یونسکو از سال ۱۹۹۵ تاکنون، بیست و سوم آوریل (3 اردیبهشت) هر سال را به عنوان «روز جهانی کتاب و حقِ امتیاز» (کپی رایت) تعیین کرده است.
روز جهانی کتاب در سال ۲۰۱۳ با شعار «داستانی به تو هدیه می‌دهم» برگزار می‌شود.
میرالگوس دل‌کورا (Milagros del Corra) که از سوی یونسکو مسئولیت برگزاری روز جهانی کتاب در سال ۲۰۱۳ را به عهده دارد، گفته است: «درباره هر موضوعی کتابی یافت می‌شود. هر خواننده‌ای هم می‌تواند کتابی به‌دست بیاورد که مطابق سلیقه‌اش باشد. وظیفه ما اما این است که کاری کنیم که همه انسان‌ها در هر جای جهان که زندگی می‌کنند به کتاب دسترسی داشته باشند.»
در پی یک سنت، از دیرباز در بخش کاتولیکنشینِ اسپانیا، هر سال پانزدهم آوریل را بهنام «روز کتاب» جشن می‌گرفتهاند و با پیشکش کردن یک کتاب و یک شاخه گل سرخ به دوستدارن کتاب، این روز را گرامی می‌داشتهاند.
در سال ۱۹۵۵ برابر با ۱۳۳۴ خورشیدی یونسکو با الهام از همین آیین، روز بیست و سوم آوریل را بهنام روز «جهانی کتاب و حقِ امتیاز» نامگذاری کرد، چرا که کتاب موجب بالا رفتن درک و فهم ما شده، و با خواندن کتاب است که متوجه می‌شویم در هر فضایی که اندیشه به پرواز درآید سخن بسیار است، و تا انسان هست و می‌تواند بیاندیشد، سخنِ آخر هنوز ناگفته مانده است.
با خواندن ما نه تنها به سادگی و با سرعت هرچه تمام‌تر می‌توانیم از مرز سرزمین‌ها بگذریم، بلکه می‌توانیم از همه مرزهای دیگر نیز بگذریم. با خواندن کتاب، ما به ژرفای اندیشههای دیگر، به مذهب‌ها، ایدئولوژی‌ها و نیز به ژرفای احساسهای نهفتهی نویسندگان و شخصیتهای داستان‌ها راه پیدا می‌کنیم و این امکان برایمان فراهم می‌گردد که بتوانیم بیننده رابطههای پیچیدهی یک انسان با انسانهای دیگر، انسان‌ها با محیط و طبیعت، و انسان با خودش باشیم.
چرا باید کتاب را گرامی داشت؟
اگر کتاب بتواند به بالیدن انسان کمک کند، پس بیشک به رشد جامعهای که آن انسان‌ها در آن زندگی می‌کنند نیز یاری خواهد رساند. پس جا دارد، و شایسته است که کتاب را گرامی بداریم، زیرا:
-کتاب مهم‌ترین ابزاری است که برای رشد فرد و جامعه در دسترس هست.
با خواندن کتاب است که متوجه می‌شویم در هر فضایی که اندیشه به پرواز درآید سخن بسیار است، و تا انسان هست و می‌تواند بیاندیشد، سخنِ آخر هنوز ناگفته مانده است.
-کتاب وسیله بیمانندی است برای نگهداری و انتقال آگاهی.
-کتاب، گوناگونی ایده‌ها، اندیشه‌ها، باور‌ها، احساس‌ها و فرهنگ‌ها را بر ما آشکار می‌کند. -با خواندن کتاب ما با برخورد‌ها، دودلی‌ها، و بینشهای گوناگونی روبرو می‌شویم که دستاورد آن برای ما، دستیابی به تجربههای تازه است.
-با خواندن کتاب زبان ما رشد می‌کند و دارای تواناییهای بیشتری می‌شود. دایره واژههای ما نیز گسترده‌تر می‌گردد. توانایی ما برای شنیدن و درک صداهای دیگر نیز افزایش می‌یابد. -کتاب به درک و شناخت ما از فرهنگهای دیگر کمک می‌کند.
-کتاب نیاز و لزوم رواداری و گفتوگوی میان انسان‌ها را برای ما روشن می‌کند.
ضرورت احترام به حقوق نویسنده
موضوع دیگری که در روز جهانی کتاب یادآوری می‌شود، به رسمیت شناختن و احترام به کسانی است که برای پدید آوردن یک اثر تلاش کرده و بر آن حقی دارند. «حق امتیاز» یا «کپی رایت»، بخشی از شالوده کتاب است. اگر ما حق امتیاز کسی را که حق امتیازِ کتاب یا اثر دیگری را دارد به رسمیت بشناسیم و به آن احترام بگذاریم، بیشک به شکوفایی جهانِ کتاب و هنر، و به گردش و گسترشِ اندیشه‌ها کمک خواهیم کرد.
می‌دانیم که امروز دیگر کتاب تنها مجموعهای از صفحههای کاغذ نیست که از یک‌سو بههم چسبیده شده باشند. امروز کتاب در شکلهای دیجیتالی و قابل دسترس بر روی اینترنت، و بر روی سی دی، و به صورت کتابهای الکترونیکی و گویا در دسترس ماست. بهویژه دستیابی و دستیازیِ آسان به کتاب بر روی اینترنت باعث شده تا با هزاران توجیه، چنان که افتد و دانی، بتوانیم حق صاحبان حقوق را ناحق کنیم. این کاری است که بیشک نتیجههایی در پی دارد؛ ازجمله دلسردی نویسندگان و پدیدآورندگان اثر‌ها و ناشران، و وابسته کردن آنان به منبعهای درآمدی غیر از آنچه که به آن دلبستگی دارند. در نتیجه آنان وقت مفیدی را که می‌توانند صرف نوشتن و تولید کتاب کنند، کم می‌آورند. این پدیده کاهش نویسندگان و ناشران حرفهای را در پی دارد، و می‌دانیم که تخصص، تجربه و کیفیت در پی کار حرفهای است که به بهترین وجهی یکجا جمع می‌شوند، جا می‌افتند، و قابل انتقال می‌شوند، و همچنین گسترش می‌یابند.
کتاب و کتابخوانی در ایران
بد نیست در پایان، به وضعیت کتاب و کتابخوانی در ایران هم نگاهی بیندازیم.
آمار سرانه مطالعه در ایران را چیزی میان ۲ تا ۷ دقیقه در شبانهروز می‌دانند. در سال ۱۳۸۷ رییس کتابخانه ملی ایران سرانه کتابخوانی در کشور را برای هر نفر ۲ دقیقه در روز اعلام کرد. مقدار این سرانه با افزودن کتابهای درسی به ۶ دقیقه می‌رسد. برای اینکه تصویری از این وضعیت در ذهنمان شکل بگیرد، بد نیست برای نمونه به آمار سرانه سه کشور دیگر هم نگاهی بیندازیم. آمار سرانه مطالعه در امریکا ۲۰ دقیقه، انگلیس ۵۵ دقیقه و ژاپن ۹۰ دقیقه در روز است.
در ایران تنها یکبار در سال ۱۳۸۱ آماری به نسبت رسمی در این زمینه منتشر شد که در آن، مرکز پژوهشهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بر اساس آمارگیری در ۲۸ استان کشور، به آگاهی همگان رساند که آمار سرانهی مطالعه ایرانی‌ها ۷ دقیقه در روز است.
و این‌ها همه در کشوری است که دو هزار و پانصد سال پیش هم کتابخانه داشته است! و جهان هنوز کتابخانه‌های «گنج هاپیگان» که در تخت سلیمان بود، و «دزی ناپشت» را که در تخت جمشید بود بهیاد دارد، و همچنین کتابخانه جُندی شاپورش را که بزرگ‌ترین کتابخانه جهان باستان بود.
در همین زمینه بشنوید:
مجله ادبی زمانه؛ روز جهانی کتاب
[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130422_nushazar_ketab.mp3[/podcast]