هشتم مارس گذشته تا امسال، سال برای زنان افغانستان چندان خوش نبوده است. چگونگی گفتوگوهای صلح با طالبان و بحران همه‌گیری کرونا اما بیشتر زنان افغان را به چالش گرفته‌است. حکومت از موضع زنان، استفاده سیاسی برده؛ مثلآ همواره برای جلوه نمایی در مناسبت‌ها و محافل مهم سیاسی و برای جلب توجه دیگران «جامعه جهانی» موضوع زنان را مطرح کرده است اما اهمیت چندانی به زنان در سیاست روز به ویژه در یک سال گذشته نداده است. خشونت خانوادگی و قتل و ترور زنان فعال به دست طالبان و داعش هم در یک سال گذشته افزایش یافته است.
نقش زنان در گفتوگوهای صلح، نمادین یا فعال؟
روز جهانی زنان، درست در اوضاعی فرا می رسد که زنان افغان، با چالش‌های بزرگی نسبت به سال‌های پیش روبه‌رو هستند. بزرگ‌ترین نگرانی زنان افغانستان در طول سال گذشته، ترس از به معامله گرفتن ارزش‌های نسبی و پرهزینه زنان در افغانستان در روند صلح با طالبان بوده است. این عقب‌گرد در مقایسه با در سال های پیش از این که زنان دست‌آوردهای بزرگی در بخش های حکومت‌داری، سیاسی و اقتصادی داشتند، بیشتر به چشم می‌آید.
در اوج این چالش‌ها و نگرانی‌ها برای زنان افغانستان، بحران همه‌گیری کرونا هم اثرهای ناگواری بر فعالیت‌های سیاسی و کنشگری‌های زنان در پیوند با صلح گذاشته است. به دنبال این همه‌گیری، زنان نتوانستند برای از میان برداشتن نگرانی‌ها و چالش‌ها، در همسویی کامل بسیج و دست به کار شوند.
چگونگی گفتوگوهای صلح با طالبان اما بیشتر از هر زمان دیگری نگرانی‌ها را در میان زنان افغانستان، بالا برده است. توافق یک سال پیش واشنگتن با گروه طالبان، بانوان افغان را بیشتر نگران این ساخت که نشود یک‌بار دیگر مردمان افغانستان، به دوره سیاه طالبانی برگردند؛ به زمانی که مردمان افغانستان، به ویژه زنان و دختران در این کشور، بی هیچ حقوق و آزادی، تیره روزهای سخت زندگی را زیر سایه تاریک حاکمیت طالبان در نزدیک به پنج سال تجربه کردند.
برداشت‌ها در میان زنان از ذهنیت و سیاست طالبان، هنوز هم همان است که بود: طالب یعنی تغییر ناپذیر. رویینا شهابی، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زن در کابل، به رادیو زمانه می‌گوید:
«ذهنیت طالب هیچ تغییری نکرده است. طالب نمی‌خواهد که زن افغان حقوق و آزادی داشته باشد. طالب نمی‌خواهد که دختر افغان، تحصیل بکند، فعالیت سیاسی داشته باشد و یا آزادی انتخاب و پوشش داشته باشد.»
چگونگی نقش داشتن زنان در روند صلح، همواره بحث برانگیز بوده است. اکنون اما نمی شود نقش چانه‌زنی رو در روی زنان را برسر میز گفتوگوهای صلح با طالبان نادیده گرفت. هرچند زنان نقش تصمیم‌گیری مستقل ندارند، اما می‌شود گفت که حضور اعضای زن در هیات گفت‌وگو کننده افغانستان با گروه طالبان و گفتوگوهای آنان بر سر چگونگی آینده افغانستان و زنان، یک دست‌آورد است.
در این میان اما، بسیاری از فعالان زن در افغانستان، نگران این هستند که چرا برای زنان صلاحیت فعال در تصمیم‌گیری ها در روند صلح داده نشده است. این زنان، نقش اعضای زن هیات گفت‌وگو کننده دولت افغانستان را با طالبان نیز، به سختی به انتقاد می گیرند. رویینا شهابی، می‌گوید که حضور بی صلاحیت و غیر مستقلانه این زنان، چندان اثرگذاری در حفظ دست‌آوردها، حقوق و آزادی‌های زنان نخواهد داشت. این روزنامه‌نگار و فعال حقوق زن، تاکید می‌ورزد:
«ما انتظار داشتیم که کنشگری زنان در حوزه صلح بیشتر شود. وضعیت مطلوب نیست. برای ما حضور کیفی زنان درمیان هیات گفت‌وگو کننده مهم بود. زنانی که اکنون اعضای این هیات هستند، متاسفانه سیاست ساخته شده مردانه را دنبال می‌کنند و هیچ صلاحیت عمل ندارند.»
شدت نبردها؛ زنان قربانی اصلی جنگ‌ها
همزمان با ادامه گفتوگوهای صلح، خشونت‌ها نیز به گونه چشمگیری در همه بخش‌های کشور، گسترش یافته‌اند. جنگ‌ها شدت گرفته‌اند و ترورهای هدف‌مند افراد تاثیرگذار نیز بیشتر شده‌اند.
بربنیاد یک گزارش تازه سازمان ملل متحد، در یک سال پسین در افغانستان ۳۰۳۵ نفر در نتیجه خشونت‌ها و جنگ ها کشته شده‌اند و ۵۷۸۵ تن دیگر زخم برداشته‌اند. این آمارها نشان می‌دهند که ۴۳ درصد کل تلفات غیر نظامیان را در سال ۲۰۲۰ زنان و کودکان می‌ساخته‌اند.
سازمان ملل متحد، کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان و بسیاری از نهادهای دیگر، تلفات غیرنظامیان را در نتیجه جنگ ها، وحشتناک و از جرایم جنگی خوانده‌اند. بسیاری از فعالان حقوق بشر و فعالان حقوق زن در افغانستان، زنان را از قربانیان اصلی خشونت‌ها در کشور می‌دانند.
افزایش خشونت‌های خانوادگی در برابر زنان
خشونت‌های خانوادگی نیز در برابر زنان افغان افزایش یافته است. بربنیاد آمارهای داده شده وزارت امور زنان افغانستان به رادیو زمانه، خشونت‌ها در برابر زنان به گونه نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است. بر بنیاد این آمارها، در یک سال پسین، بیش از هفت هزار خشونت در برابر زنان در این وزارت، ثبت شده است. قتل، لت و کوب و قطع اعضای بدن زنان، از موارد نگران‌کننده این خشونت‌ها بوده‌اند.
آمارهای وزارت امور زنان افغانستان، نشان می‌دهند که در یک سال پسین ۱۶۷ زن در بخش‌های گوناگون این کشور به قتل رسیده‌اند که نسبت به یک سال پیش، ۵۰ درصد افزایش یافته است. این زنان معمولآ از سوی اعضای خانواده‌هایشان به قتل رسیده‌اند. یکی از عوامل مهم بلند رفتن میزان خشونت‌ها در برابر زنان، بحران همه‌گیری کرونا و دوران قرنطینه بوده است.
مهر بی بی، مادر یکی از قربانیان خشونت‌های خانوادگی در ولایت هرات در غرب افغانستان است. مهر بی بی، به رادیو زمانه می‌گوید که دختر ۲۳ ساله او که چهار سال می‌شد ازدواج کرده بود و دو کودک نیز داشت، از سوی خانواده دامادش به قتل رسیده است:
«دخترم هیچ روز خوش ندید، هر روز بالایش ظلم می‌کردند. دخترم را هر روز شکنجه می‌کردند و روزها و شب‌ها را گرسنه، سپری می‌کرد. از حکومت می‌خواهم که قاتلان دخترم را جزای سنگین بدهد تا دیگر هیچ کسی بالای یک زن مظلوم ظلم نکند.»
تجاوز، اختطاف و خودکشی زنان، از دیگر مواردی هستند که کمیسیون مستقل حقوق بشر و وزارت امور زنان افغانستان را به شدت نگران ساخته است. پارسال بیش از ۱۳۰ مورد تجاوز جنسی تنها در کمیسیون مستقل حقوق بشر ثبت شده است و البته بیشتر رویدادهای تجاوز جنسی در این کشور همه‌گانی نمی‌شود.
استراتژی تهدید؛ سانسور خبرنگاران زن با میل تفنگ
از پارسال هشتم مارس روز جهانی زنان جهان تاکنون، تهدیدها و خطرها نیز در برابر فعالان رسانه‌ای و خبرنگاران زن درافغانستان، بیش از هر زمان دیگری افزایش یافته‌اند. هم اکنون، بسیاری از کارمندان رسانه ها به ویژه خبرنگاران زن، دست از فعالیت رسانه‌ای کشیده‌اند و طالبان مانع کار خبرنگاران زن درچند ولایت افغانستان، شده‌اند. نهادهای دفاع از خبرنگاران و رسانه‌های آزاد می‌گویند که افزایش تهدیدها در برابر خبرنگاران به ویژه خبرنگاران زن، آزادی بیان را درکشور سخت آسیب زده است.
بیشتر بخوانید: سفارت آمریکا: تندروها زنان افغان را هدف قرار داده‌اند
در روزهای پایانی سال پار میلادی، ملاله میوند، خبرنگار تلویزیون انعکاس در شهر جلال آباد در ولایت ننگرهار در شرق افغانستان، از سوی تفنگداران ناشناس به گلوله بسته شد. درست دو ماه و بیست روز پس از این رویداد، به روز دوم مارس امسال، سه کارمند زن دیگر این تلویزیون، در یک روز و در دو حمله جداگانه ترور شدند. در شرق افغانستان، بیشتر گروه‌های طالب و داعش فعالیت دارند.
برخی از منابع به رادیو زمانه می گویند که در حال حاضر شماری از کارمندان رسانه ها و خبرنگاران زن در افغانستان، از چندین ولایت به کابل آمده‌اند و به گونه پنهانی زندگی می‌کنند. اینان معمولآ از ولایت‌های غزنی، کندز، زابل، هلمند و قندهار هستند. در زابل تنها یک خبرنگار زن فعالیت داشت که در ماه‌های پسین، به دلیل تهدیدات بلند امنیتی، به کابل گریخته است و در یک جای نامعلوم پنهانی زندگی می‌کند.
این وضعیت بسیاری از خبرنگاران و کارمندان زن رسانه‌ها را ناگزیر ساخته است تا با پوشیدن برقع و حجاب، برسر کارهایشان بروند. چیزی که بسیاری را به شدت نگران اوضاع ساخته است.
وحیده فیضی، مسئول زنان کمیته مصونیت خبرنگاران افغانستان، به رادیو زمانه می‌گوید که خشونت‌ها در برابر خبرنگاران زن در کشور، به شدت افزایش یافته‌است. افزایش قتل‌های هدف‌مند خبرنگاران و عدم رسیدگی به این پرونده‌ها، نگرانی‌های کمیته مصونیت خبرنگاران را نیز، بیشتر ساخته است.
وحیده فیضی می گوید:
«ترس و وحشت به حدی بلند رفته است که کار خبرنگاری را به شدت آسیب پذیر ساخته است. خبرنگاران حتی در کابل نمی توانند که با آرامش خاطر کار بکنند. تهدیدها و خطرها در کابل نیز در برابر خبرنگاران، بسیاری جدی است. خبرنگاران و کارمندان زن رسانه ها، با تغییر دادن شکل ظاهری شان و با پوشیدن برقع و حجاب، بر سرکارهایشان می روند.»