سازمان تأمین اجتماعی بالغ بر ۴۴ میلیون نفر را در ایران پوشش می‌دهد. بر اساس آخرین آمارها، علاوه بر ۱۴ میلیون نفر بیمه‌شده اصلی، بیش از ۴ میلیون نفر هم به عنوان مستمری‌بگیر بازنشستگی، ازکارافتادگی و بازماندگان، از تعهدات بلندمدت و کوتاه‌مدت بیمه‌ای و درمانِ سازمان تأمین اجتماعی بهره‌مند می‌شوند.
این سازمان اعلام کرد که حذف دفترچه‌های کاغذی را در دوران شیوع کووید-۱۹ به آزمایش می‌گذارد تا همراه با عدم نیاز به تمدید دفترچه که از اول خرداد اجرا شد، از مراجعه به شعبه‌های تأمین اجتماعی کاسته شود.
حسین امیری گنجه، مدیر کل تأمین اجتماعی غرب تهران ۱۵ بهمن گفته بود: «بر اساس آمار سال ٩٨ بیش از ۲۱ میلیون و ۸۰۰ هزار دفترچه درمانی برای بیمه‌شدگان، بازنشستگان و مستمری‌بگیران و کارفرمایان صادر شده که با اجرای حذف دفاتر درمانی از اسفندماه سال ٩٩ بیش از ۲۱ میلیون مراجعه به مراکز بیمه‌ای در سال را کاهش می‌دهد.»
خبرگزاری دولتی ایرنا هم به نقل از مصطفی سالاری، مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی حذف دفترچه‌های کاغذی و استفاده از سامانه نسخه الکترونیک را «زمینه‌ساز تحول اساسی در خدمات درمانی» عنوان کرد. سالاری گفت: «این طرح زمینه‌ساز ایجاد پرونده الکترونیک سلامت و همچنین پیشگیری از هدررفت هزینه‌های غیرضروری خواهد شد.»
طرحی که از ابتدای اسفند، بدون درنظرگرفتن شرایط همه مراکز درمانی سراسری شد و تا اینجا مانع دسترسی برخی از بیمه‌شدگان به خدمات بیمه‌ای شده است.
سازمان تأمین اجتماعی در ۱۸ بهمن نیز بخشنامه‌ای را صادر و در آن اعلام کرد «امکان ارائه خدمات اعم از ویزیت، تجویز دارو، پاراکلینیک شامل آزمایشگاه تشخیص طبی، تصویربرداری، فیزیوتراپی و…، در بستر الکترونیک برای تمامی پزشکان و ارائه‌کنندگان خدمات تشخیصی و درمانی فراهم شده» و بر همین اساس دفترچه کاغذی حذف خواهد شد.
سلب خدمات از بیمه‌شدگان
ادعایی که با توجه به عدم اتصال همه نقاط ایران به اینترنت و نبود کامپیوتر در برخی از مراکز درمانی زیر سئوال می‌رود. گزارش‌های میدانی حاکی از آن است که در عمل مراجعه به همه بخش‌های ارائه‌کننده خدمات و نهادهای طرف قرارداد تأمین اجتماعی بدون در دست داشتن دفترچه بیمه ممکن نیست. از یک سو پیش‌شرط‌های گفته‌شده برای اتصال به سازمانه الکترونیکی وجود ندارد و از طرف دیگر بسیاری از مراکز خصوصی طرف قرارداد برخلاف اعلام سازمان تأمین اجتماعی مبنی بر اینکه در دست داشتن کارت ملی برای پذیرش بیماران تحت پوشش کافیست، هنوز بدون دفترچه قادر به تشخیص فرد بیمه‌شده نیستند یا به سادگی وانمود می‌کنند نمی‌دانند و از پذیرش بیمه آنها خودداری می‌کنند.
در بسیاری از موارد به بیمه‌شدگان و بازنشستگان این سازمان که بدون دفترچه به مراکز درمانی مراجعه کردند، خدمات با نرخ بیمه‌ای ارائه نشده است. یک مرد بازنشسته شرکت پارس جنوبی در مصاحبه با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) گفت: ««من یک بیمار خاص هستم که ماهانه به یک پزشک متخصص ریه مراجعه می‌کنم؛ دفترچه بیمه‌ام، دوم اسفند تمام شد که به تأمین اجتماعی مراجعه کردم و گفتند دیگر تمدید نمی‌شود. گفتند همین طوری بروید مطب پزشک و دارو بگیرید. اما زمانی که به پزشکم مراجعه کردم، نگاهی به دفترچه بیمه من انداخت و گفت اینکه تاریخ ندارد. بعد هم گفت، من اینجا کامپیوتر ندارم که به سامانه بیمه متصل شوم. در نتیجه داروهای تو را آزاد می‌نویسم.»
او افزود: «بعد از آن، به داروخانه مراجعه کردم؛ گفتند داروها به نرخ آزاد یک میلیون تومان می‌شود. من هر ماه داروها را به نرخ بیمه ۲۰۰ هزار تومان می‌خریدم. حالا چطور یک میلیون تومان بدهم بابت داروهای ماهانه؛ آن هم وقتی مستمری ماهانه من بعد از بیست و چند سال کار کردن روی سکوهای نفتی، فقط دو میلیون و ۴۰۰ هزار تومان است؟ این‌هم عیدیِ شب عید ما بازنشسته‌هاست. ما به مدتِ بیست و چند سال پیاپی، هر ماه یک‌سوم حقوق‌مان را دادیم پای بیمه و بازنشستگی؛ مگر قانون نمی‌گوید صفر تا صد خدمات درمانی بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی باید رایگان باشد؟ «خدماتِ مجانی» پیشکش، لااقل هر روز هزینه‌ها را افزایش ندهند.»
یک زن کارگر شاغل در یک کارگاه تولیدی در شهر زاهدان نیز در همین رابطه به ایلنا گفت: «به یک مرکز کلینیکی خصوصی در شهر زاهدان مراجعه کردم که قبلاً هم بارها آنجا رفته بودم. این بار چون دفترچه نداشتم یعنی دفترچه‌ام را تمدید نکرده بودند، کلی معطلم کردند و در نهایت گفتند هنوز وصل نیستیم. من نمی‌دانم وصل بودن آنها چه ربطی به منِ بیمه شده دارد؛ چرا بر عملکرد مراکز درمانی نظارت نمی‌کنند تا من مجبور نشوم بیشتر هزینه بپردازم؟ قبل از اینکه دفترچه‌های بیمه را از ما بگیرند، با پزشکان و مراکز درمانی، اتمام حجت کنند و راه و چاه را به آنها نشان دهند.»
او به عنوان کارگری محروم از «حق درمان» به‌شدت از این شرایط ناراضی است و می‌گوید: «دستمزد من زیر سه میلیون تومان است؛ چطور چند صد هزار تومان پای دکتر و درمان بپردازم؟ چرا از ما حق بیمه می‌گیرند وقتی نمی‌توانند همه خدمات درمانی را رایگان یا لااقل با قیمت مناسب ارائه دهند؟»
تأمین اجتماعی بدون اعمال نظارت، از پذیرفتن مشکلات طرح سرباز می‌زند
سازمان تأمین اجتماعی اما همچنان مدعی است که هیچ اختلالی در ارائه خدمات به بیمه‌شدگان ایجاد نشده است. شهرام غفاری، مدیرکل درمان غیرمستقیم سازمان تأمین اجتماعی، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر ادعا کرد: «با حذف دفترچه‌های کاغذی هیچ خللی در ارائه خدمت به بیمه شدگان ایجاد نمی‌شود. بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی می‌توانند با کارت ملی خودشان به مراکز طرف قرارداد سازمان تأمین اجتماعی مراجعه کنند. داشتن کارت ملی برای دریافت خدمات درمانی در مراکز طرف قرارداد تأمین اجتماعی کفایت می‌کند و هیچ بهانه‌ای برای عدم پذیرش بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی وجود ندارد.»
با این‌حال برخی از مراکز پزشکی تأیید می‌کنند که طرح حذف دفترچه‌های بیمه بدون هماهنگی انجام شده است. روزبه رجایی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی تبریز هم در مصاحبه با مهر گفت: «متأسفانه این طرح بدون هماهنگی و با عجله از سوی سازمان تأمین اجتماعی انجام گرفته و موجب پدید آمدن مشکلات اولیه نظیر سرگردانی بیمه‌شدگان شده است.»
اقدامات یک‌جانبه این‌چنینی بدون پیش‌بینی مشکلاتی که بر سر راه کارگران و بازنشستگان نیازمند به درمان می‌گذارد، پیش‌از این نیز بدون پاسخگویی انجام شده و ادامه پیدا کرده است. خارج کردن داروهای OTC (داروهای پرمصرف) و همچنین داروهای شیمی‌درمانی خارجی (که پزشکان متخصصِ برای درمان مؤثر سرطان توصیه می‌کنند) از شمول بیمه نیز وضعیت را برای بیمه‌شدگان سخت‌تر کرده و بار مضاعفی را به معیشت آنها تحمیل کرده است.