خبر «مقارنه بزرگ» دو سیاره مشتری و زحل از ماه‌ها پیش در رسانه‌ها دست‌به‌دست می‌شد. عده‌ای آن را واقعهای بی‌سابقه در ۸۰۰ سال گذشته می‌نامند، و عده‌ای ماجرای «ستاره بیت‌لحم» در سال هفتم پیش از میلاد. اما سوای از اهمیت تاریخی این رخداد آسمانی، بد نیست ابتدا نگاهی به موقعیت رصدی آن داشت. این مقارنه در حقیقت چیست و به چه صورت دیده خواهد شد؟
پدیده مقارنه (conjunction) زمانی رخ می‌دهد که یکی از اجرام منظومه شمسی در مسیر حرکت طبیعی خود به گرد خورشید، در کنار جرم دیگری از منظومه، یا ستاره‌ای شاخص دیده شود. این پدیده هم درست به مانند گذر ظاهری یک هواپیما از کنار ماه، واجد هیچ خصوصیت علمی شاخصی نیست و تنها اهمیت بصری دارد.
اغلب مقارنه‌ها بین ماه و سیارات، یا ماه و ستارگان درخشان آسمان شب اتفاق می‌افتد، اما هستند معدود مقارنه‌هایی که بین دو سیاره یا حتی بیشتر رخ می‌دهند. حال اگر این دو سیاره، دورترین سیارات رؤیت‌پذیر آسمان با چشم غیرمسلح باشند، احتمال تکرار این مقارنه در طول تاریخ بشر نسبتاً کم خواهد بود؛ چراکه سرعت چرخش سیارات به گرد خورشید، نسبتی عکس با فاصله‌شان از آن دارد: یعنی مشتری که هر ۱۲ سال به دور خورشید می‌چرخد و زحل که هر ۲۰ سال، احتمال بسیار کمتری دارد که در کنار هم دیده شوند تا زهره و مریخ، یا زهره و عطارد.
از این گذشته، اینطور نیست که مدار این دو سیاره کاملاً بر صفحه منظومه شمسی منطبق باشد. این ناهم‌ترازی موجب می‌شود تا در شرایط عادی، عبور دو سیاره از نزدیکی یکدیگر، به مقارنه‌ی آشکاری نیانجامد.
اما مقارنه‌ی یکم دی‌ماه، در شرایط مداری خاصی رخ داد که موجب شد از دید ما زمینیان، دو سیاره فاصله‌ای تنها معادل ۶ دقیقه قوس داشته باشند (معادل یک‌پنجم قطر ظاهری ماه کامل در آسمان). این فاصله البته به قدری نیست که به ادعای برخی رسانه‌ها دو سیاره چونان یک ستاره واحد دیده شوند، اما به هر جهت رخداد نادری است که آخرین بار در شانزده ژوئیه ۱۶۲۳ میلادی رخ داد. اما در آن تاریخ، مقارنه این دو سیاره از دید ساکنین شهرهایی که در عرض‌های میانی زمین زندگی می‌کرده‌اند (همچون شهرهای بزرگ اروپا و همین‌طور ایران)، قابل رؤیت نبوده، چراکه فاصله چندانی با خورشید نداشته‌اند و در نورش گم شده بودند.
با این حساب، آخرین مقارنه مشابهی که در آسمان شب می‌شده دید، به ۷۹۴ سال پیش بازمی‌گشته؛ وقتی در ۵ مارس ۱۲۲۶، این دو سیاره را می‌شده ساعاتی پیش از طلوع آفتاب در نزدیک‌ترین فاصله‌شان نسبت به یکدیگر دید. با این وجود، اگر سابقه رؤیت‌پذیری این واقعه در آسمان غروب (همچون واقعه امسال) را بررسی کنیم، باید به تاریخ ۳۱ دسامبر سال ۴۳۱ میلادی رجوع کرد، یعنی یعنی ۱۵۸۹ سال پیش!
مقارنه‌ی بعدی این دو سیاره در ۱۵ مارس ۲۰۸۰ نیز در آسمان بامدادی رخ خواهد داد، و مشابه منظره‌ی شامگاهی امسال، تا ششم ژوئیه سال ۲۴۷۷ دیده نخواهد شد؛ یعنی تا ۴۵۷ سال دیگر.
پس این مقارنه، از حیث تناوب تکرار آن در طول تاریخ، به واقع مقارنه‌ای «بزرگ» خواهد بود؛ اما این به معنی آن نیست که زمینیان مقارنه‌هایی بزرگ‌تر را بین این دو سیاره در گذشته‌های بسیار دورتر ندیده‌اند. در ششم مارس سال ۳۷۲ میلادی، این دو سیاره تنها معادل ۲ دقیقه قوس (یعنی یک‌پانزدهم قطر ماه کامل) از هم فاصله داشته‌اند و می‌بایست به شکل یک ستاره‌ی واحد دیده شوند.
از مقارنه یکم دی‌ماه همچنین به عنوان تکرار واقعه‌ی «ستاره بیت‌لحم» نیز یاد شده است، واقعهای به‌ظاهر آسمانی که به روایت انجیل متی سه مغ (یکی پارسی، یکی هندی و دیگری عرب) را به شهر بیت‌لحم، زادگاه عیسی مسیح رهنمون شد. از جمله پذیرفته‌ترین تبیین‌هایی که برای این «ستاره» مطرح شده، سلسله‌مقارنه‌هایی بسیار نادر و متواتر است که در سال ۷ پیش از میلاد بین مشتری و زحل رخ داد. با فرض بر پذیرفتن این توضیح، می‌توان اینطور نتیجه گرفت که مقارنه اول این دو سیاره (در ۲۹ مه آن سال) که صبحگاهان در افق شرقی قابل رؤیت بوده، مغ‌ها را روانه سفر کرده. مقارنه دوم (در ۳۰ سپتامبر) آنها را به ادامه‌ی این مسیر مصمم داشته، و در نهایت مقارنه سوم (در ۵ دسامبر) درست در زمانی رخ داده که آنها به شهر یهودیه به قصد ملاقات با شاه هرود رسیده‌اند؛ کسی‌که آن سه را به استناد پیش‌بینی کتاب میکاهِ نبی، به شهر بیت‌لحم رهنمون شد.
صرفنظر از ماهیت ستاره بیت‌لحم، می‌توان حدس زد که مقارنه‌ها در طول تاریخ تا چه اندازه می‌توانسته‌اند برای بشری که به سکون و بی‌تحرکی کواکب عادت داشته، رخدادی قابل توجه بوده باشد. امروزه نیز برای لذت بردن از این پدیده، نیازی به ابزار ویژه‌ی رصدی نیست. به مجرد غروب آفتاب، هر دو سیاره را می‌توان در نزدیکی افق شرقی مشاهده کرد. گرچه با یک دوربین دوچشمی متوسط، مسلماً نمای چشمگیرتری خواهید دید: مشتری به اتفاق چهار قمر درخشانی که احاطه‌اش کرده‌اند، در کنار سیمای کشیده‌ی زحل. در یک بزرگنمایی بزرگ‌تر، کشیدگی زحل به هیأت حلقه‌هایی مجزای از سیاره تفکیک شده.
مشتری و زحل در واقع به ترتیب ۸۸۵ میلیون، و ۱ میلیارد و ۶۱۵ میلیون کیلومتر از ما فاصله دارند، اما در این مقارنه گویا راهی بین این دو نیست.