هم یکی از آنها بودم، ( که آن موقع ما نسل زد زمان خودمان بودیم) اما مردم و والدین ما فقط برای حمایت از ما بیرون می‌امدند و تعهد کامل داشتند زیرا که ما را می‌کشتند و می زدند و بازداشت می‌کردند، اکنون مردم و بزرگترها نه تنها برای حمایت از جوانان بیرون می آیند بلکه می آیند که نمایش و شیوه‌های خلاقانه ابراز نارضایتی آنها را نیز تماشا کنند و البته همه این توهم را دارند که با دیدن این صحنه‌ها رژیم نظامی از قدرت صرفظر می‌کند و کنار خواهد رفت.»
لوین این سوال را طرح می‌کند که آیا باید این تظاهرات دوباره سازماندهی شده و شکل دیگری پیدا کنند و به عبارتی سیاسی تر شوند؟
در بدنه رهبری اعتراضات برمه دو گروه اصلی وجود دارند: کمیته نمایندگان اتحادیه پارلمان (CRPH) که کمیته‌ای متشکل از نمایندگان انتخابی مردم هستند که در خفا زندگی می‌کنند و دولت موازی را تشکیل داده‌اند و گروه دیگر کمیته اعتصاب عمومی(GSC) است. و اکنون این تلاش وجود دارد که این جنبش سیاسی تغییر شکل داده و بیشتر وارد یک دیالوگ سیاسی شود.
این روزنامه نگار می‌گوید: «کمیته اعتصاب عمومی چندان محبوبیتی ندارد زیرا برای برخی مردم این تصور وجود دارد که این‌ها کیستند و چرا می‌خواهند جنبش را رهبری کنند، رهبران انتخابی ما مشخص هستند و باید آزاد شوند و این افراد را ما انتخاب نکرده ایم که بیایند و جنبش را در دست بگیرند یا رهبری کنند و تا حدی ایجاد سردگمی شده است. البته باید در نظر داشت که تعدادی از رهبران انتخابی کردم در بازداشت هستند و امکان رهبری جنبش از آنها گرفته شده است.»
کارگران میانمار در صف مقدم مقاومت در برابر کودتاچیان هستند.
به گفته لوین، تظاهرات فوریه توسط شاخه جوانان «حزب دموکراتیک برای یک جامعه جدید» و اتحادیه کارگری سازماندهی شده بود: «در مناطق حومه شهر یانگون جایی که اغلب کارخانه‌های چینی واقع شده اند و هزاران کارگر در آن نواحی کار و زندگی می‌کنند که این‌ها مردم محلی یانگون نیستند بلکه از نقاط دوردست برای کار در این کارخانه ها آمده اند و جنبش کارگری بویژه در این منطقه بسیار قوی است»
لوین می‌گوید: «در تظاهرات فوریه از حاشیه‌‌های یانگون این گارگران به شهر آمده و در تظاهرات حضور پررنگی داشتند»
پدیده قابل توجه دیگری که لوین به آن اشاره می‌کند حضور گروه های خودجوش مردمی و مردم عادی و بسیار جوان در کنار سلبرتی ها ، مردما مرفه و از سوی دیگر فقرا و مردمی که در حاشیه ها زندگی دشواری دارند.
سلبرتی، مدل‌ها و ملکه زیبایی
سلبرتی‌ها، اینفلوئنسرها ، بازیگران و هنرمندان وافراد معروف خود را از اعتراضات جنبش دموکراسی خواهی کنار نکشیده و حاشیه عافیت و امنیت را پی نگرفته اند . بویژه در روزهای اخیر تعدادی از افراد معروف از جمله زارگانار مشهورترین کمدین میانمار بازداشت شده است.
از جمله افراد بسیار سرشناس بازداشت شده بازیگر و مدل معروف پاینگ تاخون است، او در بسیاری از تظاهرات و اعترضات حضور داشته و فسبوک و اینستاگرام پاینگ از زمان بازداشت او در دسترس نیست.
هان لی ملکه زیبایی میانمار نیز در صفحات رسانه های اجتماعی و مصاحبه های متعدد کودتا را محکوم کرده و خواهان کمک فوری جامعه بین المللی شده است. ده ها اینفلوئنسر نیز در صفحات اینستاگرام خود به وضوح از دولت کودتا انتقاد کرده اند.
چندین هفته از اعتراضات صلح آمیز میانمار می گذرد ولی سرکوب و بازداشت و محدودیت ها موجب شده که گروه های شبه نظامی و مقاومت شروع به مسلح شدن کنند.
میانمار که با نام برمه نیز شناخته می‌شود، چندین دهه حکومت سرکوب نظامیان را به خود دیده است، فقر، مشکلات اقتصادی و جنگ داخلی اقوام حاصل سال‌ها انزوایی است که در پی حکومت نظامیان نصیب مردم میانمار شده بود.
کودتای اخیر که از دو ماه پیش شروع شده ، بیش از ۶۰۰کشته برجای گذاشته و هزاران نفر بازداشت شده اند.
درباره تان لوین:
تان لوین، روزنامه نگار و رئیس بخش برمه صدای آمریکا است. او پیش از این بیش از یک دهه در بی‌بی سی کار می کرده، لوین متولد یانگون است و پیش از آنکه از رهبران جنبش دانشجویی قیام ۱۹۸۸ میانمار(برمه) شود در دانشکده پزشکی مشغول به تحصیل بود. لوین پای پیاده به جنگل‌های تایلند فرار می‌کند و تا سال ۱۹۹۰ آنجا می‌ماند. لوین فارغ التحصیل میکروبیولوژی از دانشگاه لندن و علوم احتماعی و برنامه‌ریزی از مدرسه اقتصاد لندن است.
تشکر میکنم از نویسندهی مقاله مهتاب دیوسالار که به فارسی دربارهی وضعیت میانمار چنین متنی نگاشته است. دست مریزاد.
مجتبا گلمحمدی / 13 April 2021