سد کمال‌خان علی رغم اعتراض‌های ایران در ولایت نیمروز و با حضور رئیس‌جمهوری افغانستان بر رودخانه هیرمند افتتاح شد.

اشرف غنی در مراسم افتتاحیه این سد خطاب به ایران گفت افغانستان از این پس «مفت» آب به کسی نخواهد داد و ایران می‌تواند در ازای نفت، آب بگیرد. رئیس‌جمهوری افغانستان گفت: «پس از این افغانستان کلید هلمند [هیرمند] را در دست خود دارد.»

غنی البته تأکید کرد که ایران و افغانستان باید با یکدیگر همکاری کنند: «من می‌خواهم چند کلمه سر همسایه ما جمهوری اسلامی ایران صحبت کنم. در گذشته هرچه بودیم، چه داشتیم و نداشتیم، گپ تاریخ است. اقتصاد ایران و افغانستان متمم یک‌دیگر است و مخالف یک دیگر نیست.»

غنی این همکاری را چنین تبیین کرد: با افتتاح این سد، ولایت نیمروز به یک مرکز تجاری بدل می‌شود که کلید آن بندر چابهار ایران است. پس از افتتاح سد، محصولات کشاورزی نیمروز به جمهوری اسلامی ایران صادر و این ولایت به انبار گندم دو کشور تبدیل خواهد شد.

رئیس‌جمهوری افغانستان از همکاری‌های دو کشور در زمینه تولید برق بادی نیز سخن گفته است.

اجرا و تکمیل سد کمال‌خان که طرح‌ ساخت آن از ۱۳۴۵ آغاز شده به دلیل دهه‌ها جنگ به تأخیر افتاده و در سال‌های اخیر به تنش بین تهران و کابل انجامیده بود. بخش پایانی پروژه سد از چهار سال پیش تا کنون در جریان بود و ۷۸ میلیون دلار بودجه برایش در نظر گرفته شده بود.

تهران می‌گوید ساخت این سد حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند را که به تالاب هامون می‌ریزد و در کشاورزی به ویژه سیستان و بلوچستان اهمیت دارد، خواهد کاست و به مشکلات زیست‌محیطی همچون ریزگردها خواهد انجامید.

تالاب مشترک هامون بین ایران و افغانستان در معرض نابودی است.

کابل در پاسخ تأکید کرده که تا کنون بیش از تعهدش در معاهده امضاشده بین دو کشور در ۱۳۵۱ آب به ایران وارد کرده است.

غنی در سخنرانی افتتاحیه این سد به امضای معاهده آب هلمند بین محمد شفیق و امیرعباس هویدا اشاره کرد و گفت:

«مشکل در این معاهده نبود، اما مشکل در تطبیق این معاهده بود. پس از این افغانستان کلید هلمند را در دست خود دارد و تعهد خود را با ایران اجرا می‌کند.»

بر اساس این معاهده مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (حدود ٨٢٠ میلیون مترمکعب در سال) سهم ایران باشد.

این سد همچنین قرار است ۱۷۴ هزار هکتار زمین کشاورزی نیمروز را آبیاری کند و ۹ مگاوات برق تولید کند و از این جهت برای دولت اشرف غنی اهمیت دارد.

تصویری از سد «کمال خان» در زمان احداث

ولایت نیمروز در جنوب باختری افغانستان یکی از توسعه نیافته‌ترین ولایات افغانستان با آب و هوایی گرم و خشک است. دولت افغانستان می‌گوید برای رونق کشاورزی و بهبود معیشت اهالی نیمروز که بیشتر آن‌ها بلوچ هستند، کمال خان را ساخته است.

لس آنجلس تایمز به نقل از یک کارشناس و مذاکره‌کننده افغان در امور آبی نقل کرده بود که ایران با سوءاستفاده از شرایط جنگی در افغانستان، توافق آبی دو کشور را تقض کرده است و «با ساخت کانال‌های اضافی، آب بیشتری را از دشت‌های منطقه مرزی به دریاچه‌های مصنوعی خودش هدایت می‌کند. ایران حتی مدتی داشت برای استخراج آب از بستر رودخانه در منطقه‌ای به وسعت ۳۰ کیلومتر که مرز طبیعی بین دو کشور است، از پمپ استفاده می‌کرد.»

اما عیسی بزرگ‌زاده، مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیرو افغانستان را به ناتوانی از اعطای حق‌آبه به ایران متهم می‌کند:

«ایران فقط سه ماه از سال از سیلاب جاری در رودخانه بهره‌‌مند می‌شود و با وجودی که بعد از سیلاب باز هم به آب نیاز دارد، افغانستان توانایی تأمین آب مورد نیاز ایران را ندارد. هر ساخت و سازی در بستر هلمند، توسط افغانستان یا ایران، باید با توجه به ظرفیت بوم‌شناختی، تاب‌آوری زیست‌محیطی و توسعه پایدار انجام شود.»

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران قبلاً در همایش بین‌المللی «مقابله با گرد و غبار» در سال ۱۳۹۶ که با حضور مقامات عالی رتبه افغانستان در تهران برگزار شده بود افغانستان را یکی از کشور‌هایی دانست که گرد و غبار از آن‌ها به داخل ایران سرازیر می‌شود. روحانی در آن همایش انتقاد کرده بود که ایران نمی‌تواند در برابر ساخت سد‌هایی همانند کجکی، کمال خان، سلما و … بی‌تفاوت بماند.