بالغ بر ۸۰درصد از نهشته‌های طلای تجاری دنیا، در یک چشم‌به‌هم‌زدن حاصل می‌شوند. زمین‌شناسان اخیراً به کمک یک مدل تازه نشان داده‌اند که زمین‌لرزه‌های کوه‌ساز اعماق زمین، سنگ‌ها را با چنان سرعتی از هم می‌گسلند که سیالات پرفشار لابلای‌شان در آن واحد بخار می‌شود و آنچه برجامی‌ماند، ته‌مانده‌های غنی از کانی‌هایی نظیر طلاست.
زمین‌شناسان، مدت‌هاست که می‌دانند رگه‌های طلا باید از طریق جریان یافتن آب غنی از کانی در خلل و فرج سنگ‌هایی که در عمق ۵ تا ۳۰ کیلومتری زمین واقع شده‌اند ایجاد شده باشد. اما اینکه مشخصاً طلا چگونه در این شکاف‌ها جمع آمده، سؤال بی‌جوابی بود. تغییرات فشار ناشی از زمین‌لرزه، مدت‌هاست که به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های دخیل در این پروسه لحاظ می‌شود؛ اما از آنجاکه چنین تغییراتی در سطوح نسبتاً محدودی رخ می‌دهند، تأثیر دقیق‌شان چندان مشخص نبود.
این شد که ریچارد هنلی (Richard Henley)، زمین‌شناس دانشگاه ملی استرالیا به اتفاق دایون وترلی (Dion Weatherley)، زمین شناس دانشگاه کوئینزلند، دست به بررسی تحرکات دخیل حین وقوع زمین‌لرزه زدند و متوجه شدند که تغییر فشارهای ناشی از این رخداد، فوق‌العاده بیشتر از آن چیزی‌ست که در ابتدا تصورش می‌رفت. طبق الگویی که از آن پس ارائه کردند، یک زمین‌لرزه می‌تواند با سرعتی نزدیک به سرعت صورت، سنگ‌ها را خرد کند.
فشار خردکننده
به‌گفته هنلی، سیالات پیرامونی سنگ، چندان سرعتی ندارند که بتوانند در آن واحد، این شکاف‌های ایجاد شده را پر کنند و لذا در یک چشم‌به‌هم‌زدن، فشار محیط از حدود ۳۰۰۰ اتمسفر، به چیزی در حدود یک اتمسفر افت می‌کند. در نتیجه سیالات پیرامون سنگ آناً بخار می‌شوند و هر کانی‌ای که با خود حمل می‌کرده‌اند را هم همانجا برجامی‌نهند. بعدها شاید جریان مجدد سیالات، این نهشته‌ها را باز حل کند؛ اما نمونه‌های کمتر-انحلال‌پذیرش از قبیل طلا، دست‌نخورده می‌مانند و با تکرار چندباره این پروسه، بر غنای طلا هم افزوده می‌شود.
وترلی در این‌باره می‌گوید: “ظرف مدت تنها چندصد هزار سال، می‌تواند مقادیر معتنابهی طلا رسوب کند” – که طبق معیارهای زمین‌شناختی، مدت‌زمان کوتاهی به شمار می‌رود. او می‌افزاید: “هر رخداد، کمی طلای بیشتر از خودش به جا می‌نهد. می‌توانید اصلاً آن را زیر میکروسکوپ ببینید؛ لایه‌های ریز از پس لایه‌ها ریز. همین‌طور ساخته می‌شود”.
طلای بازیافتی
به‌گفته جان مانتین (John Muntean)، زمین‌شناس دانشگاه نوادا، نتایج این بررسی، “بسیار موثق‌اند”. او می‌گوید پیوند زمین‌لرزه‌ها و نهشته‌های طلا، پیوند تازه‌ای نیست. “اما این خب مقاله میزان افت فشار را کمّیت بخشیده و آن را با سطح انحلال‌پذیری طلا و اینکه چرا افت فشار می‌تواند منجر به ته نشستن کل طلای نهفته در سیال هیدروترمال شود، ارتباط می‌دهد”.
امروزه رگه‌های طلایی واقع در اعماق زمین، حدود یک‌سوم نهشته‌های شناسایی‌شده‌ی این عنصر را به خود اختصاص می‌دهند. اکثرشان مستقیماً استخراج می‌شوند و برخی هم که دچار فرسایش می‌شوند، از رودخانه‌ها به دست می‌آیند. هنلی می‌گوید: “نمی‌توانید طلا را خراب کنید. دوباره بازیافت می‌شود”.
۴۵درصد از مابقی ذخیره طلای جهان، از حوزه‌ی «ویت‌واترسراند» آفریقای جنوبی تأمین می‌شود؛ جایی که قریب به ۲ میلیارد سال پیش، فرسایش تدریجی منطقه، رگه‌های پرطلای نهفته در بستر سنگ کوارتز به‌جامانده از سلسله‌جبال باستانی این حوزه را رفته‌رفته عریان کرد.
همین پروسه، به تجمع طلا در رگه‌های مشابهی در عمق دست‌کم ۲ کیلومتری آتشفشان‌ها منجر می‌شوند؛ که همان ۱۰درصد باقیمانده ذخیره طلای زمین را هم شکل می‌دهند.
منبع: NewScientist
در همین زمینه:
توضیح تصویر:
رگه طلا – عکس از Marli Miller / Corbis